Bronnen bij Compartimentalisatie: geïnduceerde vormen

Als (ongewenste) compartimentalisatie optreedt op min of meer permanente basis, heeft de betreffende persoon last van een psychische kwaal. Maar compartimentalisatie kan ook op een tijdelijke basis optreden bij personen die er normaliter geen last van hebben. Het duidelijkst is dit natuurlijk weer waar te nemen bij de extremere gevallen (de Volkskrant, 20-11-2010, boekrecensie door Olaf Tempelman):
  Pampers, sigaren en afgezakte pantalons

Tussentitel: Rationele vermogens in dienst van irrationele projecten

...  De Amerikaanse mediaprofessor Laura Kipnis, zelf opgebiecht schandaalverslaafde, formuleert het als volgt: ‘Echte schandaalveroorzakers richten zichzelf met veel misbaar te gronde.’ ...
     ... de crème de la crème uit de VS die bij Kipnis de revue passeert. Zo had je ‘de afgewezen luierastronaute’ Lisa Nowak. In 2006 was ze nog een vrouwelijke beroemdheid in de kosmos. In 2007 reed ze ’s nachts 1500 kilometer om op tijd te zijn om een jongere rivale in de strijd om een breed gefitnesste astronaut met pepperspray te besprenkelen. Om een sanitaire stop tijdens de rit te vermijden was Nowak overgegaan tot het dragen van pampers, een normale praktijk in de space shuttle. ... Sol Wachtler, de puriteinse en gedisciplineerde opperrechter van New York, werd toch verleid door een femme fatale die hem al snel weer in de steek liet. Wachtler bedacht vervolgens à la Fernando Pessoa een reeks alter ego’s die zijn ex-maîtresse met vervormde stemmen en eigen vocabulaire de stuipen op het lijf joegen en zelfs dreigden met het ontvoeren van haar dochter.
   Dat laagje rationaliteit waarin de meeste mensen zich hullen is maar flinterdun, constateert Kipnis met een rustige academische toonzetting. Zowel de astronaute als de opperrechter was voor de carrière aan zware psychologische tests onderworpen. Ze waren psychisch stabiel bevonden. Fascinerend is dat hun rationele vermogens bleven functioneren in dienst van hun irrationele projecten. Bepaalde delen van het bewustzijn worden afgesloten terwijl andere gewoon hun werk blijven doen. Nowaks luierrit en Wachtlers alter ego’s waren tot in de puntjes doordacht.    ...

De compartimentalisatie is hier dus niet tussen alle emotionele en rationele functies. Hier lijkt er veel eerder sprake van de compartimentalisatie van functionaliteit die de twee zaken combineren, de beoordelingsfuncties, die dus kennelijk ook in hun aparte modules zitten.
   In dit geval kwam het tot extreme daden, die dus kennelijk ook door extreme emoties werden veroorzaakt:
 
  Zowel over Nowak als Wachtler kunnen we zeggen dat ze werden overweldigd door ‘die begeerte die de grappige eigenschap heeft iedere rationele gedachte de pas af te snijden’

   Hierbij hoort natuurlijk een een bijpassend continu spectrum van verschijnselen (de Volkskrant, 05-01-2007, interview door Eric Arends):
  Pats, de emoties laaien op

Hoe werkt ruzie? Praters, zwijgers, opkroppers en wanhopige cowboys - elk type ruziemaker staat garant voor grote herrie. Maar dat is echt niet zo erg, zegt psycholoog en relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven (38), want tijdens ruzies gáát het ergens over, zolang er maar geen escalatiepatroon ontstaat.

Tussentitel: 'Als je een fikse ruzie hebt, of een negatieve emotie hebt, kun je niet meer verstandig nadenken'
...
Waarom doen we dat? Waarom kunnen we in zo'n geval niet over onze trots heen stappen?
'Daar worden op dit moment veel spannende onderzoeken naar gedaan. Er werken in elk geval allerlei fysiologische processen mee. Er bestaat bijvoorbeeld zoiets als cognitieve fusie: het trekken van conclusies op basis van je lichamelijke waarnemingen. Je merkt dat je zweet, dat je trilt, dat je sneller en oppervlakkiger ademt - en op basis van die waarneming concludeer je dat er dús gevaar is. Maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. En trek je dus verkeerde conclusies.'

