Waar er twee ruziën, hebben er twee schuld. Een oud-Hollandse wijsheid van de mindere soort - net is al het idee dat de waarheid in het midden ligt. Onderstaand een voorbeeld van dit soort redeneren in het kader van het onderwijshervormingdebat:

De Volkskrant, 05-11-2007, door René Appel
 
Meester Staal moet niet te veel worden verheerlijkt

De voorstanders van het traditionele onderwijs en die van het Nieuwe Leren moeten hun eigen heilige gelijk loslaten en proberen iets van elkaar te gaan leren, betoogt René Appel.

Tussentitel: Traditioneel onderwijs wordt tegenwoordig sterk geromantiseerd

In de jaren vijftig van de vorige eeuw bezocht ik de kleine Openbare Lagere School te Hoogkarspel. Die besloeg twee lokalen met ieder drie klassen. De laatste drie jaar volgde ik onderwijs bij meester Bos, tevens het Hoofd der School. Het lokaal had drie rijen banken, voor elke klas één. Daarvoor zat meester Bos, die zich vooral bezighield met nakijkwerk en met de boekhouding van enkele plaatselijke middenstanders, vooral van februari tot april als hij hun belastingaangifte opstelde.
    Meester Bos legde vrijwel nooit iets uit, hij vertelde geen mooie verhalen, hij inspireerde geen leerlingen, en als je intellectueel gezien voor een dubbeltje geboren was, dan deed hij geen enkele moeite daar iets meer van te maken. De klas van meester Bos was zeker geen ‘gelukkige klas’, zoals die van meester Staal uit het gratis verspreide boek van Theo Thijssen. Het was eerder een suffe, saaie, stoffige klas.
    Daarna bezocht ik de Rijks hbs te Enkhuizen, ondanks het slecht gemotiveerde advies van meester Bos, die veronderstelde dat mijn capaciteiten op z’n hoogst tot de ulo reikten. Ook van de hbs kan ik me maar een enkele inspirerende, motiverende leraar herinneren. Leren was vooral stampwerk en het onderwijs meestal slaapverwekkend, maar er was geen keuze. Rijtjes leren, oefeningen maken, steeds maar weer.
    Het is opvallend dat tegenwoordig dat ‘oude onderwijs’ sterk wordt geromantiseerd. In zijn ‘Lofrede’ voorin De gelukkige klas doet Jan Siebelink daar naar hartelust aan mee. En inderdaad, zo’n klas met een enthousiasmerende leerkracht als meester Staal is voor iedereen die daar deel van heeft uitgemaakt, een warm doorleefde herinnering. Maar hoeveel mensen kennen die ervaring? Ik in ieder geval niet. En Jan Siebelink beschreef in een recent interview in Vrij Nederland de ondergang van zijn leraar Frans op de middelbare school, die door de leerlingen werd weggepest en daarna zelfmoord pleegde. Die klas moet zich wel heel erg ongelukkig hebben gevoeld.
    De idealisering van het traditionele onderwijs wordt enerzijds opgewekt door eenvoudige nostalgie, en anderzijds door een diep gevoelde afkeer van allerlei vormen van onderwijsvernieuwing, die vooral worden verkocht onder de verzamelterm ‘Het Nieuwe Leren’. Dat Nieuwe Leren op zijn beurt is weer een te ver doorgetrokken en weinig genuanceerde reactie op het traditionele onderwijs. De pleitbezorgers van de twee opvattingen over het onderwijs graven zich in, en zinnige gedachtewisseling over een effectieve inrichting van het onderwijs blijft achterwege.
    Voorstanders van het traditionele onderwijs moeten leren beseffen dat veel elementen daaruit nog altijd passen bij de meester Bos uit mijn lagere schoolperiode: slaafs invulgedrag van leerlingen, onzinnige opdrachten die vooral bedoeld zijn om leerlingen stilletjes en gedisciplineerd te laten werken, en leerkrachten die al jarenlang uitgekeken zijn op het afdraaien van lesjes die ze zelf ook verre van onderhoudend vinden.
    Aan de andere kant zouden propagandisten van het Nieuwe Leren er goed aan doen om niet meer uit te gaan van een karikatuur van het traditionele onderwijs. Ook daarin is er de laatste tijd namelijk veel vernieuwd en verbeterd. Vergelijk de huidige onderwijsmethoden en -materialen maar eens met die van pakweg dertig jaar geleden. Ze zijn vele malen mooier, interessanter en stimulerender dan de dodelijk saaie lesboekjes van vroeger. Maar de goeroes van het Nieuwe Leren suggereren graag dat alle leerlingen in het gewone onderwijs nog altijd slaafs zitten gebogen over die oude boekjes, terwijl een ouderwetse leerkracht zorgt voor discipline, structuur en routineuze, maar weinig productieve instructie.
    Om een vruchtbaar debat tot stand te brengen, is het noodzakelijk dat de voorstanders van de twee diametraal tegengestelde onderwijsvisies hun loopgraven verlaten. Beide kampen beweren dat het hun om het kind gaat. Ik denk eerder dat voor beide inmiddels het eigen, heilige gelijk voorop staat. Dat zouden ze los moeten laten, juist in het belang van de leerling.
    De discussie zou weer over het onderwijs moeten gaan en de manier waarop dat moet worden ingericht zodat zoveel mogelijk leerlingen daarvan profiteren. Als richtinggevend stel ik het 3D-model voor. De eerste dimensie is die van de Doelstellingen: wat moeten leerlingen zich eigen maken? Die leerdoelen beslaan een breed spectrum, van de werkwoordspelling tot en met sommige van de ‘competenties’ van het Nieuwe Leren, zoals leren samenwerken. De tweede dimensie is die van de Didactiek: hoe kunnen leerlingen zich die verschillende vaardigheden het beste eigen maken, welke didactische processen zijn het effectiefst? De derde dimensie is die van de Differentiatie: er zijn veel verschillen tussen leerlingen in hun leerhouding, leerstijl, leerbehoefte et cetera, en hoe kan het onderwijs daar het beste rekening mee houden?
    Een breed gevoerd debat zou hopelijk de huidige cultuur van tegenstellingen en verdachtmakingen kunnen doorbreken. Misschien dat op basis daarvan een moderne meester Staal nog veel mooie dingen in het Nieuwe Leren ziet, terwijl het Nieuwe Leren de kracht van meester Staal leert erkennen.

René Appel is schrijver en emeritus-hoogleraar Nederlands als tweede taal.

IRP:   De dodelijke denkfout is deze: vroeger waren er slecht functionerende leraren, en nu zijn er slecht functionerende leraren, en er is geen enkele reden om te veronderstellen dat dit afhangt van de lesdidactiek. Het voorbeeld van de duffe, saaie, klas van Appel's onderwijzer kan gespiegeld worden door net zulke schrijnende voorbeelden van moderne leraren die al "competent-lerend" geen hand uitsteken naar hun leerlingen.


Naar Onderwijsbeleid, lijst , Rijnlands beleid , Rijnlands beleid, overzicht  , of site home .