De hetze tegen kernenergie

2008

De aanvangstijd van deze serie is willekeurig in de zin dat ze ingegeven is door de start van het werk aan deze website - de start van de hetze tegen kernenergie dateert van decennia daarvoor. De aanleiding was een serie berichten over de gevaren van de kernreactor in Petten, die niet voor energieopwekking wordt gebruikt, maar voor testdoeleinden en de fabricage van radioactieve isotopen voor medische toepassing. Maar we beginnen met een archetypisch anti-kernenergie bericht dat niet direct als zodanig herkenbaar is:

Uit: de Volkskrant, 10-08-2004, nieuwsbericht

Ongeluk in Japanse kerncentrale
...
Het is het ernstigste nucleaire ongeval uit de Japanse geschiedenis.' ... 'Het ongeluk gebeurde in kernreactor nummer drie van Kansai Electric Power. ...

IRP:   Elders uit het Associated Press bericht blijkt dat er stoom is gelekt uit een lek in een turbine. Een kerncentrale bestaat uit twee systemen: een kernreactor en een turbinepark. Een gewonen gascentrale bestaat uit gasbranders en een turbinepark, een kolencentrale uit een kolenoven en een turbinepark. Het lek in de Japanse centrale had dus niets te maken met het aspect dat in het bericht het meest belicht wordt: dat de energiebron een kernreactor is. Als het ongeluk gebeurd was in een gas- of kolencentrale, was het waarschijnlijk niet verder gekomen dan de lokale media. Het plaatsen van het bericht in deze vorm veroorzaakt een in dit geval onjuiste associatie tussen kerncentrales en gevaar.
    De soort berichten over kernenergie zijn een voorbeeld van de algemene houding in de media tegenover techniek en wetenschap. Een kerncentrale werkt met voor een leek onbegrijpelijke kernenergie, wekt daardoor angsten op, die zich vertalen in paniekberichten. Bestaande gevaren worden uitvergroot tegenover veel grotere gevaren van andere, minder onbegrijpelijke technieken. Bekende voorbeeld van dit proces is vliegangst ten opzichte van autoangst: autorijden is objectief veel gevaarlijker, maar de relatieve onbegrijpelijkheid van vliegen veroorzaakt de angst. In geval van de energievoorziening, zijn de gevaren ten gevolge van de kooldioxide uitstoot veel groter dan de gevaren van kernenergie en kernafval. De laatste vormen een lokale bedreiging, de eerste bedreigen de hele planeet. (noot: dit is een tekst uit augustus 2004).
    Nu dan de lokale voorbeelden van de hetze. De eerste kop zegt al genoeg:

Uit: De Volkskrant, 04-12-2004, kopartikel op de voorpagina, door Ferry Haan en Sanne ten Hoove.

Kernreactor Petten nucleaire vrijhaven

'Oost-Europse toestanden' in 2003, maar OM staat machteloos

Het kabinet heeft tot woede van het Openbaar Ministerie voorkomen dat de kernreactor in Petten wordt vervolgd wegens ernstige milieudelicten. Inspecteurs troffen in september 2003 'Oost-Europese toestanden' aan rond de reactor, maar mochten hiertegen niet optreden.

Dit blijkt uit interne documenten van het ministerie van Justitie die de Volkskrant bezit. Radioactief materiaal was in Petten opgeslagen in zeecontainers, bleek bij een grootschalige politie-inval op het reactorterrein. Zwaar giftige stoffen stonden onbeschermd in de buitenlucht of waren ondergebracht in lekkende houten keten. Er dreigde ontploffingsgevaar.
    Het OM wilde een zaak beginnen tegen de reactor, maar die is eigendom van de Europese Commissie. Buitenlandse Zaken vreesde een diplomatiek conflict en stelde de Europese Commissie begin dit jaar gerust: het OM zou geen strafzaak beginnen. Alleen het Europese Hof van Justitie zou mogen optreden. Medewerkers van de reactor zouden in Nederland strafrechtelijke immuniteit bezitten.
    Het OM heeft woedend gereageerd op deze 'onbevoegde toezegging', die bovendien juridisch niet zou deugen. ...
    Het OM beschouwt de milieuovertredingen van de reactor als zeer ernstig. Vooral de verkeerde opslag van gasflessen in de buurt van een kernreactor wordt Euratom aangerekend. Waarschijnlijk heeft het bedrijf jarenlang zijn gang kunnen gaan.
    Het optreden van Buitenlandse Zaken heeft vervolging van Euratom waarschijnlijk geblokkeerd. Het juridische vertrouwensbeginsel eist dat overheden zich houden aan beloftes. 'Het OM zit nu met de handen in het haar', erkent een OM-functionaris. Hij vreest dat Euratom nu vrij spel heeft op Nederlandse bodem. Een andere ambtenaar: 'In Petten is een nucleaire vrijhaven ontstaan.'   ...

IRP: De zaak was ernstig genoeg voor een begeleidend achtergrondartikel:

Uit: De Volkskrant, 04-12-2004, achtergrondartikel op pag. 2, door Ferry Haan en Sanne ten Hoove.

Gasflessen slingerden rond bij reactor Petten

Alle partijen waren het eens: de kernreactor van Petten moet vervolgd worden wegens milieufraude. Maar Euratom is immuun, strafvervolging is niet mogelijk.

