Bronnen bij Psychologische krachten, ratio: zeldzaamheid

Met de ratio heeft "de mens" een zeer dubbelzinnige verhouding. Je kan ze nauwelijks sneller boos maken dan te suggereren dat ze op dat vlak tekort schieten zoals met "Je kan niet denken", maar ze doen tegelijkertijd op alle mogelijke vlakken hun uiterste best om het gebruik ervan te vermijden. En heel vaak expliciet onder het bezigen van kreten van trots als "Ik was op school nu eenmaal altijd slecht in wiskunde", zoals geuit door bijna ieder bekend persoon die op televisie verschijnt. Het is zelfs zo dat degenen die wél goed waren in wiskunde, zich daarvoor enigszins verontschuldigen.

Het volgende artikel belicht hoe de verhoudingen ongeveer liggen (de Volkskrant, 24-12-2015, column door Ionica Smeets):
  Ionica zag een getal

Het is een beetje pijnlijk om toe te geven voor iemand die een rubriek over getallen schrijft, maar dit jaar leerde ik dat cijfers en feiten er voor de meeste mensen helemaal niet zoveel toe doen. Eigenlijk zou ik hier het liefst precies schrijven voor hoeveel procent van de bevolking cijfers er in welke mate toe doen, maar daarmee blijk ik dus een grote uitzondering te zijn.
    Jarenlang dacht ik dat het grote probleem met cijfers was dat ze onduidelijk waren, verkeerd gebruikt, niet goed uitgelegd, of alledrie tegelijk. Maar dit jaar zag ik langzaam in dat het allemaal veel ingewikkelder ligt. Het viel me bijvoorbeeld steeds vaker op bij het vluchtelingendebat dat je wel met cijfers kon komen, maar dat het uiteindelijk draaide om een gevoel.    ...

Waar dus bijkomt dat het selectief of anderszins vervalsend inzetten van beelden veel makkelijk is dan van cijfers.
  ... in verhalende communicatie draait het juist om anekdotes en verhalen, van waaruit iemand zelf het grotere plaatje moet afleiden. En nu blijkt uit diverse onderzoeken dat die tweede manier van communiceren veel beter werkt. Het is makkelijker om de boodschap in de vorm van een verhaal te onthouden dan als droge feiten. Mensen zien daarnaast de kern van een anekdote als een even grote waarheid als een puur feitelijk relaas. Ineens begreep ik hoe zinloos het is om gewapend met een berg cijfers en wetenschappelijke studies in debat te gaan met iemand die zegt: 'Mijn dochter wordt altijd zó druk van suiker.'

Hoe je het ook verder noemt: dit is geen rationele communicatie, rationeel bijvoorbeeld in de zin van "Vergelijk dit met dat", en dat er rationeel denken op volgt op irrationele communictie is natuurlijk een absolute illusie - daarop volgt slechst "de onderbuik".
    En hoe liggen de verhoudingen dus? Zo:
  Een bevriende huisarts moest heel erg lachen toen ik haar over mijn nieuwe inzicht vertelde. Zij wist dit allang. Als zij een patiënt wil overtuigen dat een bepaalde behandeling verstandig is, dan vertelt ze niet dat 95 procent van de patiënten daar baat bij heeft. Ze zegt ook niet dat het risico op bijwerkingen slechts 2 procent is. Nee, ze vertelt dat ze laatst een andere patiënt had met precies dezelfde problemen en dat de behandeling bij hem supergoed werkte: hij loopt weer fluitend rond.
    De doodsteek voor mijn cijferliefde kwam van een Brits rapport over hoe consumenten kijken naar antibiotica-resistentie. Het eerste slechte nieuws was dat de geïnterviewden geen idee hadden wat het probleem überhaupt is: 'Het klinkt als iets dat verzonnen is.' Als ze iets langer nadachten over wat het zou kunnen zijn, dan was het meest gegeven antwoord 'dat je lichaam immuun raakt voor antibiotica als je die pillen te vaak slikt'. Oei: het probleem bij antibiotica-resistentie is juist dat bacteriën ongevoelig raken voor medicijnen.

Maar dat is niet het grote probleem. Dat is dit:
  Het Britse rapport beschreef ook manieren om duidelijk te maken hoe gevaarlijk dit is. Deelnemers kregen te horen dat antibiotica-resistentie jaarlijks wereldwijd 700 duizend levens eist en dat er in de toekomst zelfs 10 miljoen kunnen zijn. De reacties waren onderkoeld: 'Ik denk niet dat het mij overkomt' of 'Ik geloof het niet, dat zijn wel heel veel mensen, alleen door bacteriën'. Ook andere feiten maken weinig indruk: 'Zolang ik geen persoonlijk verhaal hoor, betrek ik het niet op mezelf.'

En in die derde-wereldlanden hebben ook de dokters deze houding. Terwijl ze wel die medicijnen voorschrijven. Wat hetgeen is dat leidt tot wereldwijde resistentie: het misbruik in de derde wereld.
    Dus zo gevaarlijk is ratio-resistentie.
    Precies hetzelfde is te zien in het kader van het debat over de klimaatopwarming uitleg of detail , hoewel 20 jaar hameren en wijzen op een overdaad aan bewijzen daar ietwat verbetering in lijkt te brengen, en, nog hardnekkiger: de overbevolking uitleg of detail . Maar mogelijkerwijs lost het eerste probleem het tweede op met wat grote natuurrampen. Dat is dan weer heel rationeel van de natuur.


Naar Psychologische krachten , of site home .

25 dec.2015