Mens, uitsterven en strand

Sinds het schijven van het Toekomst-artikel

is een nieuwe aanwijzing opgedoken over de band tussen mens en strand (de Volkskrant, 17-10-2007, van verslaggever Eric Hendriks):

Mens zat al vroeg aan het strand

De moderne mens (Homo sapiens) zat al 164 duizend jaar geleden aan het strand. Een groep Amerikaanse en Engelse onderzoekers leidt dit af uit vondsten aan de zuidkust van Zuid-Afrika.

Ze beschrijven in het blad Nature van donderdag dat deze voorvaderen schaaldieren op hun menu hadden staan en tekeningen maakten.
Tot dusver gingen de oudste bewijzen voor menselijke zeedierenconsumptie terug tot 125 duizend jaar geleden. .....
De auteurs van het Nature-artikel suggereren dat de kustbewoners op de vlucht waren voor een droge periode in het binnenland. Het leven aan zee zou een overlevingsstrategie zijn geweest.

Het artikel in Nature is niet door de redactie gevonden.

Een jaar later komt een "leek" met een bijzonder waardevolle aanvulling bij de verschijnselen (de Volkskrant, 30-06-2008, ingezonden brief van Machteld Roede, Maastricht):

Savanne

Hoe speels het `Voorspel` van Ronald Giphart (Voorkant, 27 juni) ook is, hij moet even worden teruggefloten. Want onze verre voorvaders en -moeders woonden nooit op de savanne. Die theorie is allang achterhaald. Dan zouden we ook nu nog droge keutels produceren en niet zo uitvoerig plassen. Het laatste wijst er op dat we rechtop gingen lopen in een vochtige omgeving, zoals in groenstroken langs rivierbeddingen in overigens wel droog land.

Een onweerlegbaar feit, dat de savanne-theorie eigenlijk in één klap volkomen onderuit haalt. En nog even benadrukken: helemaal en volkomen. Het vele plassen van de mensheid is volkomen onverenigbaar met het leven in een droge omgeving. Die savanna-theorie heeft vanaf nu de geloofwaardigheid van een maan van groene kaas. hte vele plassen heeft een overduidelijke functie: het kwijtraken van veel zout. Zout komende uit zout water. Zout water van de zee.

Ondertussen blijft de reguliere wetenschap bezig met kleinere stapjes richting het goede pad (Scientific American, August 2010, by Curtis W. Marean):

When the Sea Saved Humanity

Shortly after Homo sapiens arose, harsh climate conditions nearly extinguished our species. Recent finds suggest that the small population that gave rise to all humans alive today survived by exploiting a unique combination of resources along the southern coast of Africa.

With the global population of humans currently approaching seven billion, it is difficult to imagine that Homo sapiens was once an endangered species. Yet studies of the DNA of modern-day people indicate that, once upon a time, our ancestors did in fact undergo a dramatic population decline. Although scientists lack a precise timeline for the origin and near extinction of our species, we can surmise from the fossil record that our forebears arose throughout Africa shortly before 195,000 years ago. Back then the climate was mild and food was plentiful; life was good. But around 195,000 years ago, conditions began to deteriorate. The planet entered a long glacial stage known as Marine Isotope Stage 6 (MIS6) that lasted until roughly 123,000 years ago.
A detailed record of Africa's environmental conditions during glacial stage 6 does not exist, but based on more recent, better-known glacial stages, climatologists surmise that it was almost certainly cool and arid and that its deserts were probably significantly expanded relative to their modern extents. Much of the landmass would have been uninhabitable. While the planet was in the grip of this icy regime, the number of people plummeted perilously-from more than 10,000 breeding individuals to just hundreds. Estimates of exactly when this bottleneck occurred and how small the population became vary among genetic studies, but all of them indicate that everyone alive today is descended from a small population that lived in one region of Africa sometime during this global cooling phase. ...

