De Hoge Raad is het hoogste juridische rechtsorgaan. Haar uitspraken worden gezien als het ijkpunt voor de uitvoeringspraktijk van de rechtsspraak in Nederland. Bij de Hoge Raad ligt ook de bevoegdheid om eerdere uitkomsten van de rechtsgang te vernietigen en een nieuw proces te gelasten.

Dat laatste kan de Hoge Raad volgens de geldende regels alleen doen als er zich met betrekking tot het onderhavige geval nieuwe feiten voordoen - een nieuw bewijsstuk, een nieuwe getuigenverklaring of iets dergelijks. Dat betekent dat de Hoge Raad niet kan besluiten om een vonnis te vernietigen, uitsluitend en allen op grond van een mogelijke foute overwegingen van vorige rechters.

Wat dit laatste doet is de onfeilbaarheid van het juridische proces claimen. Dat is altijd al volstrekte onzin geweest, omdat geen enkel proces onfeilbaar is - en het is uit de techniek voldoende bekend dat het meest feilbare proces het menselijke proces is.

Omdat deze vormen van logica niet erg bekend zijn, kwam het voor velen als een schok toen het tegendeel keihard bewezen werd met de Schiedamse moordzaak. Niet alleen kwam er een bekentenis van iemand anders dan er veroordeeld was, maar bovendien bleek deze perfect te voldoen aan de daderbeschrijving van een getuige, in tegenstelling tot de veroordeelde. Ook andere bewijzen als DNA-sporen bleken op de bekenner te wijzen, en niet op de veroordeelde.

Er was in dit geval dus niet alleen sprake van een gebrek aan informatie of iets dergelijks, maar de rechters, rechtbank (drie rechters) en gerechtshof (nog eens drie rechters), hadden op grond van de beschikbare bewijzen de verkeerde conclusies te hebben getrokken. Deze zes betrokken rechters zijn dus feilbaar gebleken, want ze hebben gefaald.

Zolas al eerdere uit de doeken gedaan, is de kans dat dit een eenmalig gebeuren is gelijk aan nul - mensen zijn feilbaar, inclusief rechters. Andere zaken warbij hoogstwaarschijnlijk sprake is van falende rechtspraak zijn die van Ina Post, Lucia de B., de Puttense moordzaak, en da zaak Louwes. In al deze gevalle is herziening een dringende noodzaak.

Desalniettemin is er veel verzet tegen deze conclusies. De reden daarvan is voor de hand liggend: de heren rechters vonden het een aangename positie als onfeilbaar gezien te worden, en willen daar niet van af. Het vrijwaart ze ook van iedere controle op hun daden, hetgeen een ongekende positie van macht verschaft - en macht is iets dat mensen slechts zeer ongaarne uit handen geven.

Door de niet-aflatende stroom van publiciteit rond de justitionele blunders van de laatste tijd, begint de druk echter toe te nemen, en nu hebben ook enkele juristen uit academische kring de moed om het het openbaar kritiek te leveren op de gang van zaken binnen de beroepsgroep (altijd nog een riskante zaak, omdat bijvoorbeeld de politieonderzoeker die de Schiedamse moordzaak aan het rollen bracht, ontslagen werd vanwege zijn actie):


De Volkskrant, 20-12-2006, van verslaggever Menno van Dongen
 
Achtergrond | Hoogste rechtscollege moet meer zaken heropenen, vinden strafrechtdeskundigen. | ‘Rechters zijn niet onfeilbaar’

‘Hoge Raad te streng met herzieningen’

