Het casino idee

In De grote illusie bleek dat een belangrijke drijvende kracht achter het kapitalistische systeem de illusie is dat iedereen de top kan bereiken. Dat in die titel meteen de term illusie is gebruikt in plaats van denkbeeld, is omdat iedereen eigenlijk wel weet dat niet iedereen de top kan bereiken; dat is namelijk de definitie van “de top” (de top: iets dat niet iedereen kan bereiken; de middelmaat: iets dat de meeste mensen kunnen bereiken). De vraag is dat als iedereen weet dat het een illusie is, waarom het dan toch werkt. Het antwoord op deze vraag lijkt op het antwoord van de vraag waarom mensen gokken. Bij gokken weten men ook dat er maar één instelling wint: de organisator. Om die reden wordt de illusie hier het casino idee genoemd

Iedereen weet dat je bij herhaald gokken er op de langere termijn altijd bij inschiet. Er zijn verschillende redenen waarom mensen het toch doen. Ten eerste is daar de verwarring tussen de regel en de uitzondering. De berekening van het verlies gebeurt op een abstract niveau: op langere termijn, of voor grotere aantallen mensen; de gokker ziet alleen het mogelijk te verdienen bedrag, het niveau van het individu. In feite is dit dus een gebrek aan besef van de ladder van abstracties. Deze reden geeft de uitzonderingen op het iedereen aan het begin van deze alinea, waarvan er niet zo veel zijn.

De tweede reden is dat men zichzelf een goede kandidaat voor een uitzondering ziet. Dit is een vorm van psychologische zelfoverschatting, waarvan veel psychologen beweren dat een beperkte mate ervan goed is voor de psyche, of het functioneren in de maatschappij. Te veel wordt algemeen omschreven als fout, maar dat geldt natuurlijk voor alles waar “te” voor staat. Dat een beperkte mate goed zou zijn voor de psyche behoeft nader onderzoek, en dat het goed is voor het functioneren van het individu binnen deze maatschappij is in feite een deel van wat op deze site mede onderzocht wordt: waarom zouden mensen een overschat zelfbeeld moeten hebben om goed te functioneren, waarom is een reëel zelfbeeld niet goed genoeg? (en dat men dit zo ziet blijkt uit psychologische tests bij sollicitaties: het wordt hoger gewaardeerd als men zichzelf meer capaciteiten toedicht dan reëel is). Ook dit slaat op een vrij beperkt aantal mensen.

Een derde reden is dat men voornamelijk gedreven wordt door de emoties die het gokken opwekt, voornamelijk de spanning. Dit is verwant aan vele andere vormen van adrenalineverslaving, zoals van die bekend is van spanningszoekers (thrill seekers) als bungeespringers, kermisgangers, stuntvliegers, bergbeklimmers, enzovoort. De adrenaline reden voor gokken komt in alle maatschappelijke kringen voor, maar lijkt de voornaamste reden voor gokken voor hen die al een aanzienlijke positie hebben, de rijken. Ook dit is geen erg grote groep.

De vierde reden is dat men de kleine kans op winst belangrijker acht dan de grote kans op het verlies. Dit is voor de meeste gokkers het voornaamste motief. Het is ook meteen een waarde-inschatting van de eigen maatschappelijke positie, omdat het extra verlies kennelijk minder belangrijk is dan de mogelijke winst: wat je hebt is toch al niet veel, dus waarom niet de kans genomen om het in een enkele spectaculaire klap te verbeteren. Uitgaande van deze veronderstelling zou gokken voornamelijk onder armen voorkomen. Als je alle vormen van gokken samen neemt, met name loterijen, is dat waarschijnlijk ook waar.

Hoewel het dus niet voor iedereen geldt, lijkt een belangrijk deel van de neiging tot gokken er op neer te komen dat men het ziet als de beste mogelijkheid om door te dringen naar de top van de maatschappij. Kortom, gokkers laten door hun gedrag blijken dat ze niet geloven in de grote illusie dat iedereen de top kan bereiken.

Het is nu meteen duidelijk waarom het gokken in een rijk land als de Amerika zo’n grote vlucht heeft genomen: het is het land waar het geloof in de grote illusie het grootst is, en waar dus ook de onderliggende teleurstelling en het gevoel van falen het grootst is.


Terug naar Psychologie lijst , Psychologie overzicht , naar site home .