Meer over deze fases hier

Where, I wondered, did our ancestors manage to survive during the climate catastrophe? Only a handful of regions could have had the natural resources to support hunter-gatherers. Paleoanthropologists argue vociferously over which of these areas was the ideal spot. The southern coast of Africa, rich in shellfish and edible plants year-round, seemed to me as if it would have been a particularly good refuge in tough times. So, in 1991, I decided I would go there and look for sites with remains dating to glacial stage 6.
   My search within that coastal area was not random. I had to find a shelter close enough to the ancient coastline to provide easy access to shellfish and elevated enough that its archaeological deposits would not have been washed away 123,000 years ago when the climate warmed and sea levels surged. In 1999 my South African colleague Peter Nilssen and I decided to investigate some caves he had spotted at a place called Pinnacle Point, a promontory near the town of Mossel Bay that juts into the Indian Ocean. Scrambling down the sheer cliff face, we came across a cave that looked particularly promising - one known simply as PP13B. ...
    Since then, my team's excavations at PP13B and other nearby sites have recovered a remarkable record of the activities undertaken by the people who inhabited this area between approximately 164,000 and 35,000 years ago, hence during the bottleneck and after the population began to recover. The deposits in these caves, combined with analyses of the ancient environment there, have enabled us to piece together a plausible account of how the prehistoric residents of Pinnacle Point eked out a living during a grim climate crisis. The remains also debunk the abiding notion that cognitive modernity evolved long after anatomical modernity: evidence of behavioral sophistication abounds in even the oldest archaeological levels at PP13B. This advanced intellect no doubt contributed significantly to the survival of the species, enabling our forebears to take advantage of the resources available on the coast.
While elsewhere on the continent populations of H. sapiens died out as cold and drought claimed the animals and plants they hunted and gathered, the lucky denizens of Pinnacle Point were feasting on the seafood and carbohydraterich plants that proliferated there despite the hostile climate. As glacial stage 6 cycled through its relatively warmer and colder phases, the seas rose and fell, and the ancient coastline advanced and retreated. But so long as people tracked the shore, they had access to an enviable bounty.
    From a survival standpoint, what makes the southern edge of Africa attractive is its unique combination of plants and animals. There a thin strip of land containing the highest diversity of
flora for its size in the world hugs the shoreline. Known as the Cape Floral Region, this 90,000square-kilometer strip contains an astonishing 9,000 plant species, some 64 percent of which live only there. Indeed, the famous Table Mountain that rises above Cape Town in the heart of the Cape Floral Region has more species of plants than does the entire U.K. Of the vegetation groups that occur in this realm, the two most extensive are the fynbos and the renosterveld, which consist largely of shrubs. To a human forager equipped with a digging stick, they offer a valuable commodity: the plants in these groups produce the world's greatest diversity of geophytes-underground energy-storage organs such as tubers, bulbs and corms.

Geophytes zijn planten die voedsel of energie opslaan in ondergrondse knollen, bollen of soortgelijke structuren. Een mooie bescherming tegen harde weersomstandigheden en dierlijke grazers.