De butler heeft het gedaan, volgens de Hoge Raad. Al ruim twintig jaar strijdt ‘butler’ Dick van Leeuwerden tegen zijn veroordeling voor moord (zie kader). Hij merkt, zoals vele anderen, dat het vrijwel onmogelijk is om strafzaken te laten heropenen. Dat moet veranderen, vinden critici.
Maar liefst zes herzieningsverzoeken heeft Van Leeuwerden (62) ingediend, op basis van tal van verklaringen en medische rapporten. Maar alle twijfel is van tafel geveegd door de Hoge Raad.
    Zijn laatste verzoek is gebaseerd op een nieuw rapport van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Uit onderzoek van hartweefsel blijkt dat het aannemelijk is dat het slachtoffer niet is vermoord. Ze is waarschijnlijk overleden aan hartritmestoornissen na een ‘stil infarct’, uren voor haar overlijden.
    Toch vindt de Hoge Raad dat de zaak niet moet worden heropend. Er is geen sprake van een ‘novum’ , een nieuw feit dat destijds onbekend was bij de rechter en waarschijnlijk zou hebben geleid tot vrijspraak. Het onderzoek van het NFI is weliswaar nieuw, maar het verandert niets aan het oordeel dat de butler had moeten ingrijpen toen het slachtoffer onwel werd.
    ‘Deze uitspraak is onbevredigend en onbegrijpelijk’, zegt Van Leeuwerdens advocaat Geert-Jan Knoops. ‘Dit zijn keiharde nieuwe gegevens. Hoe kun je iemand veroordelen voor moord als het slachtoffer een natuurlijke dood is gestorven? Wat heb je nog meer nodig voor heropening? De Hoge Raad legt de lat onredelijk hoog.’
    Ook de Nijmeegse hoogleraar strafrecht Peter Tak vindt het jammer dat de zaak niet wordt heropend. Pas als dat gebeurt, wordt alle informatie opnieuw beoordeeld. Nu is slechts bekeken of er nieuwe feiten zijn. ‘Dat is jammer. Want als je alle informatie in deze zaak opnieuw beoordeelt, zou het oordeel van een rechter compleet anders zijn dan destijds.’
    Er zijn goede redenen om strafzaken niet zomaar te heropenen. Wie in Nederland wordt veroordeeld, kan in hoger beroep gaan en daarna cassatie aantekenen bij de Hoge Raad. Als nieuwe informatie opduikt, kan een herzieningsverzoek worden ingediend.
    ‘Het houdt ergens op’, stelt emeritus-hoogleraar strafrecht Tom Schalken. ‘Maar als er enige twijfel is, moet de Hoge Raad de mogelijkheid hebben een zaak open te breken.’ Die mogelijkheid is er in de praktijk nauwelijks, omdat het hoogste rechtscollege vrijwel niets toelaat als nieuw feit.
    ‘De lat ligt te hoog’, zegt Tak. Als er niets verandert, blijven gerechtelijke dwalingen verborgen. ‘In Engeland en Denemarken laten ze omstreden zaken beoordelen door commissies van deskundigen. Sindsdien zijn tientallen zaken heropend die hebben geleid tot vrijspraak.’
    In Nederland worden bijna alle herzieningsverzoeken afgewezen door de Hoge Raad. De Puttense moordzaak werd pas na enkele pogingen – ternauwernood – heropend, waarna vrijspraak volgde.
    Tak: ‘Ons rechtssysteem is gebaseerd op achttiende-eeuws denken. Het wordt tijd dat we dit grondig veranderen en nieuwe inzichten gebruiken, zoals het besef dat rechters niet zo onfeilbaar zijn als ooit is verondersteld.’

Tussenstuk:
De zaak van de ‘butler’ en de rijke oude vrouw

De veroordeling van Dick van Leeuwerden blijft in stand. Dat heeft de Hoge Raad dinsdag besloten. Het hoogste rechtscollege vindt dat Van Leeuwerden in 1985 terecht is veroordeeld tot 12 jaar celstraf voor de moord op Dorothea van Wylick. Hij verzuimde medische hulp in te roepen toen ze onwel werd en zou haar in plaats daarvan sterke drank hebben gegeven. Ten tijde van het overlijden was Van Leeuwerden vijf weken getrouwd met het 72-jarige slachtoffer, die hij verzorgde en verpleegde. De homoseksuele ‘butler’ erkent dat het een verstandshuwelijk was en dat hij uit was op de erfenis van de rijke vrouw, die 33 jaar ouder was dan hij. Maar hij heeft haar niet vermoord, zegt hij. Zijn zaak zal door sympathisanten worden aangemeld bij de commissie-Buruma, die onderzoek doet naar vermeende gerechtelijke dwalingen.


Terug naar Juristen, rechters , Sociologie overzicht  , of naar site home .