Uit: De Volkskrant, 14-04-2005, rubriek Gemengde berichten, door Martin Sommer

Sturen op toezicht

...  Aan het eind van de middag wilde een vraagsteller inhaken op de stelling dat toenemende samenwerking van handhavers het gevaar van een totalitaire samenleving in zich draagt. Hij vond het zorgelijk dat burgers tegenwoordig 23 uur per dag - waarom geen 24, vroeg ik me af - elektronisch gevolgd kunnen worden. En dat je satellietgewijs en met de precisie van een Zwitsers uurwerk twintig kilometer voor Utrecht van de snelweg kunt worden geplukt. Onzin, zei het forumlid Robin Linschoten, aanwezig namens de adviescommissie administratieve lasten - gedecideerd, zoals we hem kennen. 'Zulke risico's zijn niet in beeld, het is een karikatuur'
   Dat leek mij knap luchtig, vooral omdat dezelfde Linschoten een half uur eerder hartstochtelijk had gepleit voor het 'op een intelligente manier' koppelen van zoveel mogelijk bestanden. Maar de forumvoorzitter bezwoer me achteraf dat deze zaal vol handhavers en tuezirlilhoudcrs zinli niet zozeer bezighoudt met het begluren van de burgerij, als wel met de prestaties van instellingen en (overheids)bedrijven. Een baaierd aan toezichthouders, en controleurs, dat wel, variërend van de Inspectie jeugdzorg tot de Algemene Rekenkamer, en van de Autoriteit Financiële Markten tot het College Bescherming Persoonsgegevens.
    Saai? Beslist niet. Ko de Ridder, hoogleraar Toezicht in Groningen. vertelde me na afloop aan de bar hoe toezicht een spiegel is van fundamentele veranderingen in de samenleving. Zo kreeg een bejaardenhuis begin jaren tachtig nog een zak geld op grond van de taken die het moest uitvoeren. Dat had iets van plansocialisme, moeilijk te omschrijven, met alle bureaucratie van dien. Tegenwoordig wordt de overheidsbijdrage betaald na vaststelling welke prestaties zijn geleverd. Dat heet output-financiering, vergeef me. Ook een bejaardenhuis levert prestaties. Mooi toetsbaar en controleerbaar, je ziet de toezichthouders en handhavers al likkebaarden. En naar later bleek een nog grotere papierwinkel, want alles moet gekwantificeerd worden, van de gemiddelde temperatuur in de kamers van de oudjes tot de hoeveelheid vitaminen die ze dagelijks naar binnen krijgen. Ineens begreep ik waarom de inspectie voor de verpleegtehuizen onlangs alarm sloeg. Niet omdat de oudjes slecht verzorgd werden, maar omdat er geen protocol was waarin van elke gewassen luier of gegeten witte boterham rekenschap werd afgelegd.
    Bureaucratie, langzamerhand een gevreesder volksvijand dan terrorisme, was niet het enige gevolg. Pauline Meurs van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) wees in haar praatje op een dreigende 'toezichtsparadox.' Elk incident leidt tot meer regels, en meer regels leiden weer tot meer toezicht. Transparantie, ook zo'n modewoord, wordt beschouwd als het middel voor alle kwalen. Alles moet worden verantwoord. Als de samenleving niet langer maakbaar is, dan gaan we maar alles controleren. Sturen op toezicht, heet dat, leerde ik dinsdag in het Beatrixtheater.
    Hoe gaat die controle in zijn werk? Door meten en tellen. Prestatiemeting heeft een onbedoeld gevolg, waarschuwde Meurs. De dictatuur van de middelmaat. Als je alles in cijfers uitdrukt, dan is een zesje immers ook voldoende om over te gaan. Dat kan iedereen je vertellen die kinderen heeft op de middelbare school. Een geweldige standaardisering van diensten is het gevolg. je ziet het overal in de dienstverlening - het voorbeeld is de gezondheidszorg. Bij een standaarddiagnose hoort een standaardbehandeling in een standaardziekenhuis. Dit alles onder de vlag van maatwerk en keuzevrijheid. Het komt neer op een verplicht bezoek aan de pizzeria waar je geheel vrij bent in je keuze uit 27 hoofdgerechten - zolang het maar pizza is.
    Wouter Bos schreef er vorige week een goed stuk over, onder de titel 'De burger bestaat niet' (Forum, 7 april). Hij vroeg zich af: waarom gaat de overheid zo moeizaam om met een samenleving die zo gefragmenteerd is dat koopkrachtplaatjes geen enkele realiteitswaarde meer hebben? De reactie van de overheid op toenemende complexiteit, aldus Bus, is vaak averechts. Nog meer schaalvergroting, centralisatie, regels en bureaucratie. Net als de WRR wil hij af van de verantwoordings- en meetbaarheidscultus. 'Het is vervanging van oude bureaucratie door nieuwe bureaucratie en het belemmert kwaliteit om precies dezelfde redenen.'
  Alle macht aan de uitvoerders, de leraren, de artsen, de politiemensen. Een stap terug voor de politiek en, naar ik moet vrezen, voor de toezichthouders. Ik had niet de indruk dat men er dinsdag bij de beroepsvereniging Vide wakker van lag. 'Toezicht wordt alleen maar belangrijker', zei de topambtenaar Rob Kuipers, voorzitter stuurgroep kaderstellende visie op toezicht. Hij keek er heel tevreden bij.
    De stelling was: krijgen we een totalitaire samenleving als opzichters en handhavers steeds meer de handen ineenslaan? Er werd gestemd. Tachtig procent zag geen enkele moeilijkheid.

