Bronnen bij Informatie-filter: rol van retorica

De in Informatie-filter  gedane stelling luidt:
  Naarmate een boodschap in mooiere taal is gesteld en mooiere woorden en beelden gebruikt, oftewel retorisch begaafder is verwoord, is de informatie erin onbetrouwbaarder.

Naast de vele specifieke voorbeelden die daarvan verderop worden genoemd, is er ook een meer algemene factor die een rol heeft gepeeld bij het ontwikkelen en formuleren van de regel, opgebouwd over vele jaren van observeren (de Volkskrant, 15-01-2011, column door Paul Brill):
  Obama's magie en de echo van Reagan

Mijn boekenkast is sinds kort verrijkt met een fraaie uitgave, getiteld Speeches that Changed the World. Het gaat om de tweede, herziene editie.  ...
   Als over een paar jaar nog een derde editie van dit boekwerk zou verschijnen, zou dan ook een plaats worden ingeruimd voor de indrukwekkende toespraak die Obama afgelopen woensdag hield in Tucson tijdens de herdenkingdienst voor de slachtoffers van de schietpartij van Jared Loughner?    ...
    Niet dat je puur met oratorisch talent de kiezers voor je kunt winnen. ...
    Maar hij heeft zich wel opnieuw gepositioneerd als een man met presidentiële allure ...
    Dat talent heeft overal zijn waarde, maar vooral in de Amerikaanse (of breder: Angelsaksische) politieke cultuur, waarin het woord zo'n belangrijke plaats inneemt en spreekvaardigheid hoog wordt gewaardeerd.   ...

Inderdaad. Ook in Engeland is spreekvaardigheid een essentiële factor voor een politieke leider.
    En de andere kant staat in de vergelijking tussen de Angelsaksische cultuur en haar tegenhanger, de Rijnlandse, de Angelsaksische aan de blinde macht, het egoïsme, de glasharde leugens, en al het andere  (zie de lijst) dat men groepeert onder het abstracte woord "Kwaad". Retorica in de politiek maakt daar deel van uit, zoals George Orwell al uitvoerig heeft beschreven, niet allen in het fictionele 1984, maar ook aangaande de echte politiek  (Wikipedia).

Opvallend - direct na het schrijven van voorgaande steun uit zeer onverwachte hoek (de Volkskrant, 17-01-2011, column door Arnon Grunberg):
  Passie

Obama's speech in Tucson is door veel commentatoren geprezen, niet ten onrechte. ...
    Dikwijls zit echter aan de meest geslaagde retoriek van politici een valse, sentimentele kant. ...
    Vanuit politiek oogpunt was het begrijpelijk dat hij zweeg over het feit dat het juist in Arizona bijzonder makkelijk, lees: legaal, is om wapens te kopen en ermee over straat te lopen. Vanuit ethisch oogpunt was dat jammer.
    Een politicus zou geen passie bij de kiezers moeten oproepen; passies zijn altijd gevaarlijk en dikwijls vernietigend. Alleen al daarom moet alle politieke woordkunst met wantrouwen tegemoet worden getreden.

De valse kant is dus dat de retorica gebruikt wordt om gevolgen te verzachten, en oorzaken te laten dooretteren. Met voorspelbare herhaalde nare gevolgen in de toekomst.
    Overigens is de steun van Arnon Grunberg onverwacht, omdat Arnon Grunberg als succes-schrijver afhankelijk is van het gebruik van retorica.

Een ondersteuning hiervan (de Volkskrant, 22-01-2011, ingezonden brief van Joost Corver (Epe)):
  Belazerd

Mooi artikel over It Paradyske (Wonen, 19 januari). Hoe een project, Ranch Fryslan, rijke Hollandse paardenliefhebbers naar Noord-Friesland wil lokken met termen als pilot, wooncluster, community, experience, ranch estate, branding. Als er één les uit te leren valt, dan is het deze: wanneer ambtenaren, lokale politici en vastgoedfirma's je een brochure laten zien met een hoop Engels erin, dan weet je dat je belazerd wordt.

Of andere mooie woorden ...

