Het Rijnlandse democratische model: het uitvoerbaarheidargument

Uit: De Volkskrant, 05-09-2005, door Kim Putters, PvdA-lid van de Eerste Kamer en bestuurskundige aan de Universiteit van Tilburg.

Uitvoerbaarheid dit politieke jaar centraal!

Een paradox bedreigt de uitvoerbaarheid van beleid: reductie van regels leidt tot nieuwe regels om negatieve effecten van afschaffing te corrigeren. Beter is effecten van beleid te accepteren, zegt Kim Putters.

Burgers hebben steeds minder vertrouwen in politici. 'In het afgelopen parlementaire jaar werden veel plannen gelanceerd om de kloof tussen kiezer en gekozene te dichten. Politici buitelden over elkaar heen met 'hervormingsplannen voor de verzorgingsstaat en de rechtsorde. Burgers moeten meer invloed krijgen via een ander kiesstelsel en patiënten, huurders en studenten via meer marktwerking.
    De vertrouwensbreuk tussen burger en politiek wordt daarmee echter niet in de haarvaten aangepakt. Het probleem ligt niet zozeer bij de beperkte invloed van burgers, maar bij het falen van politici om uitvoerbaar beleid te maken. Het nieuwe politieke jaar is begonnen, dus hoe de kloof echt te dichten? Drie wenken voor beter uitvoerbare wetgeving.
    Een. Het dominante systeemdenken moet een halt worden toegeroepen. Met de introductie van systemen van marktwerking is het geloof in de maakbaarheid van de samenleving helemaal terug. Grote stelselhervormingen in zorg en zekerheid moeten de burger meer invloed op de eigen leefsituatie bieden. Patiënten zijn echter niet ineens consumenten, werkgevers geen zetbazen van de overheid en gemeenten niet ineens professionals in de maatschappelijke ondersteuning. De grootse stelsel plannen komen van achter de tekentafel en miskennen wat er op de werkvloer wel en niet goed werkt. In Nederland maak je echter nog steeds carrière met allesomvattende beleidsplannen en niet met maatwerk in de uitvoering. Deze structurele weeffout in ons openbaar bestuur moet worden bestreden door goede uitvoeringspraktijken boven grootse systeemveranderingen te waarderen.
    Twee. Er is veel meer aandacht nodig voor adequate informatievoorziening in en over de publieke dienstverlening. ...
    Drie. De politiek moet accepteren dat dé burger, patiënt en student niet bestaat. De neiging tot generaliseren leidt tot regels die moeten garanderen dat iedereen dezelfde voorzieningen krijgt, terwijl dat niet altijd nodig is. ...
    Om dat mogelijk te maken moet wetgeving de toegang tot voorzieningen garanderen, maar niet in uitvoeringsdetails treden. De zorg in Maastricht mag anders zijn dan in Amsterdam, werkgevers kunnen bedrijvenpoli's starten en koopkrachtige burgers mogen voor hun wensen betalen. Dat biedt veel meer ruimte voor nieuwe vormen van solidariteit en het leidt tot heel wat minder regels.
    Zolang hiermee geen begin wordt gemaakt, bedreigt een regelparadox de uitvoerbaarheid van beleid. De wens het aantal regels te reduceren leidt namelijk tot méér regels om eventuele negatieve effecten van minder regels te reguleren. Politici accepteren de consequenties van hun eigen beleid dus niet. Men wil marktwerking in publieke sectoren, maar ook dat iedereen wordt geaccepteerd bij zorgverzekeraars, dat iedereen een gelijke kans houdt op de arbeidsmarkt en dat vele toezichthouders precies controleren hoe scholen en ziekenhuizen de publieke middelen inzetten.
    Om aan deze regelparadox te ontsnappen, moet het parlement niet te snel naar de burger wijzen die dan maar moet zeggen hoe het moet, maar bij zichzelf te rade gaan. Er zijn meer consistente en beter uitvoerbare wetten nodig die leiden tot betere dienstverlening.
    Het is onthutsend hoe vaak wetgevingsadviezen van de Raad van State en rapporten van de Algemene Rekenkamer over onuitvoerbaar beleid uit politieke opportuniteit worden genegeerd. Uitvoerbaarheidsproblemen zijn zelden een reden wetten af te stemmen, al is daar alle reden voor. ...
    Laat dit het jaar van de uitvoerbaarheid worden, zodat de kiezer het jaar daarna kan bepalen of daarmee de vertrouwensbreuk ook een beetje is hersteld.

Red.:   Dit artikel geeft besef van het feit dat uitvoerbaarheid iets van het uitvoeringsniveau is, en niet dat van wet- en regelgeving. De logische conclusie, boven niet getrokken, is dat de het uitvoeringsniveau dus bij de regelgeving betrokken moet worden. Dat betekent dat de regelgeving niet meer centraal gedaan kan worden, maar opgesplitst moet worden naar de velden waarvoor de regelgeving wordt gemaakt. Kortom: het argument van uitvoerbaarheid leidt, via een omgekeerde keten van redenaties, tot eenzelfde vorm als het Rijnlandse model. 
    Het opmerkelijke aan bovenstaande stuk is de concrete manier van redeneren en het uitgaan van de werkelijkheid, heel ongewoon voor een politiek stuk. Met name het besef van het niet bestaan van een enkele burger, staande voor de gemiddelde Nederlander, waarvoor regels kunnen worden ontwerpen, gaat voorbij de capaciteiten van onderscheiding van de meeste politici. Het valt dan ook niet te verwachten dat dit soort ideeën enige anklang binnen de politieke omgeving van de schrijver, de PvdA, zullen vinden, mede omdat uitvoering ervan een aanzienlijke uitkleding van de macht van de politiek zal betekenen.


Naar Rijnlandse democratie , Rijnlandmodel lijst , Rijnlandmodel overzicht  , of site home .