Red.:   Het kan niet duidelijker geformuleerd worden. Deze Angelsaksische ideeën werken contraproductief niet omdat het idee van controle niet goed is, maar omdat hier toegepast wordt vanuit het idee van wantrouwen. Dat is niet erg verwonderlijk, omdat deze vorm van toezicht komt van de top van de maatschappij, die probeert de sociale overheidssectoren te controleren. De houding van wantrouwen is gebaseerd op zelfkennis: de top weet van zichzelf dat ze niet te vertrouwen zijn, zie het financiële graaien. Het resultaat is dus dat mensen die zichzelf veel te goed bedienen, ander mensen aanstellen om toezicht te houden op mensen die zichzelf niet goed genoeg verdedigen, de werkers in de zorg en  het onderwijs. Als de laatste zich net zo assertief zouden opstellen als de top, en onmiddellijk alle werk staken tot er weer fatsoenlijk gewerkt kan worden in plaats van in te grote klassen en onderbezette zorginstellingen, zou dat toezicht niet nodig zijn, want iedereen kon goed werken.
    Er is in deze maatschappij wel controle nodig, maar dan op die plaatsen waar mensen te weinig toezicht hebben: de top van de maatschappij. Die top heeft ook bewezen totaal niet met die vrijheid om te kunnen gaan.

Een paar jaar later wordt één van de natuurlijke gevolgen van dit soort mentaliteit zichtbaar:

Uit: De Volkskrant, 20-03-2008, van verslaggeefster Yvonne Doorduyn

Kritiek Ombudsman op 'hufterigheid' overheid

De overheid moet ophouden haar burgers kil, onverschillig en ruw te behandelen. Dat stelt de Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer. Hij signaleert over het afgelopen jaar een verharding in de omgangsvormen. ‘Terwijl 98 procent van de burgers gewoon deugt.’   ...
    De reden van de verharding bij overheidsdienaren (agenten, deurwaarders) zoekt Brenninkmeijer in de hooggespannen politieke ambities, overmoed bij uitvoerders, slechte samenwerking tussen overheden en het doorgeslagen marktdenken.
    ‘Er worden simpelweg targets gesteld. Dat leidt tot ruw optreden, flinkheid, lik-op-stuk. De burger staat niet meer centraal.’ Het probleem ligt bij de organisatie, zegt Brenninkmeijer, niet bij de individuele diender.

Naar Anglicisme home , Rijnl. vs. Ang. overzicht , Rijnlands beleid, lijst , Rijnlands beleid, overzicht , of site home .