Bijna is het eerste decennium van de 21ste eeuw voorbij. Hoe waren de 'jaren nu!'? In zeven afleveringen blikt de Volkskrant terug. Aflevering 4: terug naar de basis in het onderwijs.

De Nieuwste School in Tilburg, waar de leerling 'eigenaar is van zijn leerproces' en 'de leraar een soort mentor', maakt het mogelijk niet lang meer. Wat begon als eigentijds paradepaardje van het grootste schoolbestuur van Nederland, Ons Middelbaar Onderwijs, lijdt onder een dramatische val in de aanmeldingen. ...
    In Zwolle voelt gymnasium Celeanum juist de wind in de rug. 'Bij ons is een klas nog gewoon een klas', zegt rector Hans Boers. Bij Celeanum gingen ze al die jaren bewust niet mee met moderne didactische concepten zoals het studiehuis. 'Ik vind dat op een gymnasium inhoudelijke kennis van grote waarde is. Ouders kiezen bewust voor deze traditionele aanpak.' Die stond tien jaar geleden in het onderwijs duidelijk onder druk, zegt Boers. 'Maar de erkenning van het leraarsvak is helemaal terug.'
    De touwtjes worden weer aangehaald in het onderwijs. Jarenlang golden ontplooiing en aansluiting bij de belevingswereld van het kind als het hoogste goed. Leerlingen moesten worden gemotiveerd, liefst op een leuke manier. Harde prestatie-eisen verdwenen steeds meer naar de achtergrond.
    Als meest extreme variant zag tien jaar geleden lederwijs het licht. Onderwijzer Erik Reith richtte in Loenen bij Apeldoorn in 2000 zijn eigen school Wonderwijs op. 'Toen ik zag hoe mijn dochter zich de eerste vier jaar alles zelf aanleerde - zitten, lopen, praten - dacht ik:
dat proces ga ik niet onderbreken door haar naar een gewone school te sturen', zei Reith in 2005.
    De vrijheidslievende filosofie van Iederwijs (een kind maakt zelf wel uit wanneer het wat leert) viel in vruchtbare bodem. Al snel schaarden zich tientallen initiatieven onder de lederwijs:paraplu. Nu zijn er nog maar vier van over, naast een aantal epigonen en andere radicaal vernieuwende scholen.    ...
    ... buiten Iederwijs was de stroom naar 'autonoom leren' en 'uitgaan van het kind' al veel breder. Mede gevoed door de machtige pedagogische centra, lag al jaren meer nadruk op hoe moest worden geleerd dan op wat werd bijgebracht. Ook het studiehuis voor de havo/vwo-bovenbouw beoogde leerlingen individueel te stimuleren. Velen verdronken in die vrijheid.
    Halverwege het decennium begint de slinger terug te bewegen. In het najaar van 2005 klagen universiteiten dat nieuwe studenten niet meer kunnen rekenen en schrijven. ...
    In datzelfde najaar boort Martin Sommer in zijn Volkskrant-column Onder Onderwijzers een vat aan frustraties onder leraren aan. Ze klagen dat ze hun vak zijn kwijtgeraakt door tegenwerkend management en nieuwe leermethoden. Vanuit hetzelfde ongenoegen wordt een half jaar daarop Beter Onderwijs Nederland opgericht.   ...
    Voor rekenen en taal zijn inmiddels 'referentieniveaus' vastgesteld: minimumeisen bij de overgang van onder meer basis- naar middelbare school. Najaar 2008 verzwaart Van Bijsterveldt de exameneisen: voor de kernvakken Nederlands, Engels en wiskunde, mag slechts een vijf worden gehaald. Een rekentoets hoort straks bij het eindexamen havo en vwo.
Pabo-studenten mogen pas doorstuderen als ze een voldoende halen voor pittige taal- en rekentoetsen. En drie weken geleden legde de HBO-raad gedetailleerd vast wat studenten van de lerarenopleidingen echt moeten weten.
    Op het Jan van Egmond Lyceum in Purmerend krijgen vijftig brugklassers sinds dit schooljaar bijles in rekenen en taal. 'Ze komen tekort in woordenschat, spelling en begrijpend lezen', zegt docent Nederlands Bart Ganzeman, coördinator van het taalproject. 'Dat werkt door bij vakken als economie of geschiedenis.'
    Het dalende taal- en rekenniveau doemde de laatste vijf jaar op als probleem. ...