Omgaan met het kwaad

Het belang aan die constatering is dat die onvolledigheid in sommige gevallen kan leiden tot het verschijnsel dat acties die gebaseerd zijn op deze op zich goede bedoelingen, door onverwachte bijwerkingen vanuit de vergeten slechte hoek in hun minder gewenste tegendeel verkeren. Er zijn vele voorbeelden van opstanden door onderdrukten, die resulteerden in nog ergere repressie. Onder de aanhangers van Jezus Christus bevonden zich ook alle leden van de Inquisitie. En het heeft weinig zin de ziel van een serieverkrachter uit te diepen; als hij al geestelijk gezonder dreigt te worden, dan komt hij te zitten met een onaanvaardbaar verleden.

Nu zijn er vele vormen van slechtigheid, en om de zaak, als gewoonlijk, simpel te houden, beperken we ons in dit stukje tot de eenvoudige tegenstelling van medewerking-versus-tegenwerking. De psychologie kent dit voorbeeld als het gevangenendilemma. Het gaat als volgt: twee inbrekers zijn verdacht van een kraak opgepakt door de politie, maar die heeft geen echt harde bewijzen, en hoopt door onderhandelingen een van de twee inbrekers tot een bekentenis te dwingen. De inbrekers worden ieder apart gehouden en verhoord, en aan beiden wordt gezegd: “OK, we weten dat jullie het gedaan hebben, en jullie krijgen allebei drie jaar cel. Maar we willen het jou makkelijk maken: als je bekent en dat jullie het samen gedaan hebben, krijg jij maar een jaartje. Maar je moet wel snel wezen, want op dit moment zit je maat al te praten.” De inbrekers staan nu voor een dilemma: als ze erop vertrouwen dat de ander niets zal zeggen, weten ze dat ze een goede kans hebben om vrij te komen, want de politie sluit dat soort dealtjes alleen als ze geen poot hebben om op te staan. Maar je kunt ook het zekere voor het onzekere nemen, en er met een jaartje vanaf komen. Maar als ze dat alletwee doen, dan zitten beiden in de boot. Een dilemma dus.

Deze situatie is uitgebreid onderzocht. Meestal wordt hij in wat abstracter vorm gegoten, populair was een vorm waarbij het dilemma gegoten is in de vorm van een spel, waarbij mensen geld kunnen winnen afhankelijk van een stem op medewerking of tegenwerking. De uitkomsten van deze onderzoeken lieten zien dat de meeste mensen niet in staat zijn om tot de financieel meest gunstige coöperatieve variant te komen

Het kiezen voor de niet-coöperatieve variant in het spel, de niet-coöperatieve houding in de maatschappij, is hier het voorbeeld van het slechte. De psychologische experimenten wijzen er op dat een hoog percentage van de mensheid leidt aan deze vorm van slechtigheid.

De vraag na de analyse is wat er aan te doen. Ook hiervoor geeft het voorbeeld van het gevangenendilemma een methode. Het dilemma is op een gegeven moment nog verder geabstraheerd, in de vorm van een spel voor computerprogramma’s. Er is een competitie uitgeschreven, met een uitleg van de spelregels, en de vraag een computerprogramma te schrijven dat het dilemmaspel tegen de andere programma’s gaat spelen. De overduidelijke winnaar was een programma genaamd tit-for-tat (oog-om-oog, tand-om-tand), dat ook veruit het simpelste programma was. Het doet het volgende: op iedere non-coöperatieve zet van de tegenstander doet het programma een non-coöperatieve zet terug, en daarna doet het coöperatieve zetten. Het programma telt maar vier computerregels (een programma als Windows heeft er miljoenen).

Het verbazingwekkende aan dit resultaat is dat het in een volstrekt abstracte omgeving als een computergeheugen tot een resultaat komt dat als spirituele wijsheid al eeuwenlang bekend was. Confucius had zijn reciprociteit, de bijbel het oog-om-oog, enzovoort.

Het is dus alleszins aannemelijk dat de tit-for-tat methodiek ook in op het maatschappelijke vlak een geldige methode is om slechte handelingen van mensen aan te pakken.

Naar Goed en kwaad  , Psychologie lijst , Psychologie overzicht , of site home .