Geophytes are an important food source for modern-day hunter-gatherers for several reasons. They contain high amounts of carbohydrate; they attain their peak carbohydrate content reliably at certain times of year; and, unlike aboveground fruits, nuts and seeds, they have few predators. The bulbs and corms that dominate the Cape Floral Region are additionally appealing because in contrast to the many geophytes that are highly fibrous, they are low in fiber relative to the amount of energy-rich carbohydrate they contain, making them more easily digested by children. (Cooking further enhances their digestibility.) And because geophytes are adaptations to dry conditions, they would have been readily available during arid glacial phases.
    The southern coast also has an excellent source of protein to offer, despite not being a prime hunting ground for large mammals. Just offshore, the collision of nutrient-rich cold waters from the Benguela upwelling and the warm Agulhas current creates a mix of cold and warm eddies along the southern coast. This varied ocean environment nurtures diverse and dense beds of shellfish in the rocky intertidal zones and sandy beaches. Shellfish are a very high quality source of protein and omega-3 fatty acids. And as with geophytes, glacial cooling does not depress their numbers. Rather, lower ocean temperatures result in a greater abundance of shellfish.
    With its combination of calorically dense, nutrient-rich protein from the shellfish and lowfiber, energy-laden carbs from the geophytes, the southern coast would have provided an ideal diet for early modern humans during glacial stage 6. Furthermore, women could obtain both these
resources on their own, freeing them from relying on men to provision them and their children with high-quality food. We have yet to unearth proof that the occupants of PP13B were eating geophytes - sites this old rarely preserve organic remains - although younger sites in the area contain extensive evidence of geophyte consumption. But we have found clear evidence that they were dining on shellfish. Studies of the shells found at the site conducted by Antonieta Jerardino of the University of Barcelona show that people were gathering brown mussels and local sea snails called alikreukel from the seashore. They also ate marine mammals such as seals and whales on occasion.   ...
    Harvesting shellfish is not the only advanced behavior in evidence at Pinnacle Point as early as 164,000 years ago. Among the stone tools are significant numbers of "bladelets" -tiny flakes twice as long as they are wide-that are too small to wield by hand. Instead they must have been attached to shafts of wood and used as projectile weapons. Composite toolmaking is indicative of considerable technological know-how, and the bladelets at PP13B are among the oldest examples of it. But we soon learned that these tiny implements were even more complex than we thought.
    Most of the stone tools found at coastal South African archaeological sites are made from a type of stone called quartzite. This coarse-grained rock is great for making large flakes, but it is difficult to shape into small, refined tools. To manufacture the bladelets, people used fine-grained rock called silcrete. There was something odd about the archaeological silcrete, though, as observed by Kyle S. Brown of the Institute of Human Origins at Arizona State University, an expert stone tool flaker on my team. After years of collecting silcrete from all over the coast, Brown determined that in its raw form the rock never has the lustrous red and gray coloring seen in the silcrete implements at Pinnacle Point and elsewhere. Furthermore, the raw silcrete is virtually impossible to shape into bladelets. Where, we wondered, did the toolmakers find their superior silcrete?
    A possible answer to this question came from Pinnacle Point Cave 5-6, where one day in 2008 we found a large piece of silcrete embedded in ash. It had the same color and luster seen in the silcrete found at other archaeological deposits in the region. Given the association of the stone with the ash, we asked ourselves whether the ancient toolmakers might have exposed the silcrete to fire to make it easier to work with-a strategy that has been documented in ethnographic accounts of native North Americans and Australians. To find out, Brown carefully "cooked" some raw silcrete and then attempted to knap it. It flaked wonderfully, and the flaked surfaces shone with the same luster seen in the artifacts from our sites. We thus concluded that the Stone Age silcrete was also heat-treated.   ...
    The process of treating by heat testifies to two uniquely modern human cognitive abilities.
First, people recognized that they could substantially alter a raw material to make it useful-in this case, engineering the properties of stone by heating it, thereby turning a poor-quality rock into high-quality raw material. Second, they could invent and execute a long chain of processes. The making of silcrete blades requires a complex series of carefully designed steps: building a sand pit to insulate the silcrete, bringing the heat slowly up to 350 degrees Celsius, holding the temperature steady and then dropping it down slowly. Creating and carrying out the sequence and passing technologies down from generation to generation probably required language. Once established, these abilities no doubt helped our ancestors outcompete the archaic human species they encountered once they dispersed from Africa. In particular, the complex pyrotechnology detected at Pinnacle Point would have given early modern humans a distinct advantage as they entered the cold lands of the Neandertals, who seem to have lacked this technique.
    In addition to being technologically savvy, the prehistoric denizens of Pinnacle Point had an artistic side. In the oldest layers of the PP13B sequence, my team has unearthed dozens of pieces of red ochre (iron oxide) that were variously carved and ground to create a fine powder that was probably mixed with a binder such as animal fat to make paint that could be applied to the body or other surfaces. Such decorations typically encode information about social identity or other important aspects of culture-that is, they are symbolic. Many of my colleagues and I think that this ochre constitutes the earliest unequivocal example of symbolic behavior on record and pushes the origin of such practices back by tens of thousands of years. Evidence of symbolic activities also appears later in the sequence. Deposits dating to around 110,00 years ago include both red ochre and seashells that were clearly collected for their aesthetic appeal, because by the time they washed ashore from their deepwater home, any flesh would have been long gone. I think these decorative seashells, along with the evidence for marine foraging, signal that people had, for the first time, begun to embed in their worldview and rituals a clear commitment to the sea.   ...
    I suspect that a driving force in the evolution of this complex cognition was strong long-term selection acting to enhance our ancestors' ability to mentally map the location and seasonal variation of many species of plants in arid environments and to convey this accumulated knowledge to offspring and other group members. This capacity laid the foundation for many other advances, such as the ability to grasp the link between the phases of the moon and the tides and to learn to schedule their shellfish-hunting trips to the shore accordingly. Together the readily available shellfish and geophytes provided a high-quality diet that allowed people to become less nomadic, increased their birth rates and reduced their child mortality.
The larger group sizes that resulted from these changes would have promoted symbolic behavior and technological complexity as people endeavored to express their social identity and build on one another's technologies, explaining why we see such sophisticated practices at PP13B.   ...