Nieuwe oorlog, nieuwe retorici, nieuwe leugens (de Volkskrant, 22-03-2011, column door Bert Wagendorp):
  Odyssey Dawn

Vroeger noemden ze oorlogen en veldslagen gewoon naar de plek waar ze werden uitgevochten (Slag bij Waterloo, Krimoorlog), naar hun duur (Tachtigjarige Oorlog, Honderdjarige Oorlog) of naar de mate van uitgebreidheid van het deelnemersveld, voor de duidelijkheid eventueel voorzien van nummering (WO I, WO II).
    In tijden waarin ook oorlogen zijn onderworpen aan de wetten van marketing en pr volstaat dat niet meer. Te simpel. Met een goeie naam heb je de oorlog al bijna gewonnen.
    Dus noemden de Fransen hun actie in Libië Opération Harmattan (de naam van een noordoostelijke wind in de Sahara), kozen de Britten voor Operation Ellamy en de Canadezen voor Operation Mobile. ...
    De Amerikanen noemden hun bijdrage aan de verwijdering van Kadhafi - als dat tenminste het doel is van de bombardementen - Operation Odyssey Dawn, Odyssee Dageraad.
    Op vk.nl vroeg Heleen van Lier gisteren onze literair criticus Arjan Peters wat die naam zou kunnen betekenen. Peters dacht dat het wel eens te maken kon hebben met de thuiskomst van de Libiërs, 'in een beter huis waar democratie is'. Verwijzend naar de lange thuisreis van Odysseus na de Trojaanse oorlog, sloot hij ook niet uit dat de naam mogelijk kon verwijzen naar de verwachte lange duur van de interventie.   ...
    Odyssey Dawn, rijke poëzie, met uiterste precisie bij u thuisbezorgd per Tomahawk.    ...

Zo aan te vullen met een schier oneindige reeks. Voornamelijk uit Amerika.

Met graagte overgenomen door Amerikanofielen in Nederland (de Volkskrant, 22-03-2011, door Arie Elshout):
  Nobele interventie leidt tot nervositeit en tweespalt

Dat is een treffende samenvatting van de retoriek: wij bedrijven een nobele oorlog. Over wat op zijn best al niets beter is dat het kiezen van partij in een burgeroorlog (dit gaat over Irak of Syrië).

Een bijna archetypisch geval (de Volkskrant, 25-03-2011, column door Sheila Sitalsing):
  Mark Rutte

Tussentitel: Eindelijk een premier die we verstaan

De blijmoedigheid waarmee Mark Rutte door het leven en door het premierschap stapt ...
    Terwijl je ook kunt zeggen: eindelijk een premier die we verstaan. ...
    Dat was met Balkenende wel anders.
    Nee, dan Rutte. Communicatief stukken beter. Zo is hij glashelder over het nieuwe europact, dat inhoudt dat we voortaan eerst Brussel moeten vragen of we Gerrit Zalm bij de ABN Amro wel zomaar een welverdiende bonus mogen weigeren. Dat pact is geen majeure stap richting een politieke unie waarover je de mensen in het land vooraf best wat meer had kunnen vertellen, legde Rutte monter uit. Nee hoor, het is slechts 'een technische wijziging' van oude afspraken. En als er al voorschriften uit Brussel komen voor de inrichting van de samenleving, zullen Nederland, Duitsland en Finland de rest tot voorbeeld strekken. Communicatief uitstekend liegen, is ook liegen.   ...

Aanvulbaar met: hoe beter je communicatief bent, hoe makkelijker je kan liegen. Wat Rutte dan ook ruimschoots doet  (op diverse plaatsen in deze verzameling). Bevestigende de stelling dat hoe groter iemand retorische gaven, des te groter de kans dat hij staat te liegen.

Constateert ook (bijna) de volgende columnist (de Volkskrant, 02-04-2011, column door Peter Middendorp
  Haat

Enkele uren na het debat over de mislukte helikopterevacuatie ...
    Met columnist Bert Wagendorp moet vooraf worden gezegd: evacuaties kunnen mislukken. Alles kan mislukken. Geklungel is menselijk. ...
    Het debat had dan ook niet over de mislukking moeten gaan, maar over de manieren waarop verantwoordelijken hebben geprobeerd de mislukking te maskeren, toe te dekken, over hun onwil met de waarheid voor de dag te komen.
    Wat maakt politici eigenlijk zo speciaal dat zij nooit hoeven zeggen: 'Dit was volkomen kut, mea culpa, ik leg mijn lot in uw handen.'    ...
    Rutte, minister-president: 'Alles is verkeerd gegaan. Maar ik ga niet zeggen dat het een verkeerd besluit was. Het spijt me.'
    Zo hoog ligt de lat: omdat Rutte over een normale mondmotoriek beschikt, wordt hij allerwegen een great communicator genoemd. Maar wij moeten zijn verstaanbaarheid maar niet met deugdzaamheid verwarren. Inhoudelijk is bovenstaande van hetzelfde allooi als wat al die jaren uit Balkenende kwam.   ...

