Bronnen bij Klimaat en milieu, intro: revolutie

Het idee dat je door kleine(re) aanpassingen een voor het klimaat en milieu beter economisch systeem kan opzetten miskent het feit dat het "vrije-markt"systeem bestaat uit een aantal gekoppelde processen, mede gestuurd door een aantal spelers die geen belang hebben bij verandering, zoals de grote detailhandel en de voedselindustrie.

Het feit dat het gekoppelde processen zijn die tezamen min of meer een evenwicht vormen, betekent dat een verandering van één factor tegengestelde krachten oproept die het evenwicht weer trachten te herstellen. Dat betekent dat grote(re) verandering, een revolutie, alleen kan komen van een daar bovenstaande, sturende, partij: de overheid. Een conclusie die niet moeilijk te trekken is (de Volkskrant, 01-12-2009, door Wouter van der Weijden, directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu, en Bert van Ruitenbeek, adviseur van Biologica
  Stuur de supermarkten

Een toekomst met een gezonde landbouw komt er alleen als de overheid ingrijpt in de supermarkt, stellen Wouter van der Weijden en Bert van Ruitenbeek.

Tussentitel: De consument wordt allang betutteld en dat is maar goed ook

Het mondiale landbouw- en voedselsysteem heeft gefaald. Een miljard mensen zijn ondervoed en een miljard anderen lijden aan overgewicht. Bovendien doet de voedselproductie een grote aanslag op grond, water, natuur, meststoffen, energie en klimaat. Die problemen kunnen niet worden opgelost binnen de neoliberale agenda, zoals landbouwminister Gerda Verburg te veel wil doen.
    In de recente debatreeks in de Rode Hoed in Amsterdam, getiteld ‘De toekomst van de landbouw en ons voedsel’, betoogden experts dat de landbouwproductie in grote gebieden zonder veel moeite kan worden verhoogd met meer meststoffen, betere rassen en betere watervoorziening. Maar boeren missen belangrijke randvoorwaarden: redelijke prijzen, eigendomsrechten en toegang tot transport, de markt, krediet en kennis.
    Deze randvoorwaarden komen niet vanzelf. Dat is een fatale misrekening geweest van de neoliberale agenda. Mede onder druk van het Internationaal Monetair Fonds zijn in veel landen landbouwvoorlichting en veterinaire zorg afgebroken in de verwachting dat de markt wel in dat gat zou springen. Dat is niet gebeurd en mede daardoor zijn honderden miljoenen boeren in ontwikkelingslanden hun afzetmarkt kwijtgeraakt en ondervoed geraakt. De vrije markt garandeert alleen voedselzekerheid voor welvarende mensen.
    De kentering is al begonnen. Na decennia van verwaarlozing staat landbouw weer op de ontwikkelingsagenda’s van de Wereldbank, de VS en Nederland. ...
    Als de landbouw productiever wordt, hoeven er minder bossen te worden gekapt, wat helpt bij de oplossing van het klimaatprobleem. Maar voor klimaatmaatregelen moeten we in de eerste plaats in de rijke landen zijn. Het gaat daarbij niet alleen om energiebesparing en duurzame energie, maar ook om voedingspatronen. Wereldwijd is de landbouw, vooral de veehouderij, goed voor bijna 30 procent van de uitstoot van broeikasgassen en meer dan de helft van het verlies van biodiversiteit. We moeten dus minder vlees eten.
    Nichemarkten (zoals Fair Trade-voedsel) dragen bij aan duurzame voeding, maar lang niet genoeg. Er zijn stappen nodig naar integrale duurzaamheid in de grote voedselketens. Stappen die bijdragen aan onze eigen gezondheid, betere kansen voor boeren in ontwikkelingslanden en minder beslag op natuurlijke hulpbronnen.
    Maar ook dat gaat niet vanzelf. De consument moet inzicht krijgen in de duurzaamheid van voedsel. Niet door nog meer kleine lettertjes op de verpakking, maar door een simpel logo waarmee hij in één oogopslag kan zien of een product gezond en duurzaam is. Supermarkten zullen ook meer aan voorselectie moeten doen. Sommige keuzes moeten zij gewoonweg niet meer aanbieden. De Engelse hoogleraar Tim Lang noemde dat edited choice.
    Betutteling, zullen velen zeggen. Maar de consument wordt al lang betutteld en dat is maar goed ook. Heroïne is niet legaal te koop, medicijnen alleen op recept, op alcohol en tabak zit een zware accijns, en op elk pakje sigaretten staat een waarschuwing. Er wordt sinds kort minder zout in voedsel gestopt en ook het batterij-ei is al uit de schappen gehaald. Waarom zouden supermarkten notoir ongezonde en niet-duurzame keuzes eigenlijk nog aanbieden?
    Supermarkten die sturen, lopen wel tegen grenzen op als klanten weglopen naar de concurrent omdat een product niet meer te krijgen is of te duur wordt. Daar ligt een taak voor een meesturende overheid. ...
    Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wil dat Nederland over vijftien jaar koploper is in de verduurzaming van de voedselproductie. Dat wil zij vooral bereiken door innovatie, voorlichting en stimulering, maar dat zijn te vrijblijvende beleidsinstrumenten uit het neoliberale repertoire. ...

