Bronnen bij Sociologische begrippen: residentie, historisch

De oorsprong van het verschijnsel van residentie, oftewel: de overgang van jagers-verzamelaars naar boeren, ligt natuurlijk in een niet door directe bronnen toegankelijk verleden. Het onderzoek ernaar vergt dus indirecte technieken. Maar de taal waarin het geformuleerd is, is al veelzeggend (de Volkskrant, 15-05-2013, van verslaggever Marc Seijlhouwer
  Met stuk land werd boer pas boer

De jager-verzamelaar begon met landbouw toen hij een stukje land had. Anders was hij geneigd mee te trekken naar streken waar de kans op voedsel groter was.

Tussentitel: Pas met de ontdekking van de ploeg, begonnen gemeenschappen zich te settelen

...    De mensen die 12.000 jaar terug leefden, hadden het niet makkelijk. De ijstijd was net afgelopen en voedsel was schaars. Vaak leefden mensen daarom in groepen samen en werd de opbrengst van een dag scharrelen gedeeld. Als het eten in de omgeving op was, trok de groep weer verder naar een nieuw gebied. In zo een omgeving zullen de eerste boeren het niet makkelijk hebben gehad; zodra ze iets verbouwden, werd het land kaalgegeten door de groepsgenoten. ...

Het idee is juist, maar de uitvoering onnauwkeurig: natuurlijk ging niet een deel van een samenlevingsgroep , maar de hele samenlevingsgroep over op "boeren". En als het slechts een deel was, dan was bij deze twee nieuwe groepen ontstaan: degenen die bleven, en degenen die verder trokken. Misschien is gedurende enige tijd het lidmaatschap enigszins dynamisch geweest, maar snel genoeg zal er tweedeling zijn ontstaan. Wie wilde blijven trekken, bleef trekken. De rest ging "boeren"
  En zelfs als dat niet gebeurde, moesten de vroege landbouwers waarschijnlijk regelmatig hun akkers weer verlaten om met de groep verzamelaars verder te reizen.

Waarom? Als het argument datgene is van verminderde opbrengst: dan zou het "boeren" niet blijvend zijn geworden. Er was dusdanig veel meerwaarde in "boeren", dat dit redelijk snel betrekkelijk dominant werd. Misschien is er een overgangsfase geweest van het onderhouden van twee residenties - bijvoorbeeld een zomer- en een winterresidentie.
    Maar er ontstond natuurlijk al meteen een conflictenbelang, niet met groepsgenoten, maar tussen residente en nomadische groepen. Iets wat kennelijk ook voor deze onderzoekers moeilijk expliciet te formuleren valt, want zij maken er dit van:
  Het is het kip-ei-verhaal voor archeologen: ontstond privé-eigendom door landbouw, of andersom? Een onderzoek van een Amerikaanse en een Koreaanse wetenschapper, dat deze week in PNAS verschijnt, lost dit probleem op: de twee moeten tegelijkertijd zijn ontstaan en hebben elkaar ook versterkt.

Want dit is natuurlijk onzin: een nomadisch bestaan is absoluut niet incompatibel met het bestaan van bezit. Eigen vee, eigen gereedschap (tuigage) enzovoort voor een individu is net zozeer privébezit als eigen land.
    Net als dit vervolg, dus:
  Daarom denken de onderzoekers dan ook dat het ontstaan van privé-eigendom essentieel was voor de landbouw. Dankzij het concept van bezit konden boeren hun eigen stukje land claimen en daar hun geplante zaden tot wasdom brengen. Aan de andere kans kon privé-eigendom alleen maar ontstaan dankzij de landbouw: doordat gezinnen zich meer gingen organiseren op vaste plekken was het de moeite waard om je eigen stukje land af te bakenen. Deze ontwikkelingen moeten volgens de onderzoekers wel op hetzelfde moment hebben plaatsgevonden; anders zou landbouw niet zijn aangeslagen.

Uiterst onwaarschijnlijk, dus. Veel waarschijnlijker is dat er doodgewoon om is gevochten.
  Om hun hypothese te testen, maakten de onderzoekers een computermodel. Hiermee simuleerden ze gemeenschappen uit de prehistorie, waarbij ze aannames maakten die volgens archeologen aannemelijk zijn. In de simulaties gebeurde het niet vaak dat een boerensamenleving ontstond: slechts 31 van de 1.000 keer. Volgens de onderzoekers is dat begrijpelijk, omdat het inderdaad bijzonder is dat er zo'n samenleving ontstond. Het ontstaan van landbouw moet immers bij toeval tegelijk met het ontstaan van privé-eigendom plaatsvinden.

Wat een onzin: het ontstaan van landbouw is veel eerder onwaarschijnlijk omdat er enige tijd nodig is voor het oogsten, en daarna de nomaden langskomen om de zaak te plunderen. Dus omdat alle moeite ("investeringen") tevergeefs is.


Naar Sociologische krachten , of site home .

16 mei 2013