Bijna. Het volgende stapje: het is erger, omdat hij een normale mondmotoriek heeft.
 
Een bron over een afdeling waar dit verhaal misschien mee had moeten beginnen (de Volkskrant, 13-04-2011, column door Gert-Jan van Teeffelen, correspondent in Londen):
  Verfrissend, een gladde pr-man die soms té begaafd spreekt

Over premier David Cameron (44) bestaat geen twijfel: hij is een begaafd en hoffelijk spreker. Maar zelfs in eigen kring vinden ze hem soms té begaafd. Ze blijven de gladde pr-man zien die hij ooit was.
    En inderdaad, als Cameron kans ziet, zal hij vooral dingen vertellen die zijn gehoor graag hoort. ...
    Cameron is glad, maar toch wekt hij de indruk dat hij het meent als hij zonder schroom over pijnlijke kwesties spreekt. Heel verfrissend voor een land dat zo teleurgesteld raakte in het gedraai van dat andere pr-genie, zijn oude voorbeeld Tony Blair.

Dat pr-genie dat inmiddels alom gehaat wordt, vanwege zijn leugens, met name die over Irak. Terwijl hij in het begin net zo gezien werd als Cameron nu. Maar het is nu eenmaal een feit dat er een zeer sterke correlatie bestaat tussen woordvaardigheid en de capaciteit tot liegen.
    De reden om de lage plaatsing van deze gevallen te zien als een vorm van omissie, is dat Engelsen, naar de waarnemingen  van de redactie, überhaupt de beste politieke leugenaars zijn van de hele wereld - op kleine afstand gevolgd door Israëliërs en Amerikanen. Met als topprestaties zulk soort uitspraken als: (parafraserend - origineel hier  ) "I did not lie - I just have been economical with the truth" ("Ik heb niet gelogen - ik ben alleen zuinig geweest met de waarheid"), uit de mond van een Engelse minister die iets had opgemerkt over een zaak met een gevluchte "spion". En in geen politiek systeem wordt zo veel waarde gehecht aan welsprekendheid als in het Engelse.
     En misschien zijn Engelsen als gehele bevolking wel de beste leugenaars, gezien het feit dat ze ook hoge ogen gooien naar de positie van beste acteurs. Want acteren heeft veel met liegen te maken  .
    Een concreet voorbeeld. Aanleiding is de eurocrisis in oktober 2011, ontstaan omdat de Grieken de boel hebben belazerd door het verbergeren van een begrotingstekort en voor honderden miljarden in het krijt staan bij de rest van Europa. Zodat de EU-leiders nieuwe dingen willen gaan doen met verdragen enzovoort, waarvoor ook toestemming van de Engelsen, niet in de euro, nodig is. Een goede gelegenheid voor de eurosceptici in Engeland. Cameron heeft een sterk weerwoord (de Volkskrant, 25-10-2011, van correspondent Patrick van IJzendoorn):
  Britse premier komt eurosceptici in zijn partij tegemoet

Cameron: macht uit Brussel terughalen

David Cameron zal nieuwe onderhandelingen over fiscale integratie in Europa gebruiken om macht uit Brussel terug te halen. Met deze belofte probeerde hij gisteren tijdens een beladen Lagerhuisdebat tegemoet te komen aan het groeiend aantal eurosceptici binnen zijn partij.  ...
    Een strijdlustige Cameron verklaarde tijdens het debat nooit een referendum te zullen steunen waarin het Britse lidmaatschap op het spel staat. Uittreding zou volgens de premier desastreus zijn voor de economie. Voor een volksraadpleging over het terughalen van macht uit Brussel is het, zo vervolgde Cameron, de verkeerde tijd. 'Als het huis van de buren in brand staat, ga je helpen en niet het vuur aanwakkeren.' ...

Zo sterk, vond ook de Volkskrant, dat ze het als tussentitel gebruikten.
    Maar wacht even ... die zichtbare sterkte zit eigenlijk alleen in de gebruikte retorica. Maar hoe zit het met de feiten? Dat zit zo: de eurozone is het huis, en de Grieken hebben één van de kamers. In die kamer hebben ze fikkie zitten stoken - dat begrotingstekort. De bewoners van de andere kamers hebben dat fikkie zitten opjagen, door er benzine op te gooien in de vorm van leningen. En nu staat het huis in lichterlaaie. Vanuit het standpunt van de Engelsen, niet in de eurozone dus de buren, is het dus niet zo dat "Het huis van de buren in brand staat", maar "De buren hebben hun huis in brand gestoken". In het eerste geval ga meteen je helpen - in het tweede hou je natuurlijk als eerste, tweede en derde prioriteit eerst je eigen huis nat.
    Een uitstekend voorbeeld dus van het gebruik van retorica om een leugen te verkopen.