De vuurwerkramp in Enschede. Dat is waar de politieagenten van operatie Esdoorn als eerste aan denken als ze op 29 september 2003 het terrein van Euratom in Petten betreden. Gasflessen staan vlak bij vaten met zwavelzuur en zoutzuur, blootgesteld aan weer en wind. Wat betonnen bunkers behoren te zijn, zijn in werkelijkheid tochtige houten keten. 'Ik zag de gasflessen al over het terrein vliegen', herinnert een betrokken politieman zich.
    Het terrein heeft veel weg van een vuilnisbelt. Huisafval, oude tafels en stoelen, een afgedankte koelkast: van alles slingert rond. Een blik op de etiketten van de gasflessen en op toegangsdeuren leert dat die niet deugen. Brandblussers ontbreken. Een stortbak met gif dreigt bij hevige regenval over te lopen. Luchtfoto's bevestigen het verontrustende beeld:Euratom houdt zich op geen enkele wijze aan de milieuregels.   ...
    Het politieonderzoek verloopt voorspoedig. Eind 2003 zijn de zaken rond en kunnen de dagvaardingen de deur uit. Het bestuur van Zijpe, waaronder Petten valt, hoort voor het eerst van de milieufraude. Wethouder Blonk: 'Toen ik de video zag, was ik buitengewoon geschrokken. Ik dacht dat we de zaken aardig onder controle hadden.' Alle aanwezigen zijn het erover eens: hier moet strafrechtelijk worden ingegrepen.
    Maar dan komt er plotseling een kink in de kabel. De Europese Commissie, eigenaar van de kernreactor, beklaagt zich in Brussel over de vervolging van Euratom. ... Ze hameren op een zogeheten Zetelovereenkomst uit 1961 waarin de immuniteit is geregeld.
    Er volgt een razendsnelle briefwisseling tussen de Europese Commissie, de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie en de permanente vertegenwoordiger van Nederland bij de EU. Keer op keer laat de commissie weten strafvervolging onaanvaardbaar te vinden. Zo dreigt zich een diplomatieke rel te ontspinnen. En dat is het laatste waar Nederland op zit te wachten in de aanloop van het Europees voorzitterschap.   ...
    Toch wordt de dagvaarding tegen Euratom ingetrokken. ...
    De PvdA gaat Kamervragen stellen over de kwestie. PvdA-Kamerlid Samsom eist opheldering van de ministers Donner en Bot. Van staatssecretaris Van Geel van Milieu wil hij weten waarom de misstanden bij reguliere controles niet aan het licht zijn gekomen. Wat hem betreft draagt Donner het OM alsnog op Euratom te vervolgen. 'Als we strafrechtelijk zijn uitgespeeld is dat zorgelijk.'
    Het ministerie van VROM stelt dat de veiligheid van de reactor nooit in het geding is geweest. De afgelopen jaren zijn de controles in de reactor verscherpt.

IRP: Om van berichtgeving tot een hetze te komen, moet je doorgaan met de berichten, ook als je niets extra te melden hebt. Een goede hetzevoerder doet dit door de al bekende ggevens in kleinere stukjes op te dienen.
Dus twee dagen later:

Uit: De Volkskrant, 06-12-2004, van onze verslaggever.

Controle op kerncentrale verwaarloosd

De gemeente Zijpe heeft de milieucontroles op het terrein van de kernreactor Petten jarenlang veronachtzaamd. De controles werden wegens gebrek aan kennis uitbesteed aan een commercieel adviesbureau, Barten. Dat maakte zich echter schuldig aan belangenverstrengeling.

Zo adviseerde eigenaar Barten bij het aanvragen van milieuvergunningen, en zag hij tevens toe op de naleving daarvan. De gemeente was hiervan op de hoogte en liet Barten daarom vergezellen van een ambtenaar, die op zijn beurt onvoldoende deskundig was. Barten bevestigt zijn rol. Hij stelt dat hij alle rapporten ter goedkeuring aan de gemeente heeft voorgelegd.
Een politie-inval in september 2003 maakte duidelijk dat bij de controles van alles over het hoofd was gezien. Bij de bedrijven Mallinckrodt, ECN en NGR op hetzelfde terrein werd een fors aantal milieuovertredingen geconstateerd. Bij het onderzoeksinstituut van Euratom waren onder meer gevaarlijke stoffen en gasflessen verkeerd opgeslagen.
Het bleek dat de twee controleurs niet overal waren geweest; het terrein zou te groot zijn. Sommige overtredingen werden wel geconstateerd, maar niet tijdig bestraft. 'Dit is natuurlijk balen', zegt wethouder Blonk van Zijpe. 'We hadden het idee dat we er vrij veel aan deden. Dat bureau kostte 20 duizend euro per jaar, dan verwacht je dit niet. Maar ja, ook wij maken fouten.' ...

IRP: En nog eentje op die dag voor het mooi:

Uit: De Volkskrant, 06-12-2004, van verslaggever Sanne ten Hoove

'Als wij niet vervolgen, moet Europa het doen'

De Tweede Kamer ergert zich aan de immuniteit van Euratom. Wethouder Blonk is de ophef zat: 'Alsof de reactor morgen kan ontploffen.'

Een fort binnen een fort. Zo valt het terrein van Euratom in Petten te omschrijven. Een extra slagboom verhindert nieuwsgierigen toegang tot de terreinen van de Europese Commissie. Wie naar binnen wil, moet zijn paspoort laten zien. Onaangekondigde controles van het Openbaar Ministerie worden niet toegestaan. In de Noord-Hollandse duinen staat het Nederlandse strafrecht buitenspel.
    De omstreden immuniteit van Euratom wekt irritatie in de Tweede Kamer. De ministers Donner van Justitie en Bot van Buitenlandse Zaken moeten zich morgen verantwoorden in de Kamer. Ook staatssecretaris Van Geel van Milieu moet komen opdraven. Centrale vraag: waarom dreigt een organisatie die zich schuldig maakt aan milieucriminaliteit vrijuit te gaan? ...
    Sluiting van de reactor is niet aan de orde aangezien die onmisbaar is voor de volksgezondheid. Petten is grootleverancier van zogeheten medische isotopen (radioactieve preparaten voor de behandeling van patiënten). Ruim 60 procent van de Europese ziekenhuizen is afhankelijk van de reactor. Dagelijks worden twintigduizend patiënten met straling uit Petten behandeld. NGR, één van de aangeklaagde bedrijven, laat in een reactie weten dat 'van een nucleaire vrijhaven of van Oost-Europese toestanden absoluut geen sprake is.'
     Het bedrijf wijst verder op de maatschappelijke onrust die 'ten onrechte door deze discussie kan ontstaan'. Volgens directeur Stol werkt het bedrijf inmiddels volgens het boekje. 'Iedereen die daaraan twijfelt, nodig ik van harte uit dat te komen aanschouwen.'
    Ook vanuit de gemeente Zijpe klinken relativerende woorden. Wethouder Blonk is alle ophef inmiddels 'spuugzat'. 'Als dit soort overtredingen bij een fabriek geconstateerd worden dan krijgen die mensen een aanschrijving en moeten ze die overtredingen oplossen. Doen ze dat niet, dan moeten ze een dwangsom betalen. Je kunt het niet goedpraten, maar vanwege die kernreactor wordt het ontzettend opgeblazen. Alsof hij morgen kan ontploffen', aldus Blonk. ...

