Bronnen bij Economische krachten: onzichtbare hand

De term "De onzichtbare hand" komt uit het boek The Wealth of Nations van Adam Smith maar de versie die hier geïntroduceerd is, als "sociale empathie" is geïnspireerd door zijn andere beroemde boek The Theory of Moral Sentiments. Iets dat deze redactie niet kende maar van op de hoogte werd gebracht door onderstaande artikel (de Volkskrant, 14-08-2020, door Hans Achterhuis):
  Recensie Adam Smith

Oude tekst, fris gezicht

In de nieuwe vertaling van Willem Visser blijkt Adam Smiths 18de-eeuwse werk over de moraal een aantrekkelijke filosofische beschouwing.

...    En nu ligt er een vertaling voor me van een klassiek filosofisch werk uit de 18de eeuw, De theorie over morele gevoelens van Adam Smith, dat mij een nieuw gezicht openbaarde. De grote lijn ervan kende ik goed uit een tamelijk ver verleden. Ik las het toen met studenten als een voorloper van het beroemdere en ook onlangs vertaalde De welvaart van landen van Smith, dat geldt als de grondtekst van de moderne economische wetenschap. ...
    Bij herlezing ontdekte ik een fris nieuw gezicht in De theorie over morele gevoelens. Geen opstapje meer voor een ander opstapje, maar een aantrekkelijke filosofische en empirische beschouwing. Smith schrijft rustig en beschouwend over onze morele gevoelens en de daarop gebaseerde moraal. Vroeger zag ik die als iets burgerlijks, of erger, kleinburgerlijks, iets dat in een grootse revolutionaire beweging overwonnen moest worden. Nu ontdek ik een nauwkeurige beschrijving van het ontstaan van niet alleen de homo economicus, maar de totale moderne mens. Al lezende wordt het verleidelijk de ideeën van Smith door te trekken naar het heden en te onderzoeken in hoeverre ze ons nog bepalen.
    Centraal staat bij Smith het gevoel van sympathie, het meevoelen met de emoties van andere mensen. In de lijn van onder meer het primatenonderzoek van Frans de Waal hebben we het tegenwoordig vooral over empathie. ...

Wat dus is de psychologische versie ervan, de versie van individu naar individu.
  ...  Maar Smith maakt er nergens het weeïge, uitsluitend positieve gevoel van dat we vaak onder empathie verstaan. Door sympathie kunnen we ons namelijk ook inleven in de harde straffen die misdadigers volgens Smith soms verdienen. Dat werkt afschrikwekkend.

Ook lijkt "sociale empathie" een betere term - "sympathie" als inleven in een misdadiger staat toch wat raar ...

Opvallend: meteen verdere steun aan de nieuwe interpretatie, en met een stevige wetenschappelijke basis (de Volkskrant, 04-09-2020, column door Asha ten Broeke, wetenschapsjournalist):
  Een vriendelijk hart, dat heb ik gemist

...    Een vriendelijk hart, dat miste ik in de recente pleidooien voor een ander coronabeleid dat jonge en gezonde mensen weer onbelemmerd hun gang laat gaan. Maar opvallend genoeg was er wel steeds een beroep op rede en ratio. Zo vond oud-VVD-senator Heleen Dupuis in Het Parool dat ouderen moeten thuisblijven, zodat jongeren maatschappelijke processen op gang kunnen houden. 'Ik vind dat logisch en goed verdedigbaar.'

De context: twee partijen in interactie met tegengestelde belangen. Daarvoor is een bekende theoretische omgeving:
  ...    Een ... voorbeeld ... komt uit de speltheorie: het gevangenendilemma. ...

Op deze website behandeld hier , maar de uitleg van de Ten Broeke is helder genoeg:
  ...    Een ... voorbeeld ... komt uit de speltheorie: het gevangenendilemma. Twee overvallers, Ada en Bea, zijn opgepakt en worden apart verhoord. De politie meldt dat ze genoeg bewijs hebben om hen te pakken op wapenbezit, een lichter vergrijp. Als ze niets zeggen, gaan ze elk een jaar de cel in. Maar als Ada besluit om de zwijgende Bea de schuld van de hele overval te geven, gaat ze zelf vrijuit, en krijgt Bea een straf van drie jaar. Idem als Bea besluit om Ada te verraden, terwijl Ada haar mond houdt. Lappen ze elkaar erbij, dan gaan ze elk twee jaar de bak in.    ...

Wat de partijen het beste kunnen doen, hangt af van hoe hoog deze straffen zijn, natuurlijk. Bij de gegeven keuzes geldt dit:
  ...    Voor Ada en Bea samen is het optimaal om niets te zeggen: ze moeten dan elk een jaar brommen. Maar voor Ada en Bea als individuen is dat juist niet de gunstigste keuze. Immers: als Ada niets zegt, gaat ze een jaar de cel in als Bea ook zwijgt, en drie jaar als Bea praat. Als Ada echter zelf haar mond open doet, zijn haar opties beter: geen gevangenisstraf als Bea zwijgt, twee jaar als Bea haar ook beschuldigt. Aangezien ze niet kan weten wat Bea doet, is het voor haar altijd beter om te zeggen dat Bea het heeft gedaan. Maar voor Bea werkt het net zo. Dus praten ze allebei, en nu moeten ze elk twee jaar de nor in. De boodschap: het is heel goed mogelijk om volstrekt rationeel de meest optimale beslissing te nemen, en aan het eind van de rit als individu én als collectief toch slechter af te zijn.    ...

En dit kan dus regelrecht vertaald worden naar iedere situatie tussen twee partijen in interactie, dus ook de economische interacties tussen producent A (schoenmaker) en producent B (leerlooier), of producent A en klant B.
    En de conclusie uit het gegeven voorbeeld:
  ... De boodschap: het is heel goed mogelijk om volstrekt rationeel de meest optimale beslissing te nemen, en aan het eind van de rit als individu én als collectief toch slechter af te zijn.

Oftewel:
  Het is heel goed mogelijkdat individuen voor zichzelf de meest optimale beslissing te nemen, en aan het eind van de rit als individu én als collectief toch slechter af te zijn.

In tegenspraak met het principe van de onzichtbare hand.
    Wat dan in de plaats ervan wel werkt, staat er ook. Eerst voor het gehanteerde maatschappelijke voorbeeld:
  ...    Een vriendelijk hart, dat miste ik in de recente pleidooien voor een ander coronabeleid dat jonge en gezonde mensen weer onbelemmerd hun gang laat gaan. ...

En dan wat algemener:
  ... kan het hoofd zonder hart?
    Wat als de meest rationele keuze, met de optimale uitkomst voor veel individuen, toch niet de beste weg is, of de juiste? ... Wat als je verstand je in alle redelijkheid op een dwaalspoor zet, wanneer je vergeet om met je hart de menselijkheid in anderen te zien?    ...

Oftewel: sociale empathie werkt wel.


Naar Economische krachten , of site home ·.

15 aug.2020