Waarmee we ook weer gearriveerd zijn bij de aquatic ape of wateraap-theorie, die zo door vrijwel alle deskundigen zo verguisd wordt.

Een nog kleiner stapje (de Volkskrant, 21-09-2012, van verslaggeefster Marlies ter Voorde):

Voor oudste oermens was binnenland te koud

Fotobijschrift: Vroege prehistorische vondplaatsen in Europa

Tot ongeveer een half miljoen jaar geleden woonden de mensachtigen in Europa overwegend bij de kust. Hier konden ze profiteren van een gematigd zeeklimaat en hadden ze beschikking over eiwitrijk voedsel uit zee.
    Pas toen deze voorlopers van de mens zo ver waren dat ze vuur konden maken en ze hun jachttechnieken verbeterden, waren ze in staat om hun leefgebied uit te breiden naar de koudere binnenlanden. Dat schrijven aardwetenschapper Kim Cohen van de Universiteit Utrecht en zijn collega's uit Leiden, Utrecht en Cambridge in het vakblad Quaternary International.
    Botten en werktuigen van de relatief recente neanderthaler zijn in heel Europa gevonden - in Nederland zijn bijvoorbeeld vindplaatsen in Limburg en de Gelderse Vallei. Aanwijzingen voor de oermensen die hun voorgingen beperken zich echter tot de gebieden die destijds, meer dan 500 duizend jaar geleden, binnen de zone vielen waar de Atlantische Oceaan het klimaat beïnvloedde: het Middellandse Zeegebied, het rivierengebied in de Atlantische kustzone en de zuidelijke Noordzee.
    Dat is geen toeval, betoogt de groep geologen en archeologen nu. Zo wijzen ze erop dat in oude afzettingen op het continent al ongeveer hondervijftig jaar gericht en intensief, maar zonder resultaat wordt gezocht naar resten van onze heel vroege voorouders.    ...

Die afwezigheid van bewijzen van vroege bewoning kunnen heel wel veroorzaakt zijn doordat de gebieden waar die bewijzen te vinden zijn, de oude kustlijnen, nu onder water staan ...

Hoe hardnekkig het oude geloof is, blijkt hier nog eens (de Volkskrant, 26-07-2014, door Rineke Voogt):

Omdenken | Marc Verhaegen

Vet en naakt: de mens komt uit het water

Wie: Marc Verhaegen, antropoloog en huisarts
Wat: evolutie van de mens verliep via het water .

We zijn niet op de savanne rechtop gaan lopen, maar in het ondiepe water van kusten en rivieren, zegt Verhaegen. Het waterverleden van de mens is nog zichtbaar aan zijn vetlaag; andere diersoorten zijn bijvoorbeeld lang niet zo gevoelig voor obesitas als de mens.
De 'wateraap' als voorouder van de mens, dat is zijn theorie. Deze leer - ook wel de kusttheorie: de verspreiding van de IJstijdmens langs de kusten van Afrika en Eurazië - bestaat sinds de jaren zestig en heeft een beperkte, maar trouwe achterban.