IRP: De zaak was juridisch volkomen duidelijk - zoals snel bleek:

Uit: De Volkskrant, 08-12-2004, van verslaggever Sanne ten Hoove

Euratom wordt niet vervolgd

Euratom, eigenaar van de kernreactor Petten en een deel van het terrein, wordt definitief niet vervolgd voor het plegen van milieudelicten. Het Openbaar Ministerie ziet daarvan af. Nederland zal evenmin het Europees Hof van Justitie vragen zich over de zaak buigen.

Dit maakte minister Donner van Justitie dinsdag in de Tweede Kamer bekend. Volgens hem kan Euratom als werkmaatschappij van de Europese Unie niet voor een Nederlandse rechter worden gedaagd. Donner wees op de zogeheten Zetelovereenkomst die in 1961 met Euratom is gesloten. Daarin staat dat de organisatie immuniteit geniet op Nederlandse bodem.
Hij vertrouwt erop dat Euratom zich voortaan netjes aan de regels houdt. Het bedrijf zou welwillend meewerken aan nieuwe afspraken. 'Van een vrijstaat is dus geen sprake', bezwoer Donner, die de zaak 'niet op de spits' wil drijven.
Politieagenten constateerden in september 2003 dat Euratom zwaar giftige stoffen als zwavelzuur en zoutzuur verkeerd had opgeslagen. Donner ontkent dat er sprake was van 'Oost-Europese toestanden', zoals een betrokkene zaterdag in de Volkskrant meldde. Drie andere bedrijven worden wel vervolgd voor het plegen van milieudelicten op het reactorterrein. Donner was op de hoogte van de invallen. ...

IRP: Maar ook technisch is de zaak volkomen helder - voor wie enig technisch benul heeft, of eried is om om iemand met enig technisch enul in te schakelen:

Uit: De Volkskrant, 11-12-2004, ingezonden brief van ir. P. Verberne (Hoogezand)

Flessen

Onder de kop 'Kernreactor Petten, nucleaire vrijhaven' een alarmerend artikel in de Volkskrant van 4 februari. Welke ernstige 'milieu-delicten' en 'Oost-Europese toestanden' worden er in vermeld? Naast niet nader aangeduide radioactieve stoffen (laboratorium-kleding?) in een zeecontainer en niet nader aangeduide giftige stoffen beschouwt het OM vooral als zeer ernstig de 'verkeerde opslag van gasflessen in de buurt van een kernreactor'.
       Dat wordt verder uitgesponnen op pagina 3 onder de kop 'Gasflessen slingerden rond bij reactor Petten' met de opmerking van een politieman die de gasflessen al over het terrein zag rondvliegen. Gesuggereerd wordt dat die gasflessen in bunkers zouden horen en een gevaar opleveren bij een kernreactor.
       Het lijkt mij verstandig dat verslaggevers zich van te voren wat oriënteren. Gasflessen staan vrijwel altijd in de buitenlucht en enig gevaar is daarvan niet te duchten. Het gevaarlijke verband met een kernreactor is me al helemaal niet duidelijk. Verder nog iets over rondslingerend meubilair en wat vaten zuur waarvan het gevaar mij ook niet duidelijk is in samenhang met de kernreactor.
       De vermelde milieudelicten hebben niets te maken met de aanwezigheid van een kernreactor. Hier past maar een predicaat: suggestieve en slechte verslaggeving.

IRP: De in deze reactie nog als 'niet nader aangeduide' omschreven chemische stoffen blijken volgens de vervolgartikelen 'zwaar giftige stoffen als zwavelzuur en zoutzuur' te zijn. Zwavelzuur en zoutzuur zijn zware zuren die je huid verbranden bij contact, maar niet bijzonder toxisch zijn in de zin dat een aantal milligrammen damp al ernstige blijvende gevolgen voor de gezondheid heeft. Beide stoffen waren (en mogelijkerwijs zijn) bij de gewone drogist verkrijgbaar. Zwavelzuur zit (verdund) in oude loodaccu's die men vroeger gewoon met de hand bijvulde. Verdund zoutzuur wordt gebruikt bij de ontkalking van toiletten en dergelijke. De term 'zwaar giftig' is dus een ander voorbeeld van alarmistisch taalgebruik, dat in de context niet anders dan als tendentieus of propagandistisch kan worden omschreven.
Waarschijnlijk had de Volkskrant-ombudsman zich wel van enig advies laten voorzien:

