|
Zakkenvullers
COLUMN, Evelien Tonkens op 20 januari '10, 00:00, bijgewerkt 20 januari 2010
14:33
Tussentitel: Populisten blijven als hoeders van zuiverheid gevangen in het nu
Een film over de kloof tussen burgers en bestuur moet met deze scène
beginnen: zeshonderd mensen als publiek bij een raadsvergadering in een
probleemwijk. Ze zitten allemaal urenlang zoet te luisteren, in de raadszaal
en in nog drie andere zaaltjes waar we met videoschermen kunnen meekijken.
Soms wordt er wat gemord, maar het grootste deel van de tijd kun je een
speld horen vallen.
Er zal worden besloten over de plannen voor afbraak en nieuwbouw
(‘herstructurering’). Groepen bewoners en sommige oppositiepartijen hadden
daartegen actie gevoerd en al deze bewoners opgetrommeld. Ze fulmineren
tegen de snode plannen en vooral tegen de mensen die als het brein erachter
gelden. Woningbouwcorporatiedirecteuren en wethouders worden afgeserveerd
als arrogante egoïstische zakkenvullers, die hun eigenbelang najagen over de
hoofden van bewoners. Na een paar uur krijgen de wethouders de gelegenheid
te reageren. Die bedanken voor de eer. Na aandringen van een raadslid komt
er een antwoord op één specifiek vraagje, aan betoog is geen behoefte.
De ideale openingsscène voor een film over burgers en bestuur. Met burgers
die in de argumenten van het bestuur slechts vuile listigheid zien. Die zich
niets kunnen voorstellen bij de gedachte dat het bestuur het algemeen belang
nastreeft, of zelfs maar meerdere belangen tegen elkaar afweegt. Het
publieke belang bestaat in dit wereldbeeld niet: er zijn alleen botsende
belangen en minder machtigen trekken aan het kortste eind. Bestuurders zijn
in de ogen van burgers niet alleen egocentrisch maar ronduit slecht.
Daar tegenover het bestuur, dat het niet eens nodig vindt zich tegen deze
aantijgingen te verweren. Dat blijkbaar het volk, in vele honderden
verzameld om naar hen te luisteren, niet eens belangrijk genoeg vindt om één
zin tegen uit te spreken. Wat hun redenen ook mogen zijn: het komt arrogant
over. Waarom vroeg er niet ten minste eentje: ‘Wat bedoelt u met
zakkenvullen? Denkt u dat ik geld van de woningbouwcorporatie ontvang voor
deze plannen? U verdenkt mij dus van fraude?’ Toelichten en onderbouwen of
intrekken, dat zouden de enige twee smaken moeten zijn.
Typisch populisme, zou de Franse politicoloog Pierre Rosanvallon zeggen.
Populisme is een logische pendant van een uit het lood geslagen democratie,
betoogt hij (Counterdemocracy 2008). Populisme is ten eerste een perversie
van de representatieve democratie, door het volk als één voor te stellen en
alles te verjagen wat dat beeld verstoort: migranten, elites, deskundigen.
Anders-zijn wordt gediskwalificeerd in morele termen: de elite is corrupt,
wethouders zijn zakkenvullers, immigranten zijn onaangepast.
Populisme is ook een pervertering van de drie vormen van tegendemocratie die
een vitale democratie kenmerken: waakzaamheid, soevereiniteit en evaluatie.
Het is geperverteerde waakzaamheid: permanente en dwangmatige stigmatisering
van het heersend gezag, die meer te maken heeft met de wil om te vernietigen
dan met scherpzinnige kritiek. Populisme is ook geperverteerde
soevereiniteit van het volk dat zichzelf wel kan regeren en geen vreemde
machten duldt. Maar dan puur negatief. Blijf met je tengels van onze buurt,
die moet blijven zoals hij was.
Als hoeders van zuiverheid blijven populisten gevangen in het hier en nu,
verstoken van toekomstgerichte ideeën en actieve kritiek. Populisme is ten
derde ook pervertering van het (rechterlijke) oordeel. Het theater van de
democratie is verworden tot een theater van wreedheid of een circus.
Activisme is gereduceerd tot de aanklacht. Repressie, straf en
stigmatisering zijn de enige vormen van rechtvaardigheid.
Kritiek, scepsis en wantrouwen zijn van instrumenten opgeblazen tot
levensstijl. De tegendemocratie verdient versterking, vindt Rosanvallon,
maar dan in constructieve zin. Via publieke verantwoording van de besluiten
van rechters bijvoorbeeld. Versterking van de ombudsman, burgerinitiatieven
of kritische, dwarse adviesraden. Hoe meer partijen de uitvoerende macht
fatsoenlijk en inhoudelijk scherp houden en aanspreken, hoe minder er een
patstelling ontstaat tussen populisten en de zittende macht. Maar met drama
en emotie, want we leven nu eenmaal in een dramademocratie. Aldus mijn derde
en laatste hoofdstuk voor het Handvest Verantwoordelijk Burgerschap.
Terug naar Klassenstrijd, lager
(te doen) , Klassenstrijd
(te doen), Sociologie lijst 
, Sociologie overzicht
, of naar site home
.
|