Algemene semantiek | Woordinteracties

In de abstractieladder is duidelijk gemaakt dat alle woorden een onzekerheid hebben met betrekking tot de zaken die ze aanduiden. Het eerste dat daar direct uit volgt is dat woorden niet éénduidig zijn met betrekking tot de zaken: er bestaat geen volkomen juiste definitie van een woord, want dat zou precies hetzelfde zijn als een volkomen juiste omschrijving van de zaken waar ze voor staat. Het idee dat dit wel zo zou zijn is een ernstige denkfout, door Hayakawa de "One word, one meaning" fallacy genoemd.

Naast deze principiële onduidelijkheid in de betekenis van een woord, is er nog een historische. Taal is een levend ding, waaraan voortdurende worden en uitdrukkingen worden toegevoegd, en andere verdwijnen. En op verschillende plaatsen kunnen verschillende woorden voor hetzelfde ding ontstaan, en andersom: één enkel woord kan door levend gebruik meerdere en soms zelfs twee heel verschillende dingen gaan betekenen. Als men de precieze betekenis van een woord kan aangeven met een punt, is zo'n reeks mogelijke betekenissen aan te geven met een gebiedje, in Hayakawa: area's of meaning.

Het optreden van twee heel verschillende betekenissen lijkt een groter probleem, maar is dat in werkelijkheid juist veel minder. Dat komt omdat woorden zelden in hun eentje gebruikt worden, maar vrijwel altijd tezamen met andere woorden, oftewel: in een context. En uit die context blijkt voor twee heel verschillende woorden meestal razendsnel welke bedoeld wordt, terwijl dat voor kleinere verschillen veel minder snel het geval is. In "De voetballer perfectioneerde zijn schaar" en "De huisvrouw hanteerde haar schaar" is door de context van de woorden "perfectioneren" en "hanteren" volkomen duidelijk welke van deze twee betekenissen van het word "schaar" wordt bedoeld. Dit voorbeeld laat tevens zien hoe woorden met verschillende betekenissen vaak ontstaan: er is een zekere gelijkenis (de vorm van het instrument en de vorm van de beenbeweging) tussen de twee zaken, die verder niets met de inhoudelijkheid ervan te maken heeft (voetballen versus knippen) .

Met het begrip context is een zeer belangrijk nieuw proces geïntroduceerd, dat essentieel is voor het begrip van taal: interactie tussen woorden. Interactie staat hier voor het algemene gebeuren dat het ene woord invloed heeft op de betekenis van het andere, en een invloed die vaak nog verandert afhankelijk van de plaats waar de twee woorden zich bevinden: dicht bij elkaar, veraf, en het soort woorden dat er tussen zit. Dat is ook de reden waarom vertalen zo moeilijk is: alleen woorden omzetten leidt meestal tot onbegrijpelijke onzin - bekend van de  handleidingen bij de eerste geëxporteerde Japanse apparaten.

Dit belangrijke nieuwe proces van "interactie" kan, net als een hamer, op twee manieren gebruikt worden: om te bouwen of om stuk te slaan. Stel dat twee woorden een area of meaning, een gebiedje van betekenis, aangeven van dezelfde zaak, en dat die twee gebiedjes elkaar gedeeltelijk overlappen. Dan is het duidelijk dat je met enige waarschijnlijkheid kan zeggen dat die betekenis zit in het gebied van overlap, dat kleiner is dan beide oorspronkelijke gebieden - de betekenis is dus scherper, nauwkeuriger, duidelijker geworden. En dit proces kan langdurig herhaald worden.

De andere kant van de "hamer" is nu ook duidelijk: als men twee woorden gebruikt om dezelfde zaak aan te duiden, en de twee gebiedjes van betekenis overlappen elkaar niet, dan kan die betekenis in beide gebieden liggen, oftewel: de area of meaning en de onduidelijkheid over de betekenis van de woorden zijn juist toegenomen. En dat kan hard oplopen, want als die gebieden wat verder uit elkaar liggen, kan men ook het tussenliggende gebied, dat tot geen van beide oorspronkelijke gebieden behoort, tot de mogelijke betekenis van het geheel rekenen.
    In dit deel van onze theoretische beschouwing wordt dit aspect van interactie als "negatief" gekenmerkt, omdat het gaat over de scherpte van betekenis. Het kan echter ook positief werken, namelijk in de fase van "zoeken" - daar waar men bezig is met een zoektocht naar de werkelijkheid, en het dus belangrijk kan zijn om een breed spectrum te bestrijken. Met een zekere marge natuurlijk, want een te groot gebied bemoeilijkt het zoeken - in welker afwegingen de subtiliteiten van het creatieve denken liggen.

In het volgende artikel wordt een speciale vorm van woordinteractie besproken: de intensionele relatie .


Naar Abstracties en vrijheid , Alg. semantiek lijst  , Alg. semantiek overzicht  , of site home .