Bronnen bij Menswetenschappen, regels: fase-overgang

Een voorbeeld van de processen die voorafgaan aan een fase-overgang in de sociologie (de Volkskrant, 19-12-2009, door Ben van Raaij):
  Moord en doodslag wiskundig verklaard

Alle gewapende opstanden vertonen hetzelfde patroon. Ze functioneren als een ecologie, een ‘soep van groepen’.

Tussentitel: 'In de chaos van oorlog zit systeem' Neil F. Johnson, natuurkundige

Alle oorlogen zijn hetzelfde. Althans: alle gewapende opstanden – van die van de FARC in Colombia tot de Taliban in Afghanistan – gehoorzamen aan eenzelfde logica in de omvang en de frequentie van hun geweld. Dat blijkt uit een studie die Nature deze week publiceert.
    Een opmerkelijke conclusie. Collectief geweld, zoals oorlog, is een van de meest basale vormen van menselijk gedrag, maar tegelijk ook een van de ingewikkeldste, omdat er zoveel factoren bij meespelen, van economie en geschiedenis tot ideologie en geografie.
    Toch kun je oorlogen analyseren, zegt de Britse natuurkundige Neil F. Johnson, hoogleraar aan de Universiteit van Miami en kenner van complexe systemen. ‘Je kunt een oorlog zien als een dynamisch complex systeem: veel losse elementen en geen evenwicht, zoiets als een financiële markt’, meldt hij per email vanuit de VS. ‘En dan kun je zoeken naar een model dat de kern van de zaak verklaart. ...’
    Het project begon tien jaar geleden met collega Mike Spagat, die data verzamelde over geweldsincidenten in Colombia. Vanaf 2003 werden ook voor het conflict in Irak data verzameld. ‘Tot onze verbazing vonden we gemeenschappelijke statistische patronen in de omvang van incidenten, naar aantal slachtoffers’, zegt Johnson. Het gaat om een ‘machtswet’: een bepaalde wiskundige verhouding tussen twee grootheden, zoals de frequentie en zwaarte van aardbevingen. Ook blijken incidenten vaak in clusters voor te komen.
    Het project werd uitgebreid. Nog eens negen oorlogen, opstanden en rebellieën werden onderzocht, waaronder de conflicten in Noord-Ierland, Peru, Sierra Leone, Israël en Afghanistan. Alles bijeen werden 55 duizend geweldsincidenten verwerkt. De uitkomsten waren duidelijk: in negen van de elf conflicten vertonen geweldsincidenten hetzelfde patroon: een machtswet voor de omvang en een clustering in hun frequentie.
    ‘Bij die negen gaat het ook om opstanden. De uitzonderingen, de Amerikaanse en Spaanse burgeroorlogen, zijn meer conventionele oorlogen’, aldus Johnson. ‘De wijze waarop mensen conflicten uitvechten blijkt, bij alle verschillen, vrijwel hetzelfde. Net zoals de verkeerspatronen in Tokio, Londen of Boston vrijwel identiek zijn. In de chaos van oorlog zit systeem.’
    Opmerkelijk genoeg leverde ook een onafhankelijke studie van mondiaal terrorisme hetzelfde patroon op. ‘Er is een gemeenschappelijk ecologie van gewapende opstanden en terrorisme. Mensen die geconfronteerd worden met een machtige staat of een groot leger, reageren hetzelfde, los van geschiedenis of geografie. Dat soort aspecten is daarmee niet irrelevant, maar wel onbelangrijk voor de verklaring van de alledaagse dynamiek van zo’n conflict.’
    Johnson en zijn collega’s ontwikkelden een nieuw model waarmee moderne en toekomstige oorlogen kunnen worden gekwantificeerd. Het beschrijft gewapende opstanden als een ‘ecologie van dynamische groepsvorming’.
    ‘Een opstandige bevolking gedraagt zich als een soep van groepen die zich voortdurend ontwikkelt. Er zijn geen echte leiders, er is geen permanent netwerk. Af en toe leiden langeafstandscommunicatielijnen tot tijdelijke coördinatie. Wanneer een groep gevaar ziet, valt ze uiteen. En hoewel groepen voor een gemeenschappelijke zaak vechten, concurreren ze ook, om middelen of media-aandacht.’
    Het model breekt met conventionele analyses van opstanden, die uitgaan van statische netwerken en strikte hiërarchieën. Het heeft daarentegen een opvallende gelijkenis met de modellen van kuddegedrag in financiële markten waaraan Johnson eerder werkte. ‘Misschien zit er een algemene logica in elk collectief menselijk gedrag.’
    Het is al met al een heel bruikbaar model voor het maken van scenario’s en risicoanalyses, zegt Johnson. ‘We kunnen voorspellingen doen over geweld in lopende én toekomstige conflicten. We kunnen ook scenario’s ontwikkelen: hoe zullen rebellen reageren als je het aantal troepen opvoert of een vredesmacht introduceert? Je kunt er zelfs heel andere oorlogen mee modelleren, zoals de strijd van het immuunsysteem tegen virussen – een project dat we doen met Miami Medical School.’ ...

De overeenkomst tussen al deze systemen is dat ze bestaan uit zeer vele "deeltjes", die meerdere soorten interactie met elkaar hebben. Wat je ziet in de aanloop naar bijvoorbeeld een oorlog is een verandering van één van de interacties, bijvoorbeeld toegenomen onderdrukking door een dictatuur, waarop de "deeltjes" reageren met verandering van andere krachten met sterkere of zwakkere samenklontering.
    Een andere voorbeeld van een sociologische faseovergang is het ontstaan van de moderne wetenschap in Europa, zie hier .


Naar Menswetenschappen, regels , Menswetenschappen, huidig , of site home ·.

21 dec.2009