Uit: De Volkskrant, 11-12-2004, rubriek De ombudsman, door Thom Meens

Vervolging van een vrijhaven

Het belangrijkste nieuws op de voorpagina van de krant van afgelopen zaterdag was dat de kernreactor in Petten een 'nucleaire vrijhaven' is waar bij een inspectie in 2003 'Oost-Europese toestanden' zijn aangetroffen waartegen het Openbaar Ministerie niet kan optreden omdat het ministerie van Buitenlandse Zaken dat belemmert.
      De krant deed uitvoerig uit de doeken wat was aangetroffen. ... De krant schreef de informatie toe aan anonieme bronnen binnen justitie, aan documenten en 'ambtenaren'.
      Dinsdag reageerde het ministerie van Buitenlandse Zaken in de krant met een opmerkelijke ingezonden brief. De strekking was dat de verslaggevers zich schuldig hebben gemaakt aan eenzijdige berichtgeving, de reactie van Buitenlandse Zaken bewust niet hebben opgeschreven, en zo het departement ten onrechte hebben beticht van belemmering van de rechtsgang, terwijl dat slechts internationale verdragen naleeft.
      In de Tweede Kamer lieten bewindslieden die dag weten dat er van een nucleaire vrijhaven geen sprake is, dat Petten zich nu netjes gedraagt, ... Ook daarvan deed de krant verslag, maar pas op pagina vier.
      Dat alles geeft een raar beeld. De krant pakt groot uit met misstanden uit het verleden, zonder duidelijk aan te geven hoe de zaak nu is, plaatst een brief die leest als een rectificatie van de berichtgeving en zet de relativering van de regering op pagina vier. Dat is volgens de betrokken adjunct-hoofdredacteur een normale binnenlandpagina, maar dat neemt niet weg dat de alarmerende nieuwskoppen op pagina één stonden.
      Als lezer bekroop mij het gevoel dat de krant na het weekeinde een terugtrekkende beweging heeft gemaakt, het nieuws van zaterdag heeft afgezwakt.
       Dat zou niet terecht zijn, zeggen de verslaggevers. Want het was een gevaarlijk rommeltje en er wordt niet vervolgd, ...
       Toch heeft dat ministerie op minstens één punt gelijk. In de artikelen werd het beticht van obstructie, zonder dat het de kans kreeg te reageren. Dat had wel gemoeten. De verslaggevers hebben de tekst die zaterdag op de voorpagina stond vooraf ter inzage gegeven aan het ministerie. Omdat het departement volgens hen niet méér respons gaf dan een formeel juridische verklaring, die niets toevoegde, hebben ze die niet opgenomen. Het kan best dat ze daarin gelijk hebben, maar toch had dát in de krant gemoeten. Nu kon BZ bij wijze van wederhoor plaatsing afdwingen van een vervelende brief die de verslaggeving op een hoofdpunt, de obstructie door BZ, onderuit haalde.
        Dat is niet fraai en het zet de lezer deels ook op het verkeerde been. ...
        Maar rechtvaardigt in dat geval een dergelijke beschrijving van een situatie in het (recente) verleden die plaats op de voorpagina met die alarmerende kop?
        Ik vermoed dat de eindredactie op hol is geslagen bij het zien van de woorden 'kernreactor', 'vrijhaven' en 'misstanden', maar zich niet voldoende heeft gerealiseerd dat hier een situatie uit het verleden werd beschreven. Zo ontstaat het beeld dat er iets mis is met de reactor, en dat klopt niet.
        De auteurs, die zich overigens afvragen of de zaak nu wél op orde is, hadden dat kunnen voorkomen als ze beter hadden aangegeven dat het nieuws nu niet zozeer de - uitgebreid beschreven - janboel is, maar het debat over de vervolging. Dat nieuws was waarschijnlijk minder hijgerig behandeld dan 'kernreactor Petten de nucleaire vrijhaven' nu. Want met de veiligheid van de reactor was niets mis, de problemen (met bijvoorbeeld opslag van radio-actief materiaal) deden zich voor op het terrein eromheen.

IRP: Dit kan samengevat worden als: door de term "kern" zijn bij de verslaggevers de stoppen doorgeslagen. Oftewel: alles met "kern" is volkomen fout en dient bestreden te worden. Het heeft niets met de werkelijkheid te maken - het is pure ideologie.
Oh, de betrokken bedrijven werden inderdaad veroordeeld:

Uit: De Volkskrant, 26-03-2005
.
Boetes na lakse naleving milieuregels bij Petten

De rechtbank in Alkmaar heeft drie bedrijven bij de nucleaire centrale in Petten veroordeeld voor milieu-overtredingen. De bedrijven krijgen elk een boete van 25 duizend euro. De boete is veel lager dan de een miljoen euro die door het Openbaar Ministerie was geëist.

Uit het vonnis blijkt dat de Nucleair Research Group (NRG), het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en Mallinckrodt Medical zich weinig aantrokken van de milieuvoorschriften. De rechtbank spreekt van 'laksheid ten aanzien van de naleving'.
    Zo was licht-radioactief materiaal onveilig opgeslagen. In gammele gebouwtjes werden gevaarlijke stoffen niet gescheiden van elkaar bewaard. In sommige opslagruimten ontbraken vloeistofdichte vloeren. Gasflessen waren, tegen de regels, vrij toegankelijk. Ook waren gebouwen zonder vergunning neergezet.
    De rechtbank kwam tot een lagere boete, dan de miljoen euro die door het Openbaar Ministerie werd gevraagd, omdat een groot aantal milieu-overtredingen niet konden worden bewezen. Ook was er volgens de rechtbank geen sprake van direct ontploffingsvaar of dreigende milieuschade. Verder werd meegewogen dat de bedrijven de regels inmiddels naleven. Ook de negatieve publiciteit, in onder meer de Volkskrant, leidde tot strafvermindering.
    Van 'Oost-Europese toestanden', zoals het OM had geconstateerd, was volgens de rechter geen sprake. ...

