Bronnen bij Compartimentalisatie: emotieblindheid

"Emotieblindheid" of "alexithymie" is een bijzonder geval van het algemene verschijnsel van "compartimentalisatie" : er is sprake van verlies in verband tussen hersenonderdelen die normaal (nauw) samenwerken. Onderscheidend van andere vormen van disfunctioneren is dat hier geen sprake is van uitval van de betrokken onderdelen, maar slechts van specifieke verbindingen. Hetgeen bij emotieblindheid bijna vanzelfsprekend is, omdat er dan sprake zou moeten zijn van schade op dusdanig uitgebreide schaal dat je ook andere vormen van uitval zou verwachten. Compartimentalisatie is veelvoorkomend maar emotieblindheid valt daarin op omdat het een redelijk scherp afgebakend verschijnsel is.

En vrij zeldzaam natuurlijk - hieronder een eveneens zeldzaam artikel over het verschijnsel (Psychologie Magazine, november 2006, door Floor van den Hout):
  Gevoelloze machines

Mensen met alexithymie kennen geen verdriet en geen genot. Hun gevoel is dood - vanwege een breindefect, een trauma of een liefdeloze opvoeding. Hoe is het om te leven zonder emoties? 'Toen het uitging met mijn vriendin, kon ik daar niet om rouwen.'

Ewoud (33) kent geen emoties. Hij is nooit opgewekt, verliefd of gelukkig, maar ook nooit verdrietig, teleurgesteld of bang. Hij heeft, kortom, een volkomen vlak gevoelsleven. Ewoud: 'Ik ben een soort coma patiënt, maar dan een die wakker is. Ogenschijnlijk is er niets met me aan de hand. Ik loop gewoon rond en doe van alles, maar voel er niets bij. Ik kan bijvoorbeeld niet genieten van lekker eten. ...
    Ewoud heeft alexithymie, ofwel gevoelsblindheid. Mensen met alexithymie ervaren niet of nauwelijks emoties en praten niet over gevoelens (alexithymie komt van het Griekse a voor 'gebrek', lexis voor 'woord' en thymos voor 'emotie'). 'Ik lijk wel een robot,' zegt Ewoud zelf. Maar het vreemde is dat het voor de buitenwereld lijkt alsof hij wel degelijk emoties kent. 'Ik schijn een vrij normale mimiek te hebben. Kijk verbaasd op momenten dat dat gepast is, zonder dat ik zelf iets van verbazing voel. Ook mijn intonatie is zoals het "hoort". Vrienden horen emoties in mijn stem die ik zelf niet voel. Gek hè?'    ...

Een verbazing die onmiddellijk verdwijnt zodra je het verlegt van de structuren naar de verbindingen. Want kennelijk zijn de hersenstructuren verband houdende met mimiek en dergelijk nog wel in staat om met de emotiestructuren te communiceren. Maar die met de bewustwording ervan dus niet. Kijk maar:
  Gevoelsblindheid bestaat in twee varianten. De eerste soort alexithymen is van het klassieke zombieachtige soort: ze rapporteren geen gevoelens en vertonen ook geen bijbehorende fysieke reacties. Bij het winnen van de loterij slaat hun hart dus niet over en in genante situaties blijven blosjes uit.
    Het tweede type alexithymen vertoont wel degelijk emotioneel gedrag. Ze hebben dat zelf alleen niet in de gaten. De 'lekkende gezichtsuitdrukkingen' van Ewoud zijn daar een voorbeeld van. Maar er zijn nog extremere staaltjes van niet-herkende emoties. Neem de vrouw die zich bij het zien van een zielige documentaire afvraagt waarom haar wangen opeens nat zijn. Of de man die oog in oog met een gifslang verbaasd is dat zijn hart opeens zo snel klopt.

