Bronnen bij Sociologische begrippen: retorica, oordeel

Degenen die veel gebruik maken van retorica, politici, media en dergelijke, en die er hun brood mee verdienen: economen, sociologen, historici en dergelijke, spreken natuurlijk positief erover. Degenen die het slachtoffer zijn van dit soort praatjes niet. Die slachtoffers zijn voornamelijk de wat "gewonere" mensen. De mensen met "gezond verstand" - die uitdrukkingen gemaakt hebben en aan elkaar doorgeven als "Goede wijn behoeft geen krans". Ook wel te vertalen als "Een waar verhaal behoeft geen retorica".  Waarbij als regels aangevuld kan worden "Leugens behoeven veel retorica', en "Veel retorica wijst sterk op leugens".
    Omdat de retorici en de leugenaars deze feiten ook wel kennen, wordt het onderwerp zelden expliciet aangeroerd. Hier is een zeldzame uitzondering (Volkskrant.nl, Opinie, 09-01-2014, door Jean Wagemans, filosoof en universitair docent argumentatietheorie):
  'Ophef rond Baudet toont dat retorica nog steeds wordt gezien als bedrog'

Eerst meteen maar wat over de auteur. Deze is vaste columnist op de website van de Volkskrant, vermoedelijk aangesteld in de hoop dat hij iets zou kunnen doen aan datgene waar Geert Wilders altijd van beschuldigd wordt: het gebruik van retorica. Dat blijkt totaal niet te werken, om de simpele reden dat Geert Wilders weinig woorden gebruikt - dat is namelijk een ander "ernstig verwijt" in zijn richting: "Het enige dat 'ie doet is twitteren". En het is niet tot de verwijters doorgedrongen dat iemand die weinig woorden gebruikt, ook weinig kans heeft op het inzetten van retorica.
    Het onderwerp van specialist Wagemans is dit keer echter niet Geert Wilders, maar iemand anders die beschuldigd wordt van diverse foute zaken, zoals "nationalisme": Thierry Baudet. de schurk Baudet heeft het namelijk gewaagd, wel met veel woorden, zich uit te spreken tegen verdere Europese eenwording. Als één van de zeer weinigen uit de elite. En die Baudet beargumenteerde zijn zaken, hoewel met veel woorden, wel goed.
    Dat was uiterst vervelend en irritant. Voor de elite. Zo vervelend en irritant, dat ze kennelijk het retorische atoomwapen wilde inzetten. Nu had Baudet niets fouts gezegd over Joden of immigranten, zodat de gebruikelijke atoomwapens van "Antisemitisme!" en "Holocaust! niet inzetbaar waren, dus er moest iets anders gevonden worden:
  Tussentitel: Vlak voor de feestdagen deed een groep van acht auteurs een oproep om geen opiniestukken meer te publiceren die feitelijke onjuistheden bevatten. Dit alles onder de welluidende titel: 'NRC, bespaar ons retoriek van Baudet & Co over EU'

Gekozen werd dus voor de inzet van het atoomwapen van de censuur. Want een oproep tot censuur is hetzelfde als het plegen van censuur. De oproep tot censuur door leden van de elite maakt de censuur namelijk salonfähig. En dat staat gelijk aan de introductie van censuur, want de neiging tot censuur is sowieso gigantisch in de media . Dat heet namelijk politieke-correctheid , en politieke-correctheid is niets anders dan censuur met een rafelig randje.
    Ook Wagemans duidt het op die manier:
  ... Een oproep tot censuur? Wat is er aan de hand in opinieland?

En vertaal dat 'opinieland' dus maar in "de politieke-correctheid". En wat er aan de hand is, is paniek. In verband met de Europese verkiezingen  over vijf maanden, schrijvende januari 2014.
    Maar omdat Baudet inhoudelijk goed argumenteert, is dat dus niet aan te pakken. Dus wat doe je dan, even een detail uit de tussentitel lichtende;
  'NRC, bespaar ons retoriek van Baudet & Co over EU'

Waarop Wagemans reageert met:
  Retoriek? Een oproep tot censuur?

En zich daarna concentreert op dat verwijt van "retoriek".
  Voor Sjoerd de Jong, ombudsman van de krant in kwestie, vormde alle ophef een aanleiding om te memoreren onder welke voorwaarden ingezonden opiniestukken in de krant worden geplaatst. ...
    De Jong gaat niet zo ver dat hij de auteurs van het gewraakte opiniestuk ervan beschuldigt 'demagogie' te bedrijven.

Dat zijn dus de auteurs die tegen Baudet schrijven.
  ...Wel vindt hij hun schrijfsel 'retorisch zwaar aangezet' en adviseert hij zijn krant - zoals het een ombudsman betaamt - om er in het vervolg voor te waken dat 'retoriek garnituur blijft, en pro en contra worden opgediend op een zo breed mogelijk bed van feiten en argumenten.'
    Achter deze opmerkingen gaan twee misvattingen schuil over de aard van de retorica. De eerste misvatting is dat het mogelijk is om 'retoriek' te beperken tot garnituur. De retorica, de kunst van het overtuigen, omvat veel meer dan een lijst met stijlfiguren die een schrijver kan gebruiken om zijn opiniestukje op te leuken.
    Met behulp van welke argumenten probeert de schrijver zijn publiek te overtuigen? Welke strategische positie neemt de schrijver in ten opzichte van de standpunten van anderen? Hoe anticipeert de schrijver op mogelijke kritiek van de lezer? Allemaal inhoudelijke kwesties waar de retorica zich mee bezighoudt. De 'retoriek' van een stuk betreft dus niet alleen de garnituur, maar alles wat op het bord ligt.