IRP: Kortom: ook de betrokken mensen bij het OM waren besmet door het anti-"kern"-virus. Geheel volgens het patroon, want juristen zijn ook alfa's. En alfa's hebben hekel aan kernenergie, en techniek in het algemeen.
Nog een bericht kort erna om te laten zie dat men hiervan niets geleerd heeft:

Uit: De Volkskrant, 18-02-2005, van correspondent Peter de Waard

Dertig kilo plutonium Sellafield 'weggeraakt'

Dertig kilo plutonium, voldoende om zeven atoombommen van te maken, is zoekgeraakt bij een nucleaire opwerkingsfabriek in het noordwesten van Engeland. Volgens toezichthouder UK Atomic Energy Authority (Ukaea) kon 29,6 kilo niet worden teruggevonden in de boeken van Sellafield.

Het lijkt het scenario van een Hollywood thriller, maar het wordt afgedaan als een louter administratief probleem: de British Nucleair Group (BNG), de eigenaar van de fabriek, ontkent dat er daadwerkelijk plutonium is verdwenen.
    Volgens BNG gaat het slechts om een verschil op papier. Dit wordt veroorzaakt door verschillen tussen de geschatte hoeveelheid radioactief materiaal die binnenkomt, en de daadwerkelijke hoeveelheid die uiteindelijk overblijft. BNG zegt dat de verschillen binnen de internationaal toegestane marge blijven: deze zou een voorraadafwijking van 3 procent toestaan. 'Bij een zeer ingewikkeld chemisch proces blijft er vaak materiaal achter in de fabriek', verklaarde een woordvoerder.
    In 2003 was 19 kilo zoek. Het totale tekort over de afgelopen tien jaar is nu 50 kilo.
    Volgens de woordvoerder is er elk jaar een verschil tussen de boekhoudkundige en de daadwerkelijke voorraad. 'Soms hebben we een overschot, soms een tekort.' ...

IRP: Het Petten-gevalletje ging in feite niet over kernenergie, want de Pettense reactor is niet bedoeld voor energie-opwekking. Maar de hysterische reactie op het bedrijfsongevalletje had natuurlijk wel alles met kernenergie te maken. Dat bleek toen na afloop ervan de wetenschapsredactie kwam met een grootschalige en schijnbaar meer rationele aanval op kernenergie. Het commentaar van het IRP staat tussen het origineel:

Uit: De Volkskrant, 19-02-2005, artikel van Marieke Aarden en Martijn van Calmthout

Terug naar de kern

Het kon haast niet uitblijven: een hernieuwde roep om kernenergie. Het klimaat vraagt erom, is de bewering, en de aanvoer van olie is ook al zo riskant. Tien vragen, ter ontnuchtering.

1 Helpt kernenergie tegen het broeikaseffect?
Eventjes een beetje. Bij kernsplijting breken uraniumkernen in stukken. Dat maakt energie los en die wordt omgezet in elektriciteit. Daarbij komt geen kooldioxide vrij en dus helpt kernsplijting inderdaad tegen het broeikaseffect bij het opwekken van elektriciteit.
    Helemaal 'broeikasvrij' is kernenergie echter niet. In de keten van winning, transport en raffinage van uraniumerts, de productie van kernbrandstof en de uiteindelijke berging wordt ook energie verbruikt, voor een aanzienlijk deel olie. Wel is berekend dat nucleaire stroom per kilowatt-uur 10 tot 30 keer minder kooldioxide genereert dan een kolencentrale.
    Dat is substantieel, maar elektriciteitsvoorziening vormt ruwweg slechts een kwart van de totale energiesector in Nederland (in de wereld nog minder). De rest wordt gebruikt in transport, verwarming, landbouw en industrie.
    Wil Nederland de stroomsector met kernenergie binnen de looptijd van het klimaatverdrag van Kyoto (tot 2012) op minimale uitstoot brengen, dan zijn volgens een berekening van WISE (World information on energy), vier middelgrote nieuwe kerncentrales van 500 megawatt nodig, iets meer dan het formaat Borssele. Wil de EU dezelfde doen, dan moeten er binnen tien jaar meer dan zeventig centrales bij komen. Dat zou overigens de voorraden uranium snel uitputten.
    Het argument dat kernenergie nu een begin kan maken met de inperking van de uitstoot van broeikasgassen, totdat op termijn echt duurzame bronnen zijn ontwikkeld, snijdt weinig hout. Geld dat in de bouw van kerncentrales moet worden gestoken, wordt dan niet aan de ontwikkeling van wind- en zonenergie en andere duurzame bronnen besteed. Die bieden daardoor pas later enig soelaas tegen het broeikaseffect.

2 Hoe lang kunnen we met het uranium in de wereld toe?
Niet lang, met de 3,5 miljoen ton erts die nu op een betaalbare manier (voor maximaal 80 dollar per ton) winbaar wordt geacht. Het huidige verbruik, goed voor 6 procent van de wereldwijde stroombehoefte, is zo'n 67 duizend ton erts per jaar. Daarmee wordt de geschatte voorraad binnen een halve eeuw uitgeput. Wordt alle elektriciteitsproductie in de wereld nu radicaal vervangen door kerncentrales (even afgezien van de bouwtijd), dan is de voorraad binnen tien jaar schoon op.
    Er zit nog elf miljoen ton meer uraniumerts in de grond, maar dat moeilijker winbaar en dus (veel) duurder. Twee eeuwen is volgens experts het absolute maximum. Wel wordt er al decennia gewerkt aan zogeheten snelle-kweekreactoren, waarin tegelijk energie wordt opgewekt en nieuwe brandstof gekweekt via kernreacties in plutonium. Daarmee is op papier een nagenoeg eeuwige energiebron te creëren. In de praktijk zijn experimenten met de snelkweektechnologie tot nog toe ernstig in de problemen gekomen door ongelukken en problemen met de veiligheid. Bovendien is plutonium een stof waarvoor een andere toepassing bestaat: in kernwapens.

