Bronnen bij Psychologische krachten: snelheid

Onderstaand vele betogen die willen aantonen dat goede beslissingen ook snelle beslissingen zijn. Dat is een misverstand: goede emotionele beslissingen zijn snelle beslissingen - omdat de emotionele beslissers in de hersenen snel werken. Beslissingen die ook rationele kanten kennen, hebben typisch een veel langer tijdsverloop, en kunnen dus niet snel worden genomen - een snel gebouwd vliegtuig stort neer (de Volkskrant, 06-05-2005, door Gerrit Breeuwsma):
  De eerste indruk is de beste

Malcolm Gladwell onderzoekt hoe wij informatie tot ons nemen

Wie op de markt een pond kaas koopt, krijgt van de betere kaasboer een plakje van de schaaf. Het idee is duidelijk. Hoe lang je ook naar een kaas kijkt, je kunt er niet aan afzien of hij je zal gaan smaken. Daarvoor zul je eerst daadwerkelijk van de kaas moeten proeven.  Tegelijkertijd hoef je niet een hele kaas op te eten om erachter te komen of hij je smaakt. De kaasboer kan dan ook volstaan met één plakje. Op grond daarvan kun je overwegen van je pond een kilo te maken of eventueel besluiten af te zien van je bestelling.
    De kaasboer maakt letterlijk gebruik van een methode die Malcolm Gladwell, stafmede-werker van The New Yorker, in zijn boek Blink karakteriseert als thin-slicing. Informatie over een kaas van misschien wel twaalf kilo wordt gecondenseerd in een plakje van een gram. Volgens Gladwell is die aanpak niet alleen van toepassing op onze smaak, ze is kenmerkend voor misschien wel veruit het grootste en belangrijkste deel van onze informatieverwerving. Daarbij gaat het, in tegenstelling tot de interactie met de kaasboer, meestal ook nog onbewust, zodat we vaak niet precies weten waar we onze oordelen op baseren.
    Een vreemde komt een kamer binnen en vrijwel onmiddellijk taxeren we hem of haar als aardig en betrouwbaar, of juist het tegendeel daarvan. We baseren onze oordelen in feite op homeopathisch kleine hoeveelheden informatie over personen, dingen en gebeurtenissen, die niet bewust worden waargenomen. Een kleine opmerking, een gevoel van verwantschap, zelfs geur kan ervoor zorgen dat we iemand onmiddellijk sympathiek vinden.
    In veel gevallen besteden we er daarna nog wel enige bewuste - cognitieve - aandacht aan, maar meestal verandert dat onze eerste indruk niet. Dat is volgens Gladwell niet iets om ons zorgen over te maken, want de kracht van ons oordeel ligt juist in het snelle oordeel, dat in the blink of an eye wordt gevormd.
    Op verschillende plekken in zijn boek stelt Gladwell dat vooral de eerste twee seconden van onze indrukken ertoe doen. Daarna volgt alleen maar meer van hetzelfde, een bevestiging van wat we al wisten. In sommige gevallen leidt meer informatie zelfs tot een verslechtering van ons oordeel. Bijzaken vermengen zich dan met hoofdzaken en we raken de draad gemakkelijk kwijt.
    Gladwell geeft tal van voorbeelden waaruit de kracht van de eerste indruk blijkt. Zo deed de psycholoog John Gottman in de jaren tachtig onderzoek naar de omgang tussen getrouwde stellen. Hij filmde daarvoor hun interactie tijdens het oplossen van een meningsverschil ('nemen we wel of niet een hond'). Op basis van een analyse van een uur gefilmde interactie kon hij met 95 procent zekerheid het huwelijkssucces van de onderzochte stellen voorspellen. De voorspellingen bleken bijna even betrouwbaar bij vijftien minuten filmmateriaal, en tot ieders verrassing gold dit zelfs voor drie minuten gefilmde conversatie tussen echtparen. Huwelijksgeluk ligt dus als het ware in een paar minuten besloten.