Onzin. Zo wordt het nooit uitgelegd. Deze overwegingen worden veel meer onder termen "de kwaliteit van de analyse" of 'de kwaliteit van de presentatie" geschaard. Wagemans praat hier over een gebruik van de term "retorica" zoals die in de oudheid gold, maar dat is niet meer het huidige gebruik. Wil je begrijpelijk blijven, moet je beginnen met de huidige uitleg van de woorden, en expliciet uitleggen wanneer je afwijkt. Wat Wagemans nu doet, is het huidige Italiaans presenteren onder de noemer van "Latijns".
    Het tweede bezwaar van Wagemans:
  De tweede misvatting over de aard van de retorica is dat het de kunst van het bedriegen is, in plaats van de kunst van het overtuigen. Deze misvatting is diep in ons taalgebruik ingesleten. Als iets als 'retorisch' wordt bestempeld, dan is dat meestal niet als een compliment bedoeld.

Inderdaad. En dat is om een zeer simpele reden, die diverse reageerders op de website wisten te noemen:
  rope88  -  09/01/14 10:57
Mogen we nu ook een stukje verwachten over steun aan de wens tot eerlijkheid? Dat retoriek een slechte naam heeft is overduidelijk te wijten aan het feit dat er onzeglijk meer mensen mee zijn gedood dan groenten mee gesneden, om Aristoteles te parafraseren. Dan is het de vraag of retorica als wapen gemaakt is en als zodanig gebruikt wordt, of als instrument om achter een waarheid te komen: een botermesje is ook voor een ander doel gemaakt dan een hartsvanger.

HennyPeters  -  11/01/14 09:40
Het probleem is dat mensen stukken retorisch als goed bestempelen onafhankelijk van of ze misleiden en dat retoriek belangrijker schijnt te zijn dan de wet van de argumentatie m.b.t. de feiten. De retoriek wordt bewust en steeds meer hiervoor misbruikt. Dat is het probleem van de hedendaagse politiek, journalistiek en het overgrote deel van de elite. Wouter Bos heeft het eens heel goed uitgelegd. Verzwijg vooral de feiten m.b.t. de negatieve zaken, misleid. Ze worden erop getraind.

Oftewel: de retorica heeft zo'n slechte naam., omdat de retorica zo vaak wordt misbruikt. Bijvoorbeeld door de acht auteurs van de censuuroproep, door de argumentatie van Baudet te bestempelen tot "retorica". Een glaszuivere retorische truc, met één en slechts één bedoeling: de argumenten van de andere partij ontkrachten met retorische middelen, omdat het onmogelijk is gebleken dit op inhoudelijk argumenten te doen. Hetgeen één van de auteurs, nota bene, op zijn eigen website toegeeft (sywert.nl, 23-12-2013, door Sywert van Lienden, uitleg of detail ):
  Vraag en antwoord over opinieartikel Europa in NRC

Vandaag publiceerden Pascal Borsjé (jurist en historicus), Marcel Canoy (hoofdeconoom ecorys), Aalt Willem Heringa (hoogleraar vergelijkend staatsrecht), Lex Hoogduin (hoogleraar economie), Hans van Meerten (gepromoveerd jurist), Wilco Veldhorst (vakbondsbestuurder), Peter Verhaar (oud-bankier) en ik (student) een stuk in NRC Handelsblad. Het is een oproep aan NRC Handelsblad om debat over Europa in plaats van retoriek te faciliteren op de opiniepagina. Op Twitter kwamen al snel de nodige (nogal emotionele) reacties los. Een persoonlijke reactie op een aantal vragen.
...
3. Waarom weerleg je niet de argumenten van Baudet en Rijpkema?
Goed punt. Daar zijn twee argumenten voor te geven. ...

En die argumenten zijn net zo interessant als de argumenten voor het vergassen van Joden: je hoeft ze niet te horen want je weet dat ze niet deugen.
    In welke reactie deze auteur nog vele keren laat zien waarom retorica, waar hij goed is is want daarom werd hij razendsnel een geziene gast in televisie-praatprogramma's die meestal niet meer zijn televisie-retorica-uitwisselingsprogramma's, zo'n slechte naam heeft:
  1. Pleit je voor censuur in de krant?
Nee, natuurlijk niet. De vrijheid van meningsuiting, vrije meningsvorming en het vrije debat worden door alle ondertekenaars voluit onderschreven. Het is vreemd dat mensen daaraan twijfelen, gezien de achtergrond van de schrijvers.

Eerst de retorische truc van de glasharde leugen of "hondsbrutaliteit" , gevolgd door die van het Ad verecundiam oftewel: "beroep doen op de autoriteit of eerbiedwaardigheid van de auteur" .
    Wagemans mag best een pleidooi houden om voor de retorica. Maar waar hij dan als eerste mee zal moeten beginnen, als hij ook maar enig succes wil boeken, is het bestrijden van het misbruik ervan. Dat misbruik is epidemisch (zeer sterk verspreid) tot endemisch (niet meer uit te roeien).


Naar Sociologische krachten , of site home .

12 jan.2014