En hier iemand die het ook constateert (de Volkskrant, 20-03-2013, door Ewoud Jansen, econoom en publicist):
  Euro-ellende te danken aan de praatjesmakers

Omdat de verbeelding altijd aan de macht is, zitten we nu met een euro die vrede en welvaart bedreigt.


Jammer dat er nu geen verkiezingen op het programma staan. Maar wat niet is, kan natuurlijk komen. Ik zou graag Pechtold nog eens horen uitleggen wat ook weer de voordelen van de euro zijn. Iets met vrede, stabiliteit en welvaart, als ik me niet vergis. Totaal ongeloofwaardige retoriek. Interessante tv zou het zijn. Zeker als deze democraat par excellence zou worden gevraagd waarom D66 altijd erg voor een referendum was maar over Europa en de euro even niet.
    Maar hij zou zich er wel uit weten te kletsen. Niet met een nuchtere analyse van de feiten natuurlijk, maar met een combinatie van drogredenen en wenkende vergezichten waarvan politici van alle gezindten zich al sinds mensenheugenis bedienen. En dat is niet verwonderlijk, want alleen daarmee verwerf je politieke macht. Een nuchtere analyse staat de verbeelding alleen maar in de weg.
    De verbeelding is altijd aan de macht. Niet alleen ten tijde van het kabinet-Den Uyl. Ook nu. De verbeelding verandert alleen van karakter en kleur. Het zijn altijd de verbeelders en de praatjesmakers die de dienst uitmaken. Nooit eens de analytici, de natuurkundigen of de dingenmakers. Die worden alleen maar ingehuurd om de plannen van de praatjesmakers vorm te geven.    ...

Wat ze natuurlijk alleen maar konden en kunnen doen dankzij de hartelijk steun van de media. Die zelf ook tot die praatjesmakers behoren. In egestelling tot:
  Naar mensen die wel eens vraagtekens plaatsen bij al die verbeelding luisteren ze liever niet. Dat zijn toch maar techneuten of boekhouders. Miereneukers. Nerds. Niet in staat tot gloedvolle conversatie en onderhoudend discours. Niet bij machte tot het concipiëren van meeslepende vergezichten. Alleen in staat tot nuchtere analyse om die in dienst te stellen van het praktische en algemene nut. Daar win je geen verkiezingen mee.

En als je langdurig naar werkelijkheid verkrachtende praatjes makers luistert, gebeurt er dit:
  Inmiddels is de euro de grootste bedreiging voor vrede, stabiliteit en welvaart in Europa sinds de oorlog. Economieën krimpen. De werkloosheid in Spanje en Griekenland bedraagt meer dan 25 procent. Een sociale tijdbom tikt. Hierdoor winnen andersoortige verbeelders als de Griekse partij Gouden Dageraad aan macht. Maar alle denkkracht inzetten om te kijken hoe we zo elegant mogelijk uit deze ellende kunnen komen, doen we niet.
    Intellect en creativiteit staan nu ten dienste van het bedenken van bail-outs die geen oplossing bieden. De euro moet behouden worden. Hoever onze leiders hierin willen gaan, is nu gebleken. Particulier spaargeld mag worden geofferd om de eurozone te redden, merkten de Cyprioten. Het is een wanhoopsdaad van leiders die de regie kwijt zijn. Een vertrouwensgrens is overschreden. De instandhouding van de euro is een slepend proces zonder hoop op verbetering.
    In plaats van de hoopvolle perspectieven die ons werden voorgehouden bij de introductie, horen we nu vooral armageddonargumenten voor de instandhouding van de monetaire unie. Zonder de euro zou alles instorten. Nu zal een ontvlechting van de eurozone hoe dan ook nooit makkelijk en goedkoop zijn, maar in de zuidelijke landen is de gevreesde instorting al bezig. Die zal bij ongewijzigd beleid ook het noorden bereiken. Met dank aan de verbeelders van een groot verenigd Europa.

En als het nog verder oploopt, is er maar één enkele oplossing voor dit vergiftiging van de maag van de maatschappij: die lui eruit kotsen.