    Iets vergelijkbaars werd gevonden bij de audities van musici voor een plaats in een symfonieorkest. Terwijl de sollicitanten soms langer dan een kwartier speelden, was na een paar minuten, of zelfs al na een paar noten, duidelijk of een kandidaat door kon naar de volgende ronde (wie zich daar niets bij kan voorstellen, moet zich de selectieronden van Idols maar even voor de geest halen).
    Audities laten echter ook zien dat eerste indrukken gevoelig zijn voor afleidende - niet relevante - informatie. Zo slaagden vrouwen er lange tijd niet in om door een auditie te komen, vooral niet als het om een positie als koperblazer ging. Een vrouw was er nu eenmaal fysiek niet op gebouwd om goed trombone te kunnen spelen, meenden de veelal conservatieve leden van de orkestdirecties. Totdat er werd besloten audities blind - achter een scherm - te laten doen en vrouwen, niet zelden tot ontzetting van de sollicitatiecommissie, als beste uit de bus kwamen Sindsdien worden in veel orkesten stoelen bezet door vrouwen.   ...
    In Blink gaat het vooral om de vraag hoe individuen informatie tot zich nemen. Wij zien onszelf graag als rationele denkers die in hun oordeel sterk afgaan op bewuste en weloverwogen keuzes. We richten de blik op de horizon en vertrouwen op ons inzicht in het grote geheel. Gladwell daarentegen vindt dat we veel beter kunnen varen op het kompas van ons gevoel. Met de blik gericht op onze onbewuste voorkeur en afkeer, komen we tot het beste oordeel. En dat in een tijdsbestek van amper twee seconden.
    Het is aan de lezer om er zijn voordeel mee te doen. Als we meer zouden vertrouwen op onze instincten, meent Gladwell, kunnen we ze ten goede gebruiken. Van oorlogsvoering tot huwelijkscounseling, van de films die we maken tot de sollicitatiegesprekken die we voeren - alles zou erdoor kunnen veranderen, stelt hij. Uiteindelijk zal het ons een betere wereld opleveren.
    ... Het zijn echter de grote claims van Gladwell die afbreuk doen aan zijn betoog. De succesverhalen van degenen die hun eerste indruk volgden, laten onverlet dat we er minstens zo vaak naast zitten. ...
    Het grote misverstand in het onderzoek naar het onbewuste en bewuste is misschien wel dat beide instanties worden voorgesteld als tegenstelling, afgescheiden door waterdichte schotten, terwijl ze in de praktijk vaak onlosmakelijk verbonden zijn. Een vooroordeel - om maar eens wat te noemen - is niets anders dan een onbewust oordeel, opgetuigd met bewuste rechtvaardigingen; en juist die combinatie maakt het zo hardnekkig.
    Gladwell kan in zijn conclusies dan ook niet om het bewustzijn heen. Zijn wijze raad om zorgvuldiger met de kracht van het eerste oordeel om te gaan, kan hij niet geven zonder inmenging van het bewustzijn aan te moedigen. Bijvoorbeeld: het plaatsen van een scherm tijdens een auditie is een bewuste handeling en niet een instinctieve ingeving. Zo is Blink onbedoeld dus ook nog een pleidooi voor de weloverwogen beweegredenen van de geest.