Niet echt een gangbare theorie.
'Het is toch zo logisch als het kan zijn. Het is alleen een wonder dat er zoveel wetenschappers zijn die het niet geloven. Ik snap niet dat verstandige antropologen het niet begrijpen. Die zeggen dat we rondliepen op de savanne. Maar de mens heeft zo veel vocht nodig: we zweten, en zweet is water en zout; allebei schaars op de savanne.'

Wat pleit voor de wateraap?
'De mens is geen savannedier, maar het tegenovergestelde: we zijn naakt, hebben te veel vet, zijn te traag, maken te veel herrie. Savannedieren zijn juist stil en kunnen hard rennen. De watertheorie is gebaseerd op vergelijkingen: alle dieren die zowel vet als naakt zijn, leven in of bij het water. Dan moeten we toch niet zeggen dat we savannedieren zijn?' ...

Het onmiddellijk overtuigende argument van het plassen blijkt hij niet te kennen. Maar de overige argumenten zijn eigenlijk ook allang goed genoeg. Nog een paar:

Want op de savanne kun je niet dik en naakt zijn?
'Je kunt altijd verklaringen verzinnen. Bijvoorbeeld dat het voedsel schaars is op de savanne en je dus een reserve nodig hebt. Of dat we zijn gaan zweten en toen naakt zijn geworden en dan vet moesten worden om 's nachts niet te veel af te koelen. Of dat we rechtop zijn gaan lopen om zo min mogelijk zonnestraling op de huid te krijgen. Maar dat is natuurlijk onzin: geen enkel savannedier loopt rechtop.'

De savannetheorie is niet logisch?
'Als je op detail gaat kijken, is er niks logisch aan: we hebben veel water nodig, we hebben geen vacht, we zijn trage opgroeiers. De verschillen die je tussen chimpansees en mensen vindt, zijn juist allemaal kenmerken die we zien bij waterdieren. Onze kleine mond, platte voeten, dikke speklaag. Getrainde mensen kunnen scherp zien onder water. Een baby onder water maakt automatisch zwembewegingen.'

Waarom zijn zo weinigen het met u eens?
'Het klassieke beeld is dat je apen op vier poten in de bomen hebt, en mensen op twee benen op de vlakte. Het lijkt logisch om te zeggen: we zijn tweebenig geworden door het bos te verlaten. Ze vinden dat ze het niet nodig hebben, die watertheorie.'

Maar?
'Andere primaten die van het bos naar de savanne gaan, gaan ook niet rechtoplopen. Het is gewoon een veronderstelling.'

Waarom vecht u zo voor de watertheorie?
'Het heeft allerlei implicaties, bijvoorbeeld medische. Mensen hebben allerlei eigenaardigheden: acne, neusverstoppingen, spataders, astma, rugpijn. Die zijn te verklaren door ons waterkantverleden.

Het probleem bij de wetenschappers zit hier:

'En natuurlijk moet de evolutie van mensen en mensapen totaal herzien worden. De antropologen zitten gewoon vanaf het begin op een verkeerd spoor. Het zijn toch ook een stel apen. Het zit erin gebakken, en mensen zijn niet gauw bereid hun visie te veranderen. Maar als je goed nadenkt...'

Denkt u dat dat nog gaat gebeuren?
'Natuurlijk. In 1960 heeft Sir Alister Hardy een eerste artikel hierover geschreven, ik heb er een artikeltje of veertig en een boek over geschreven, vorig jaar was er een groot symposium met de bekende natuurfilmmaker Sir David Attenborough die het met ons eens is.
'Maar met dit soort theorieën gaat het altijd langzaam, hè. Net als de man die de plaattektoniek heeft uitgevonden, of Darwin: die werden ook niet meteen geaccepteerd.'

En ten overvloede staat dit dus in de rubriek:

Tussenstuk:
Omdenken In deze rubriek besteden we deze zomer aandacht aan een aantal tegendraadse ideeën uit de wetenschap, die het in zich hebben om de wereld te veranderen.

Waarbij dat 'omdenken' in dit geval een onjuiste term is - in werkelijkheid is het "gaan denken".

Naar Toekomst

, of site home

·.

Mens, uitsterven en strand

19 okt.2007