Nog iemand die het heeft ontdekt (de Volkskrant, 06-04-2013, boekrecensie door Suzanne Weusten):
  Dwalingen

De mens is een irrationeel wezen. Hij begrijpt geen bal van statistiek, overschat zichzelf voortdurend en laat zich misleiden door emoties als spijt en jaloezie. Hij leidt een leven vol dwalingen en heeft het niet eens in de gaten. Zie hier de ingrediënten van De kunst van het verstandige handelen van de Zwitserse schrijver, uitgever en manager Rolf Dobelli. Het boek is het vervolg op De kunst van het heldere denken, dat vorig jaar in Duitsland het best verkochte non-fictieboek was.    ...
    In het hoofdstuk met de titel 'Als je niets te zeggen hebt, zeg dan ook niets' - het leukste stukje van de bundel - trekt hij van leer tegen de 'zwamneiging', de woordenvloed die geestelijke troebelheid moet verhullen. Een dwaling van topfilosofen en wetenschappers, maar ook van domme televisiesterretjes. Hoe welsprekender het gelegde rookgordijn, schrijft Dobelli, 'hoe gemakkelijker we erin tuinen.'    ...

En er is dus maar één recept: wantrouwen jegens dit verschijnsel.

Nog zo'n goede reden om alle retorica uit inhoudelijke discussies te weren (de Volkskrant, 23-04-2013, column door Arnon Grunberg):
  Lijfstraffen

Was dat Koningslied echt zo vreselijk? Volgens mij was het niet erger dan wat Gordon, die vorig jaar een verkiezingsavond van de VVD opluisterde, zoal produceert.
    Een populaire publicist twitterde dat de makers van het Koningslied 'mild gestenigd' moesten worden. Alles in de beste traditie van de reviaanse ironie uiteraard ...

Die reden zijnde dat de hanteerder van retoriek geneigd is, om precies te zijn zeer sterk geneigd, om het moment dat zijn met behulp van de retoriek aan de man gebrachte idee de mist in gaat, zijn gebruik van retoriek te verontschuldigen met "het was heel anders bedoeld". Dat wil zeggen: als het hem uitkomt. Als het hem niet uitkomt, neemt hij natuurlijk instantaan alles serieus. Zo kan je met hetzelfde gemak beweren dat het voorstel van Geert Wilders tot het instellen van een "kopvoddentaks" niets andere dan "reviaanse", of laten we er "Wilderiaanse" van maken, retoriek was. Net zo min iets om je druk over te maken als dat 'mild gestenigd'. Maar over dat "kopvoddentaks" zijn ze nog steeds bezig.
    Oftewel: het hanteren van retoriek is het binnenhalen van de volstrekte willekeur.

Nog eentje van Grunberg, expert in de retorica én het verbaal manipuleren (de Volkskrant, 05-09-2015, column door Arnon Grunberg):
  Discussies

Discussies worden gevoerd op basis van feiten. Dat werd recentelijk ook in de Volkskrant gesteld. ...

Onzin, natuurlijk. Grunberg uitleg of detail is van het type "cognitief psychopaat" (als gevolg van ...
   In Coetzees roman In ongenade oppert een personage dat mensen niet praten om te communiceren, maar om een leegte in de eigen ziel op te vullen. Misschien is dat het doel van discussies: leegte opvullen.    ...

... een interne geesteskwaal), dat geen enkele moeite heeft om bij tijd en wijle zoiets toe te geven:
   ...    Discussies worden zelden beslecht op basis van feiten. Retoriek is doorslaggevend. De status van de spreker of schrijver moet eveneens niet worden onderschat.    ...

Dat laatste zijn een ingebakken vorm van Ad verecundiam .
    Nog eens een herhaling van het eerste:
   ...   Wie een maatschappelijke discussie wil beslechten hoeft zich nauwelijks om feiten te bekommeren. Geweld is onnodig, massapsychologie en woordkunst volstaan. Vergeet verder nooit dat mensen zoogdieren zijn die hun eigen emoties voor feiten aanzien.

Dat laatste vooral ook slaande op psychopaat A. Grunberg, die zijn eigen nogal ernstige geestesstoringen, vermoedelijk van neurologische aard, aanziet voor emoties in de normale betekenis van het woord.
    Maar A. Grunberg is dan wel een ernstig geval, maar ook bij gewone mensen treedt het verschijnsel op.


Naar Informatie-filter, algemeen  , of site home  .

16 jan.2011