3 Maakt kernenergie onafhankelijker van het buitenland?
Nederland niet, wij hebben geen uraniumerts en geen eigen industrie die zelf kerncentrales kan ontwikkelen en bouwen. De enige Nederlandse kerncentrale, die in Borssele, vergt netto circa 95 ton uraniumerts per jaar. Bij het inzetten van kernenergie om voor de stroomvoorziening de Kyoto-doelstelling te realiseren, wordt dat zeker het viervoudige. We blijven daarmee een kleine partij op de wereldmarkt, waar jaarlijks ongeveer 36 duizend ton omgaat.
    De grote leveranciers van uranium in de wereld liggen buiten West-Europa: Canada, Australië, Kazachstan, Rusland, Niger, Namibië, Oezbekistan, de Verenigde Staten, Alleen Tsjechië haalt in Europa zelf jaarlijks 345 ton omhoog. Het merendeel ligt wel veel meer binnen de westerse invloedssfeer dan de bekende olievoorraden. Nu komt ongeveer eenderde van de ingevoerde, ruwe olie uit West-Europa en evenveel uit het Midden-Oosten. Oost-Europa wordt wel steeds belangrijker (ruim 20 procent).
    Serieuze leveranciers van nucleaire technologie zijn Amerikaans, Duits en Frans. In Nederland is er enige expertise bij het ECN in Petten en bij de KEMA in Arnhem. Afgezien van de verrijkingsfabriek Urenco in Almelo is er geen nucleaire industrie in Nederland. Europa heeft wel alles in huis.

4 Is kernenergie zo goedkoop als wordt beweerd?
Niet echt. Ooit was de verwachting dat het de consument vrijwel niets zou kosten. Dat is een illusie gebleken. Vijf tot zeven eurocent per kilowattuur, de huidige prijs, is twee tot vier keer zo hoog als de stroom uit een kolencentrale. Dat is duurder dan windenergie en goedkoper dan zonne-energie.
    Prijsdalingen zitten er, anders dan bij de nog prille duurzame bronnen, niet in, ook al omdat in de stroomprijs een aantal onvermijdelijke kosten van kernenergie nog niet worden meegerekend.
    Daarvan is de prijs van de ontmanteling na sluiting de grootste. Er zijn tot nog toe nauwelijks centrales afgebroken, maar de kosten worden hoog ingeschat, zeker een paar honderd miljoen euro per centrale. Of die tot nog toe fictieve kosten bij voorbaat worden doorberekend, is onduidelijk. Hetzelfde geldt voor de kosten van opslag van hoogwaardig afval op de lange termijn.
    Schade na een kernramp wordt grotendeels op de staat afgewenteld. De eigenaar van een kerncentrale in Europa is voor maximaal 700 miljoen euro aansprakelijk, een fractie van de werkelijke kosten als het echt misgaat.
    Een berekening van de prijs van een vermeden ton kooldioxide is verhelderend. Voor zonne-energie is die vooralsnog astronomisch hoog. Voor kernenergie ligt de prijs tussen de 10 en 30 euro per ton broeikasgas. Energiebesparingen en windenergie leveren volgeus dezelfde berekeningen zelfs geld op, maar dat komt door staatssubsidies.

5 Weten we al wat we met het kernafval moeten?
Nee, nergens ter wereld is een ondergrondse opslag. voor de lange termijn en er is ook geen zicht op. Toch is dat nodig omdat hoog radioactief afval tot 240 duizend jaar gevaarlijk blijft.
    Een poging in de VS. om het afval te bergen in bunkers onder de Yucca Mountain in Nevada is gestuit op protest van de bevolking. Diep onder de grond zou het kernafval niet in contact komen met grondwater en aardbevingen zouden er geen vat op hebben. Het is echter onmogelijk met zekerheid te zeggen of een gebied honderdduizenden jaren droog en geologisch stabiel zal blijven.
    Echt hypothetisch zijn oplossingen als opslag in diepe oceaantroggen of afval de ruimte in schieten. Daarom zal de huidige praktijk van opslag bij kerncentrales nog lang worden toegepast. Nederland gaat vooralsnog uit van tijdelijke opslag bij Borssele voor honderd jaar.
    Intussen is het wel mogelijk om de kernafvalstromen te scheiden en met bestraling de radio-actieve levensduur te verminderen tot enkele honderden jaren. Daarmee slinkt ook de te bergen hoeveelheid en het veiligheidsprobleem. De kosten stijgen wel door deze transmutatie van kernafval.
    De Europese Unie wil dat lidstaten elk een locatie aanwijzen voor eindopslag, maar de landen hebben dat voorstel getorpedeerd.

6 Zijn kerncentrales inmiddels veilig genoeg?
Niet veiliger dan ten tijde van het besluit dat Nederland geen nieuwe kerncentrales wilde. Na de ramp in Tsjernobyl (1986) in de internationale markt voor kernindustrie goeddeels ingestort. Ook al zijn de meeste westerse reactoren van een heel ander type dan de ontplofte grafietreactor in Oekraïne, nieuwe centrales zijn er nauwelijks meer gebouwd. Voor ontwerp en ontwikkeling van echt nieuwe types is niet veel geld.
    Er zijn wel ideeën om reactoren te bouwen waarin de kernreacties moeilijk uit de hand kunnen lopen. In deze zogeheten inherent veilige centrales stopt het splijtingsproces automatisch als het misgaat.
    Onder meer het ECN in Petten werkt aan een dergelijke reactor, een ballenbad van grafietbollen met een pit van splijtstof. In Zuid-Afrika staat een proefproject, in China draait een eerste reactor van dit type. Commercieel zijn ze nog niet beschikbaar.