Vergelijk deze bespreking met een tweede, een tijd later verschenen in Intermediair (Intermediair, 15-09-2005, door Christa Compas):
  De beslissende twee seconden

De beste beslissingen neem je zonder na te denken. stelt Malcolm Gladwell. Maar daar moet je wel lang voor trainen.

Als een werkgever na een sollicitatiegesprek vraagt of hij even bij je thuis mag rondkijken, kun je ervan uitgaan dat hij Blink heeft gelezen. Volgens auteur Malcolm Gladwell is een huisbezoek een veel betere selectiemethode dan een aantal uitvoerige gesprekken of tests. Want in de privé-sfeer ontdek je of iemand consciëntieus is en emotioneel stabiel; of hij of zij openstaat voor nieuwe ideeën.
    Gladwells fascinerende boek staat vol voorbeelden die aantonen dat het zich langer en uitgebreider verdiepen in zaken niet leidt tot een beter resultaat. Een hartchirurg blijkt geen betere beslissingen te nemen als hij een stapel rapporten over een patiënt heeft. Artsen die alleen over de basisinformatie beschikken, behalen namelijk betere resultaten.
    Dit zal de moderne haastige werknemer als muziek in de oren klinken. Weg met de uitgebreide onderzoeken, analyses en rapporten. Gewoon hup, in de eerste vijf minuten, of als het aan Gladwell ligt in de eerste twee seconden, een beslissing nemen. Zijn boek is echter geen pleidooi om gemakzuchtig en oppervlakkig op basis van een eerste indruk vérgaande besluiten te nemen. Bij hem gaat het in die eerste seconden dan ook niet om intuïtie of voelen, maar heel nadrukkelijk over weten. Om het 'denken zonder te denken' zoals de ondertitel luidt.
    Hij waarschuwt nadrukkelijk voor alle fouten die juist ook in die eerste twee seconden kunnen worden gemaakt als mensen louter op hun gevoel afgaan. Het gevoel kan worden vertroebeld. Hij geeft aan dat hij werd geïnspireerd om dit boek te schrijven toen hij zijn haar had laten groeien en vervolgens vaker met gezagsdragers werd geconfronteerd. Ook deze gezagsdragers reageerden onmiddellijk, maar ze werden daarbij gedreven door vooroordelen en niet door kennis. Eerste seconden kunnen zelfs fataal worden als een politieagent zijn intuïtie verkeerd gebruikt bij de afweging of iemand vuurgevaarlijk is of.niet.
    Het is volgens Gladwell hard werken om de eerste twee seconden zo te zuiveren en te oefenen dat ze van onschatbare waarde kunnen zijn. De specialist die in een oogwenk de kans op een hartaanval wil beoordelen, moet eerst eindeloos casuïstiek, doornemen om effectief de kernvragen te kunnen stellen.
    Soms is echter een trucje effectief om vooroordelen uit te sluiten. Zoals bij het selecteren van een nieuwe kandidaat voor een orkest. Bij de opera van Turijn moesten musici auditie doen achter een doek. Voor het eerst in de geschiedenis van het gezelschap werd hierdoor een vrouw als trombonist aangenomen.

Deze recensie geeft meer nadruk aan de tegenindicaties voor Gladwells beweringen, en vermeldt een belangrijke voorwaarde voor veel snelle oordelen: een ruime ervaring of training. Veel van het soort beslissingen waar Gladwell het over heeft hebben betrekking op situaties waarin die ervaring of training ingebouwd is, namelijk sociale situaties. Mensen beoordelen elkaars status in een oogwenk, en dat geldt dus voor veel van dit soort dingen, zoals het huwelijk. In dit opzicht is Gladwells stelling een schot in open doel.

Nog wat meningen (de Volkskrant, 30-09-2006, door Peter Giesen):
  Nadenken heeft geen enkele zin

Sigmund Freud is door de moderne psychologie verguisd om zijn oncontroleerbare opvattingen over het onderbewuste. Terecht, maar daarmee heeft het onderbewuste niet afgedaan. Integendeel, geeft de neurologie aan.

Tussentitel: ‘Bewustzijn bestaat, maar ik geloof niet dat het een sturende rol heeft in ons leven’