Daarvan zijn ook andere, bijna fysiologische, voorbeelden. Zo is het zicht in bepaalde opzichten in een linker- en rechterhelft gesplitst. Er is aangetoond dat sommige vormen van hersenschade er toe leiden dat mensen niet meer, zeg, de rechterhelft van hun omgeving kunnen zien in de vorm van "benoemen", maar dat uit andere gedragingen blijkt dat die rechterhelft wel degelijk in het onderbewuste zit.
    En bij alexthymie is zelfs de locatie enigszins bekend:
  Er zijn ook neurologische verklaringen voor het ontstaan van gevoelsblindheid. Het probleem van het alexithyme type dat zelfs fysiek emotieloos is, ligt volgens hersenonderzoekers in de rechterhersenhelft. Deze hersenhelft heeft veel verbindingen met het limbische systeem, het gedeelte in het midden van ons brein dat een belangrijke rol speelt bij emoties. Dat een beschadiging in deze 'emotionele hersenhelft' tot vervlakt affect leidt, is niet zo vreemd. Ook emotioneel gezonde mensen reageren koel en analytisch als hun rechterhemisfeer is uitgeschakeld. In een onderzoek bij verkeersslachtoffers werd de rechterhersenhelft tijdelijk verdoofd. Wanneer de slachtoffers vervolgens gevraagd werd iets te vertellen over het ongeval, zeiden ze dingen als 'Ja, het was een heikele situatie' of 'Ach, je maakt wat mee, he!' Schakelden de onderzoekers daarentegen de meer rationeel ingestelde linkerhersenhelft uit, dan barstten de slachtoffers in tranen uit.
    Bij gevoelsblinde mensen die huilen zonder dat zelf te voelen, is er iets anders aan de hand. Bij hen functioneren de verbale linkerhersenhelft en de emotionele rechterhelft op zich prima: er is alleen een probleem met de verbinding tussen beide hemisferen. Normaal gesproken communiceren de hersenhelften met elkaar via de hersenbalk, het corpus callosum. Via deze verbinding kan informatie uit het emotionele rechtergedeelte naar het verbale gedeelte, waar het abstracte gevoel verwoord kan worden. Alexithyme mensen bij wie het corpus callosum beschadigd is, kunnen dus letterlijk niet in contact komen met hun emoties.
    Dat gevoelsblinden een minder goed werkende hersenbalk hebben, is een kwestie van aanleg: pure pech. Maar soms wordt de verbinding om medische redenen expres doorgesneden, bijvoorbeeld bij patiënten met zeer ernstige vormen van epilepsie. Door het corpus callosum operatief door te knippen, wordt voorkomen dat een aanval van de ene hersenhelft naar de andere hersenhelft overspringt. Net als 'gewone' alexithymen praten deze epilepsiepatiënten na zo'n operatie niet meer over hun gevoel en hebben ze een beperkte fantasiewereld.

Het wijst allemaal naar hetzelfde: het gaat hier om de verbindingen. Maar er zijn natuurlijk wel vele manieren waarop de verbindingen aangetast kunnen raken:
  Alexithymie is geen officiële stoornis; het is een set van persoonlijkheidskenmerken die bij verschillende psychische stoornissen kan optreden. Zo komt gevoelsblindheid voor bij sommige autisten, bij verslaafden, bij psychopaten en bij mensen met een trauma. Doordat alexithymie niet apart gediagnosticeerd wordt, is het moeilijk in te schatten hoeveel gevoelsblinden er zijn. Wel zijn er zonder twijfel meer alexithyme mannen dan vrouwen.   ...

Dat laatste is weinig verwondelijk: bijna alle geestelijke storingen komen meer voor bij mannen dan bij vrouwen.
   De eerste boosdoener die in wetenschappelijke literatuur vaak wordt genoemd is een verstoorde emotionele ontwikkeling. Het 'snappen' van je eigen emotionele beleving gaat niet vanzelf. Het is iets dat je in je kindertijd moet leren van je ouders. Hierbij blijkt het belangrijk dat opvoeders aandacht schenken aan emoties van een kind en die ook expliciet benoemen. Heeft een kind zijn ijsje op de grond laten vallen? Dan neem je hem op schoot en zeg je dat je snapt dat hij verdrietig is. De meeste ouders doen dat uit zichzelf, maar in sommige gezinnen wordt nauwelijks aandacht besteed aan het uiten van emoties. ...

En natuurlijk zijn er ook alle gradaties:
  Doordat alexithymie niet apart gediagnosticeerd wordt, is het moeilijk in te schatten hoeveel gevoelsblinden er zijn. Wel zijn er zonder twijfel meer alexithyme mannen dan vrouwen. Doordat alexithymie niet apart gediagnosticeerd wordt, is het moeilijk in te schatten hoeveel gevoelsblinden er zijn. Wel zijn er zonder twijfel meer alexithyme mannen dan vrouwen. Bob Bermond, universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam: 'Je kunt alexithymie zien als een extreme vorm van mannelijkheid. Dat wil overigens niet zeggen dat alle mannen alexithym zijn. De stereotiepe man praat misschien niet openlijk over zijn emoties, maar heeft wel degelijk een rijk innerlijk leven. Denk maar aan de passie voor snelle auto's en mooie vrouwen!'

En natuurlijk behoren ook de vele vormen en gradaties van psychopathie en sociopathie tot dit spectrum. Denk maar aan de passie voor snelle auto's en mooie vrouwen die bijna alle rijken en machtigen hebben. Dat zijn per definitie gevoelsarme mensen, omdat als ze meer gevoel hadden, zouden ze beseffen dat al die rijkdom ten koste gaat van miljoenen andere mensen (op enkele uitzonderingen na). Ten koste van niet-rijke mensen.


Naar Psychologische krachten , of site home .

 
 

13 mei 2009