Je hersens worden om de tuin geleid door je lichaam.
'Ja. En hoe komt dat nou? Waarom gaan die hersens daaraan meedoen? Dat zit zo: het limbisch systeem,' een diepliggend stukje in je hersenen - zeg maar het bassin waarin het emotionele geheugen is verzameld - heeft allerlei verbindingen met de neocortex in je voorhoofd. Daarmee bepaal je wat je gaat doen, daarmee concentreer je je op een taak, neem je rationele beslissingen. Bij negatieve emoties of bij grote stress blokkeert een onderdeel van het limbisch systeem, de amygdala, de toegang tot de neocortex. Met andere woorden: op het moment dat je een fikse ruzie hebt, of een negatieve emotie hebt, kun je niet meer verstandig nadenken. Je kunt niet meer nuchter analyseren. Daardoor val je terug op de automatische piloot en ga je puur vanuit je emotie handelen. Je bent niet meer bevattelijk voor wijze raad. Zo escaleert de boel.' ...


Maar compartimentalisatie kan ook van nut zijn (de Volkskrant, 01-12-2007, door Jorien de Lege):
  Emotioneel Flauwvallen

De Bulgaarse verpleegster Kristiana Valcheva is na ruim acht jaar in een Libische gevangenis niet meer in staat ‘iets te voelen’. Wanneer schakelen we onze emotie uit? En kan ze daarna nog aan?

Een rondgang langs psychiaters en psychologen levert een eensgezind antwoord op: zonder emoties kan een mens niet functioneren. Maar te veel emoties zijn ook onwerkbaar, en daarom kan het lichaam in extreem bedreigende situaties het gevoel ‘in de ijskast zetten’.
    Het mag duidelijk zijn dat de Bulgaarse verpleegster Kristiana Valcheva (48) een extreem bedreigende situatie heeft doorgemaakt. Ruim acht jaar lang werden zij en vier collega’s opgesloten en gemarteld in een gevangenis in Libië. De aanklacht: ze zouden 393 baby’s opzettelijk hebben geïnfecteerd met het aidsvirus. De Palestijnse arts en de verpleegkundigen werden onlangs vrijgelaten, maar hun beproeving is nog niet voorbij. Ze zullen moeten leren leven met hun ervaringen, en alle emoties die daarbij vrijkomen.
    Of niet. Kristiana Valcheva verklaarde vorige week in een gesprek met de Volkskrant dat ze niet meer kan voelen. Zelfs bungeejumpen doet haar hart niet sneller kloppen. Ze is het contact met haar gevoel kwijtgeraakt.
    ‘Heel begrijpelijk in haar situatie’, zegt psychiater en psychotherapeut Nelleke Nicolai. ‘Als je zo lang zo volkomen machteloos bent, gaat het lichaam over op overlevingsmodus. Je distantieert je van de gebeurtenissen, ook wel dissociatie genoemd. Het gevoel wordt verdoofd, zodat de angst het niet overneemt waardoor je gekke dingen gaat doen.’
    Emoties hebben een duidelijke signaalfunctie. Pijn geeft aan dat ons lichaam in de problemen zit, verliefdheid dat we ons moeten voortplanten en angst dat we moeten vechten of vluchten. Maar al deze gevoelens moeten wel worden gereguleerd. We bespringen niet elke persoon die we aantrekkelijk vinden, een ruzie praten we liever uit dan dat we hem uitvechten, en soms wacht iemand jaren voordat hij een verlangen kan verwezenlijken.
    Van alle vormen van emotiebeheer is een (tijdelijke) kortsluiting het laatste redmiddel. Zoals bij te veel pijn het lichaam zichzelf uitschakelt door flauw te vallen, kan een situatie emotioneel zo overweldigend zijn, dat acute verdoving optreedt. Het is de emotionele equivalent van flauwvallen.    ...

En zoals heel vaak, is het ook weer geleend van onze voorgangers

  Tussenstuk:
 Gevoelloos in het dierenrijk

Ook dieren proberen in levensbedreigende situaties te overleven door gevoelloos te worden. Dit wordt een onderwerpings- ofwel ‘Todstell’-reflex genoemd. Vooral kleinere prooidieren, zoals knaagdieren, bedienen zich van deze techniek.
    Een dier in doodsnood dat kansloos is, houdt zich dood in de hoop dat zijn belager zijn interesse verliest of afgeleid raakt. Let de jager even niet op, dan gaat zijn prooi ervandoor.
   Dieren halen alles uit de kast om dood te lijken. Hun bloeddruk daalt, net als hun hartslag, ze worden koud en slap en hun pupillen draaien weg.
    Vooral slangen zijn er goed in: zij draaien half op hun rug, hangen de tong uit de mond en hopen op beter tijden.
    Bij mensen is deze Todstell-reflex ook waar te nemen. Onder aanhoudende bedreiging wordt de hartslag trager, de ademhaling oppervlakkiger. Zelfs de huid wordt kouder.
    Mensen voelen zich hierdoor doof en onverschillig, wat hen helpt hun angst te bedwingen.


Naar Compartimentalisatie , of site home .

21 nov.2010