7 Leidt meer kernenergie ook tot kernwapens?
Niet zomaar, maar de kans erop neemt toe naarmate er meer splijtstof, kernafval en nucleaire technologie in omloop zijn. Officieel moet het non-proliferatieverdrag uit 1970 toezien op vreedzaam gebruik van nucleaire energie. In de praktijk lopen civiel en militair gebruik geregeld door elkaar.
    'Weapons grade' materialen worden doorgaans in speciale reactoren aangemaakt. Plutonium239 ontstaat wel in een kerncentrale die op productie van stroom is gericht, maar er zit veel plutonium-240 bij, een stof die kernwapens onbetrouwbaar maakt. In principe is ook uit gewoon kernafval het wapen-plutonium wel te winnen. Een om met uranium moet heel zuiver uranium-235 bevatten (maar dan 93 procent). Daarvoor is een omvangrijke verrijkingsfabriek nodig.
    Maar ook zonder opwerking of verrijking is kernafval een veiligheidsrisico. Zogeheten vuile bommen zijn niet denkbeeldig: een gewoon explosief dat een paar kilo radioactief materiaal verspreidt in dichtbevolkt gebied veroorzaakt een ramp van ongekende proporties.

8 Hoe denken Nederlanders over kernenergie?
Iets minder negatief dan we ons herinneren van de Brede Maatschappelijke Discussie over kernenergie, in de jaren tachtig. In 2002 bleek uit een NIPO-enquête onder 1131 Nederlanders (opdrachtgever kerncentrale Borssele) dat 4 procent een voorkeur had voor kernenergie boven andere energiebronnen. Een jaar eerder was dat 2 procent. De stijging was te danken aan een gewijzigde opstelling onder 50-plussers, hoog opgeleiden en VVD'ers, aldus de onderzoekers. Zij vinden kernenergie schoner en als bron onuitputtelijk.
    Kernenergie staat, stelde het Rathenau-instituut vorig jaar vast, allang niet meer in het middelpunt van de publieke aandacht. Maar net als eerder is een overgrote meerderheid tegen, als ernaar gevraagd wordt. Driekwart van de ondervraagden zei tegen uitbreiding van het aantal kerncentrales in Nederland te zijn, ongeveer 18 procent was voor. Uit dezelfde verkenning bleek dat Nederlanders relatief weinig bezwaar hebben tegen opslag van kernafval in eigen land.
    Een peiling deze week geeft een ander beeld. Borssele mag best wat langer open blijven, blijkt uit de peiling van Maurice de Hond. 66 Procent is voor. Voor nieuwe kerncentrales in Nederland voer 47 procent, maar 43 procent var de ondervraagden is tegen.

9 Wie willen er eigenlijk nieuwe kerncentrales?
Een deel van de bevolking dus, al is het (nog) geen meerderheid. De milieubeweging is natuurlijk tegen, inclusief de politiek. Namens het CDA het minister Bot weten niet langer dogmatisch tegen te willen zijn, vooral omwille van Europese autonomie. Minister Brinkman (D66) van EZ is een verklaard voorstander. Milieu-staatssecretaris Van Geel (ook CDA) wil, liet hij deze week weten, praten over het open houden var Borssele na 2013. De VVD is ronduit vóór kernenergie.
    De energiesector zelf is overigens huiverig. Energiebedrijven staan gereserveerd tegenover de bouw van nieuwe centrales. Die duurt tien jaar en de kosten zijn circa twee miljard euro per centrale. Zeker in een geliberaliseerde markt voelen ze meer voor kleinschalige bronnen die minder kapitale investeringen vergen.

10 Kan Borssele wel open blijven na 2013?
Ja, dat kan. De eigenaar stelt dat hij een vergunning heeft voor onbepaalde tijd en dat betekent dat de kerncentrale mag blijven draaien zo lang dat veilig is.
De internationale trend is ook om kerncentrales langer operationeel te houden. Zestig jaar is tot dusver het maximum. De woordvoerder van de kerncentrale vermoedt dat ook Borssele (tiptop in conditie volgens de laatste evaluatie van 2004) zo lang mee kan. Dat zou inhouden dat Borssele tot 2033 open blijft.
    Dan worden meer kosten gemaakt voor splijtstofstaven die vervangen en bewerkt moeten worden. Ook de opslag bij COVRA moet dan worden uitgebreid. Per jaar gebruikt de centrale 121 brandstofstaven, waarvan een kwart tot eenderde per jaar wordt vervangen. De staven gaan vier tot vijf jaar mee. Voor deze activiteiten zijn geen belemmeringen, de
vergunningen lopen gewoon door. Borssele levert ruwweg 4 procent van de stroom die in Nederland wordt gebruikt. Dat is niet veel, maar voorkomt per jaar ongeveer 1,4 miljoen ton CO₂ uitstoot uit een gascentrale. Open houden speelt geen wezenlijke rol bij de vraag hoe Nederland de doelstelling van Kyoto moet halen. Sluiten ook niet.
    Met één pennenstreek wordt wel veel geld vrijgemaakt. Als Borssele open blijft, hoeft de staat geen afkoopsom te betalen., daartoe was hij bij sluiting verplicht omdat de eigenaar een vergunning heeft voor onbepaalde tijd. De miljoenen die dan vrijvallen kunnen volgens de staatssecretaris goed besteed worden aan alternatieve energie, hogere energie-efficiency en energiebesparing.

IRP: Dit artikel is de welopgeleide en goed geinformeerde vorm van de campage tegen kernenergie. Als zodanig is het een zeldzaamheid, omdat de campagne meestal gevoerd wordt met behulp van onderbuikgevoelens via bijvoorbeeld de associatie met kernwapens en gevaarlijke onzichtbare straling. Onderstaand per onderdeel de verantwoording van de omschrijving als campagneartikel.

Het kon haast niet uitblijven: een hernieuwde roep om kernenergie.
Niet vermeldt wordt de reden dat het niet kon uitblijven: de sterk toenemende aanwijzingen voor de schadelijke gevolgen van de opwarming van de aarde. Een rationeel artikel zou de gevaren van kernenergie afwegen tegen die van de opwarming. Dat gebeurd hier niet, dus is het artikel eenzijdig, oftewel: het maakt deel uit van een anti-kernenergie campagne.