... In het kader van het Freudjaar wordt vanavond in Amsterdam de Nacht van de Droom georganiseerd (zie: www.freudfestival.nl). Freud zag de droom als de poort naar het onbewuste, waarin hij als een archeoloog de verdrongen conflicten van zijn patiënten kon opgraven. Helaas waren zijn vondsten vaak zo vergezocht en zo oncontroleerbaar, dat Freud in wetenschappelijke kringen een slechte naam kreeg.
    Maar, zo stellen aanhangers van de psychoanalyse verheugd vast, de moderne psychologie heeft Freud voor een deel gerehabiliteerd. Hedendaagse onderzoekers geloven dat het menselijk gedrag voor een belangrijk deel wordt gestuurd door het onbewuste.  nbsp; ...
    Maar werkt het onbewuste ook zo sterk bij dingen die we echt belangrijk vinden? Hoe beslissen we over de keuze van een partner, of over de vraag of we kinderen willen? ‘Daar werkt het onbewuste juist heel sterk, omdat je met bewust, rationeel nadenken niet ver komt’, zegt De Haan. ‘Als je rationeel nadenkt, moet je een rijke vrouw zoeken. Maar zo werkt het natuurlijk niet.’ ...
    Uit onderzoek blijkt dat snel genomen beslissingen vaak beter uitpakken dan beslissingen waar mensen uitgebreid over nadenken. De Amerikaan Tim Wilson liet proefpersonen naar kunstposters kijken. Bij de ene groep moesten mensen meteen zeggen wat ze ervan vonden, bij de andere groep moesten ze hun oordeel uitgebreid beredeneren. Vervolgens mochten ze de poster mee naar huis nemen. Achteraf bleken de snelle, ‘onbewuste’ beslissers tevredener.
    Ap Dijksterhuis, sinds kort hoogleraar psychologie in Nijmegen, deed een soortgelijk experiment waarbij proefpersonen op papier een huis moesten kopen. Ook hier bleken mensen die bewust redeneerden, vaak slechtere keuzes te maken. Kennelijk wordt bij een onbewuste beslissing op een efficiënte manier alle opgeslagen kennis aangeboord. ‘Het voelt goed’ is niet alleen psychobabbel uit populaire televisieprogramma’s als Boer zoekt vrouw, maar ook een vorm van diepere wijsheid. Wel werd in Dijksterhuis’ experiment de onbewuste beslissing beter, als de proefpersonen werden afgeleid met een andere taak. Zo kreeg het onbewuste genoeg tijd om alle opties door te rekenen.
    Als ons gedrag zo sterk gestuurd wordt door het onbewuste, wat is dan nog de rol van het bewuste? Henk Aarts: ‘We zijn ons bewust van dingen. In die zin bestaat bewustzijn. Maar ik geloof niet dat bewustzijn een sturende rol heeft.’
    Simpel gezegd zou het mechanisme er zo uit kunnen zien. De hersenen krijgen informatie binnen, die positief of negatief gecodeerd wordt en opgeslagen in het onbewuste. Als we een beslissing moeten nemen – wel of niet naar een voetbalwedstrijd, een huis kopen, een partner kiezen – geeft het onbewuste positieve of negatieve signalen door.
    ‘Vervolgens geef je daar achteraf een betekenis aan, door introspectie’, zegt Aarts. Hij staat niet alleen in deze visie. Zo gelooft de Amerikaanse psycholoog Dan Wegner niet dat de mens een bewuste wil heeft. Dat lijkt alleen maar zo, omdat we achteraf een verklaring bedenken voor ons handelen.
    ‘Ik vind het een extreme positie’, zegt neuropsycholoog Edward de Haan. ‘Als je een huis koopt, spelen allerlei onbewuste factoren een rol. Je loopt binnen, en je denkt meteen: dit is niks, hoewel het best een geschikt huis voor je is. Maar vervolgens ga je er toch ook bewust over nadenken. Wat voor huis wil ik? Kan ik de hypotheek betalen? Mensen ervaren hun bewustzijn heel sterk. Het lijkt mij moeilijk te bewijzen dat het geen rol speelt.’
    De Haan wijst ook op het vermogen tot remmingen, tot inhibitie, dat bij mensen veel sterker ontwikkeld is dan bij dieren: ‘Door die inhibitie zit er tijd tussen het binnenkomen van informatie en onze respons. Dat geeft ruimte voor reflectie. We slaan er niet meteen op los, maar we denken er even over na.’    ...

Ook hier worden dus weer hetzelfde soort voorbeelden gebruikt als bewijs voor de nuttigheid van snel beslissen: waardering van kunst of vrouwen zijn bij uitstek emotionele oordelen.
    Kennelijk komt het bij geen van de betrokken onderzoekers op om ook andersoortige problemen te testen. Men kent zelf de echte nadenk-problemen niet, of men is zo blij met de alfa-gerichte uitkomst, dat men niet naar tegenindicaties wil zoeken.

Voor een bevestiging dat het eerste oordeel voornamelijk over emotionele oordelen gaat, zie onderstaande boekbespreking (de Volkskrant, 23-02-2007, door Suzanne Weusten):
  Sociale psychologie voor leken over de eerste indruk

Aardig of onaardig?

