Bronnen bij Drugs, waarom: vage klachten

Eerste hulp bij 'onverklaarbare lichamelijke klachten'

Tussentitel: 'Hoofd- en rugpijn hebben meestal geen duidelijke oorzaak'

Patiënten met vage klachten drukken zwaar op de gezondheidszorg. Hoe moeten artsen daarmee omgaan? 'Vasthouden aan het denken in oorzaken levert weinig op.'

'Hoe krijg je van iets psychisch chronische pijn?' Yanda van Rood, klinisch psychologe aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), weet het niet. Toch kwam het volgens haar vroeger veel voor. Een patiënt komt bij de dokter met een klacht, de dokter voelt en vraagt en onderzoekt, kan geen verklaring vinden en concludeert dan dat het wel psychisch zal zijn. 'Dat kun je niet concluderen op grond van het niet vinden van een lichamelijke verklaring:
    Huisartsen krijgen nogal wat patiënten over de vloer bij wie geen duidelijke diagnose gesteld kan worden. Volgens schattingen gaat twaalf tot vijftig procent van alle consulten eraan op. In de medische literatuur worden er allerlei termen voor gebruikt: als er vanuit wordt gegaan dat het tussen de oren zit, spreekt men van 'somatisatie', of 'Syndroom van Pierre Briquet:
    De term 'functionele syndromen' suggereert niet dat er per se een psychologische oorzaak hoeft te zijn, maar is in onbruik geraakt. 'Al dit soort termen zijn enkel bedoeld om te voorkomen dat je patiënt denkt dat je hem gek noemt', aldus Van Rood (46).
    Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTVG) spreekt van 'onverklaarde lichamelijke klachten', in een aangename doorbreking van het normale met potjeslatijn en amerikanismen doorspekte medische taalgebruik. In een recent nummer buigen verschillende artsen, onder wie opvallend veel LUMC'ers, zich over de problematiek.
    De klachten lopen uiteen, maar vermoeidheid, spierspanningen, darmklachten, hoofdpijnen en slapeloosheid scoren hoog. 'Onverklaarbare lichamelijke klachten komen veel voor, maar de meeste gaan vanzelf over, zonder dat verdere diagnostiek en behandeling nodig zijn', schrijft Roos van der Mast, psychiater en collega van Van Rood, in een NTVG-artikel over de problematiek. 'Er ontstaat een probleem als de klachten chronisch worden en de patiënt volhardt in zijn of haar zoektocht naar een lichamelijke oorzaak, terwijl de arts gefrustreerd raakt:
    Een enkele huisarts raakt zelfs zo gefrustreerd dat hij van beroep verandert. Deze groep patiënten vormt een serieus probleem voor zowel de gezondheidszorg als de maatschappij.
Vergeleken met patiënten waarbij wel een medische oorzaak wordt gevonden, bezoeken ze tweeëneenhalf keer zovaak de huisarts, twee keer zo vaak een medisch specialist, en worden ze zes keer zo vaak opgenomen op een ziekenhuisafdeling voor lichamelijke klachten. Het zijn vaker vrouwen dan mannen, en behalve hun lichamelijke klachten hebben ze relatief vaak last van angstaanvallen of depressies.
    Vandaar dat artsen zich nog wel eens verlaagden tot psychologie van de koude grond. 'En dan loopt de patiënt weg', aldus Van Rood. 'Dat zou ik in elk geval doen. Waarom zou ik moeten aannemen dat het door stress komt als ik geen stress ervaar? Van leek tot professor, als het om geneeskunde gaat, denkt iedereen te veel in termen van oorzaken die moeten worden weggenomen:
    Onverklaard is echter wat anders dan onverklaarbaar: 'Het wil niet zeggen dat de verklaring er niet is, alleen dat die niet gevonden is. De geneeskunde past enige bescheidenheid op dit punt: Maagzweren, bijvoorbeeld, werden jarenlang gezien als psychosomatische aandoening, maar bleken toch het gevolg van een bacteriële infectie te zijn. Van Rood: 'Ook wanneer de oorzaak niet gevonden wordt, houdt men vast aan het denken in oorzaken, en dat levert weinig op.'
    Van Rood pleit voor een bredere invoering van een behandeling op basis van het zogeheten 'gevolgenmodel', in plaats van het oorzakelijk model waarin stress als oorzaak van de klachten wordt gezien. Het gevolgenmodel, dat zijzelf heeft helpen ontwikkelen, gaat er vanuit dat de oorzaak onbekend is, en dus ook niet behandeld kan worden. Het doel van de behandeling is juist het opheffen van de in stand houdende gevolgen. 'Pijn leidt tot chronische spier spanning en dit lichamelijke gevolg van pijn kan de pijn in stand houden en herstel verhinderen. In een cognitieve gedragstherapie leert iemand de spierspanning als gevolg van de pijn te herkennen en los te laten.'
    Leidse patiënten met ernstige en langdurige onverklaarde lichamelijke klachten kunnen terecht bij Rivierduinen, de regio-organisatie voor geestelijke gezondheidszorg.
'De eerste GGZ-instelling die het gevolgenmodel instellingsbreed heeft ingevoerd', aldus Van Rood. 'Patiënten met dit soort klachten lieten zich voorheen niet gemakkelijk doorverwijzen naar de geestelijke gezondheidszorg. Een behandelaanbod gebaseerd op het gevolgenmodel wordt echter door de meeste patiënten wel geaccepteerd.' Twee keer zoveel patiënten nemen een behandelaanbod volgens het Leidse gevolgenmodel aan dan een aanpak waarin een - vermeende - psychische oorzaak wordt aangepakt.
    Ingrid Arnold is huisarts en werkt bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het LUMC. Zij bevestigt het beeld uit het NTVG-artikel. 'Wij hebben uitgezocht dat 16 procent van de mensen die bij de huisarts komt, ernstige last heeft van onverklaarde klachten. De meeste gevallen van hoofdpijn of rugpijn hebben geen duidelijke oorzaak. Er is wel iets, rugspieren die stijf zijn bijvoorbeeld, maar een oorzaak is niet te vinden. Je kan de oorzaak van chronische rugpijn niet op een foto of scan vastleggen, wat bij hernia wel kan.'
    Hoe ga je daar als huisarts mee om? 'Het is belangrijk dat je niet zegt dat het tussen de oren zit. Patiënten moeten goed in beweging blijven, en niet te lang ziek thuis blijven zitten, want dan nemen de klachten alleen maar toe.' Tachtig tot negentig procent van de mensen die bij de huisarts komen, worden daar behandeld, slechts in uitzonderlijke gevallen verwijst Arnold mensen met onverklaarde klachten door naar een medisch specialist: 'De kans is namelijk klein dat die wél wat vindt.' Als de klachten ernstig en langdurig zijn, gaan de patiënten door naar een psychotherapeut. Die behandelt patiënten dan volgens het gevolgenmodel. 'Daar halen we in Leiden goede resultaten mee', aldus Arnold.


Naar Drugs, waarom , Sociologie lijst , Sociologie overzicht  , of site home .