In de keten van winning, transport en raffinage van uraniumerts, de productie van kernbrandstof en de uiteindelijke berging wordt ook energie verbruikt, voor een aanzienlijk deel olie.
Dat is niet noodzakelijkerwijs zo. De kernenergie kan ook gebruikt worden voor fabricage van waterstof, en daarmee kunne die machines gedreven worden. Dan drijft de kernenergie indirect ook die machines, en is geen olie meer nodig. Waterstof wordt nu al gezien als de ultieme brandstof voor de toekomst.

Wel is berekend dat nucleaire stroom per kilowattuur 10 tot 30 keer minder kooldioxide genereert dan een kolencentrale.
Dat is substantieel, ...
Dit is een voorbeeld van semantische manipulatie. Er zijn vele termen voor meer dan, en 'substantieel' is daar een van. 'Substantieel' gebruikt men in situaties dat iets duidelijk meer is dan iets anders, In dit geval is er sprake van dat het ene 10 to 20 keer groter is dan het ander. Dat nadert heel dicht de grens dat je dat 'ander' verwaarloosbaar noemt. De juiste terminologie zou dus zijn: vergeleken met fossiele brandstoffen levert kernenergie een bijna verwaarloosbare bijdrage aan de hoeveelheid kooldioxide.
Merk trouwens op dat de vrijgekomen stof hier heel zorgvuldig neutraal wordt omschreven: 'kooldioxide', in plaats van 'broeikasgas' of iets dergelijks.

Dat is substantieel, maar elektriciteitsvoorziening vormt ruwweg slechts een kwart van de totale energiesector in Nederland (in de wereld nog minder). De rest wordt gebruikt in transport, verwarming, landbouw en industrie.
Zie het tweede punt hier direct boven.

Het argument dat kernenergie nu een begin kan maken met de inperking van de uitstoot van broeikasgassen, totdat op termijn echt duurzame bronnen zijn ontwikkeld, snijdt weinig hout. Geld dat in de bouw van kerncentrales moet worden gestoken, wordt dan niet aan de ontwikkeling van wind- en zonenergie en andere duurzame bronnen besteed. Die bieden daardoor pas later enig soelaas tegen het broeikaseffect.
Als het argument van geld gebruikt wordt, moet voor de huidige energievoorziening ook de kosten in de toekomst meegerekend worden. Die kosten lopen in de triljarden, omdat niet alleen schade wordt aangericht, maar hele streken inclusief infrastructuur onderlopen en verloren gaan.

Er zit nog elf miljoen ton meer uraniumerts in de grond, maar dat moeilijker winbaar en dus (veel) duurder. Twee eeuwen is volgens experts het absolute maximum.
Twee eeuwen lijkt ruim voldoende om alternatieven te ontwikkelen. De huidige kernenergie kan dus wel degelijk gebruikt worden om het huidige gebruik van fossiele brandstoffen, even beperkt in voorraad, ter vervangen.

Maakt kernenergie onafhankelijker van het buitenland?
Nee, maar dat doet er niets toe in verband met de kwestie waar het om gaat: het gedeeltelijk onderlopen van Nederland door gebruik van fossiele brandstof.

Is kernenergie zo goedkoop als wordt beweerd?
Bijna onbelangrijk als het alternatief het gedeeltelijk onderlopen van Nederland door gebruik van fossiele brandstof is.

Weten we al wat we met het kernafval moeten?
In ieder geval doen we niet hetzelfde als met kooldioxide: gewoon weg laten lopen in de natuur. Er zijn geen bewijzen van een onverantwoord risico bij opslag, terwijl er wel aanwijzingen zijn dat de natuur zelf prima met radioactiviteit overweg kan .

Zijn kerncentrales inmiddels veilig genoeg?
De risico's zijn minuscuul vergeleken bij het risico van het gedeeltelijk onderlopen van Nederland door gebruik van fossiele brandstof.

Leidt meer kernenergie ook tot kernwapens?
Nog een risicovraag. Zelfde antwoord.

Hoe denken Nederlanders over kernenergie?
Eerst worden uitvoerig de oude gegevens besproken. In de laatste alinea worden de nieuwste uitkomsten van onderzoek naar de publieke opinie genoemd. Daarmee zijn die eerdere cijfers volkomen achterhaald. De schrijvers vinden het niet nodig de reden van die opmerkelijke omslag te bespreken. Die reden is voor de hand liggend: de toenemende zorgen bij de bevolking over de gevolgen van de waarneembare opwarming van de aarde.

Wie willen er eigenlijk nieuwe kerncentrales?
Dit is het aloude argument van "de vijanden van mijn vijanden zijn mijn vrienden". De VVD is er voor, wij zijn tegen de VVD, dus wij moeten er tegen zijn. Een emotioneel effectief, en zeer onjuist argument. Dit is zonder meer misleiding.

Kan Borssele wel open blijven na 2013?
Ja, dat kan. De eigenaar stelt dat hij een vergunning heeft voor onbepaalde tijd en dat betekent dat de kerncentrale mag blijven draaien zo lang dat veilig is.
Het is niet alleen de eigenaar die dit stelt (dan is ook een andere stand van zaken mogelijk), het is doodgewoon zo. De gebruikte woordkeuze leidt tot onjuiste informatievoorziening.

Conclusie: De meeste gebruikte argumenten zijn onjuist zodra je kern van de zaak erbij betrekt: de relatieve schade aan het milieu, de schade aan de aarde. Er zijn ook meerdere voorbeelden van het gebruik van woorden ten einde de lezer te leiden naar een bepaalde conclusie; men zou dit ook misleidend kunnen noemen.

Terug naar Linkse denkfouten, kernenergie , Hiërarchie sociologie , of naar
site home .