U hebt op een feestje een man ontmoet met wie u tien minuten hebt gesproken. De volgende dag vraagt een vriendin u wat voor type de man was. ‘Vriendelijk’, zegt u, ‘en een tikkeltje verlegen. Hij leek me wel aardig.’ Pas nadat u vaker met de man hebt gepraat, kunt u uw oordeel aanvullen of bijstellen. Maar de basis voor uw oordeel werd in die eerste tien minuten gelegd.
    Meestal gaat het zo. Na de eerste ontmoeting hebben we een globale indruk van de persoon. We weten of hij zelfverzekerd is of niet, of hij verlegen is, spontaan, vriendelijk of arrogant. Maar is die eerste indruk ook de beste?
    In De eerste indruk beschrijft sociaal psycholoog Roos Vonk hoe we ons een beeld van iemand vormen, welke processen daarbij onbewust een rol spelen. Natuurlijk krijgen we bij een ontmoeting nooit alle kanten van iemands persoonlijkheid te zien. Iemand is nooit alleen maar zelfverzekerd of vriendelijk, verlegen of spontaan. De doortastende onderwijzer kan thuis een watje zijn, en de vriendelijke buurman is op zijn werk misschien wel een botterik.
    Toch zijn er aanwijzingen dat de eerste dertig seconden in een ontmoeting veelzeggend zijn. Uit sociaal-wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het oordeel dat we vormen op basis van non-verbaal gedrag in de eerste halve minuut, soms zelfs beter klopt dan het beeld dat de persoon van zichzelf heeft.
    Zo kunnen we aan de manier waarop iemand beweegt en spreekt, veel afleiden. Mensen kunnen bijvoorbeeld onbewust signalen afgeven van onzekerheid. Ook de stem herbergt een schat aan informatie. Iemand die liegt, gaat vaak hoger en monotoner praten en oppervlakkiger ademhalen.
    Hoe interpreteren mensen na de eerste kennismaking eigenlijk het gedrag van een ander, en waardoor laten ze zich leiden? Ook hier spelen hardnekkige mechanismen onbewust een rol. Er treedt meestal een zogenoemde correspondentievertekening op, schrijft Vonk. Mensen zijn geneigd de invloed van de situatie te onderschatten. We denken veel te gemakkelijk dat het gedrag van iemand in een bepaalde situatie – bijvoorbeeld een ander helpen – correspondeert met een persoonlijkheidseigenschap als behulpzaamheid.
    Hoe groot de invloed van de omgeving kan zijn, bewijzen experimenten uit de sociale psychologie, zoals het beroemde gehoorzaamheidsexperiment van de Amerikaanse psycholoog Milgram, waarbij deelnemers op verzoek van een onderzoeker anderen schokken moesten toebrengen. Alle proefpersonen in dit experiment deden dat.
    Misschien denkt u dat u dat nooit zou doen, maar dat is onzin, schrijft Vonk. ‘Mensen hebben een uiterst gebrekkig inzicht in de invloed van situationele factoren op hun eigen gedrag en dat van anderen.’
    Een ander effect waarop Vonk wijst, is de neiging om meer waarde te hechten aan negatief dan aan positief gedrag.
    Als iemand drie keer aardig doet en één keer vervelend, dan zijn we geneigd om de negatieve houding uit te vergroten. Dat komt doordat de meeste mensen ervan uitgaan dat de wereld in principe goed is. Als we verwachten dat de ander aardig is, komt het des te harder aan wanneer het tegendeel blijkt.   ...

De laatste alinea's geven voorbeelden van oordelen die kennelijk op langere termijn lopen dan de eerste seconden.
 
Nog eentje (de Volkskrant, 26-04-2008, door Frans Verstraten):
  Jij bent zo...

Het is verbazingwekkend hoe snel ons brein een mening vormt. Eén blik en we denken onze pappenheimer te kennen. Je krijgt nu eenmaal geen tweede kans om een eerste indruk te maken.
    Wetenschappers, maar ook de oplettende leek en radiospelletjesmakers weten al lang dat het brein met weinig informatie tot grootse activiteit kan komen. Het meest aansprekende voorbeeld is natuurlijk muziek. Enkele noten, samen goed voor een fractie van een seconde, zijn voor ons hersenen genoeg om een lied te herkennen. En wat te denken van geurtjes! Een paar moleculen in je neus activeren breinnetwerken en halen hele episoden uit het verleden weer voor ons geestesoog. Vooral het parfum van je ex schijnt het goed te doen.
    Die snelle activatie van ons brein is belangrijk voor het inschatten van nieuwe situaties. Dit eerste gevoel, idee of mening is gebaseerd op onze kennis over hoe de wereld in elkaar zit, opgebouwd uit eerdere ervaringen. Het brein heeft daardoor expliciete ideeën over wat mogelijk is, maar ook wat minder voor de hand ligt en kan die mening zonodig bijstellen.   ...
    Meer dan een halve eeuw geleden dachten enkele wetenschappers dat delen van meningen en vooroordelen niet eens gevormd werden door onze ervaringen, maar hard ingebakken onderdelen van ons lichaam en geest waren. Dat een deel van onze persoonlijkheid in onze genen is vastgelegd, was bekend.  ...



Naar Psychologische krachten, drie lagen , Alfa en bèta denken, snelheid , of naar site home .

12 mei 2008