Die aanpak in haar eigen woorden (de Volkskrant, 01-12-2009, van verslaggevers Bart Dirks en Nelleke Trappenburg
  'Kijk naar verband voedsel en klimaat'

Interview Gerda Verburg | Duurzame landbouw helpt tegen klimaatverandering. Dat vergt inspanningen van boer, supermarkt én consument.

Iedereen kan drie keer per dag – tijdens het eten – een kleine bijdrage leveren aan het beperken van de klimaatverandering. ‘Helaas beseffen we niet dat er een directe link is tussen ons voedsel en de opwarming van de aarde’, zegt CDA-minister Gerda Verburg van Landbouw. ...
    Terwijl alle aandacht uitging naar de financiële crisis, wijst Verburg op de voedselcrisis. ‘Die is veel ernstiger, want permanent. Enerzijds heeft één miljard mensen op de wereld obesitas, anderzijds is één miljard mensen ondervoed. Er waren in 2008 zelfs voedselrellen in Mexico en in Cairo, plekken waar je dat niet verwacht.’
...
Wat is die oplossing dan?
‘Duurzame landbouw. Verduurzamen is een werkwoord. ...

Welke stok achter de deur heeft u voor wie niet meedoet?
‘Ik heb geen stok, maar wel stimuleringsregelingen. De sector ziet het zelf ook niet als een verplichting, maar als een belangrijke maatschappelijke bijdrage.’

Duurzaam is meestal duurder, maar in de supermarktoorlog gaat het toch om de laagste prijs?
‘Ik wil dat supermarkten gaan concurreren op duurzaamheid in plaats van alleen op prijs. Bij de supermarkten mag er nog wel een tandje bij. Ze moeten heldere informatie geven, zodat de klant weet wat hij koopt.’

Schrijft u dat wettelijk voor?
‘Nee, want mijn ervaring is dat verordeningen minder effectief zijn dan vrijwillige afspraken. ...

De soort voorstellen hebben dezelfde waarde als de oproep tot zelfregulering aan de maatschappelijke top: het graaien ging gewoon door. Hetgeen natuurlijk ook geldt voor bijvoorbeeld supermarkten, zolang er één concurrent is die voor de goedkoopste prijs gaat, en die dus overlopen wordt door de consument. Zoals ook Verburg beseft:
  Tussenstuk:
Verburg: Zijn we in onze voedselconsumptie niet ook een beetje doorgeschoten?

Verburg ziet een overeenkomst tussen de financiële crisis en de voedselcrisis. Haar pleidooi: terug naar de eenvoud.
    'Zijn we in onze voedselconsumptie niet ook een beetje doorgeschoten? Zoals de les voor bankiers is dat ze weer gewoon moeten gaan bankieren, zo moet de consument weer gewoon eten.' Dat betekent 'duurzaam' eten. 'Is het normaal om 's winters zomerkoninkjes met slagroom te eten? En boerenkool is pas lekker als de vorst er een nacht je overheen is geweest.'
    De minister vindt dat consumenten, supermarkten en horeca minder moeten verspillen. 'Van elke vijf boodschappentassen gooien we er een weg. Jaarlijks verspillen we voor 3,6 miljard euro.'
    Mensen zeggen in enquêtes altijd oog te hebben voor aspecten als milieu en kinderarbeid, maar eenmaal in de supermarkt letten ze vooral op de prijs. Een mentaliteitsverandering kost tijd, bij producenten, leveranciers en consumenten. Ik kan de consument niet dwingen. Hij zegt, terecht: niemand schrijft mij voor wat ik wel en niet mag eten.'

Wat hier eigenlijk staat: als je iets wil veranderen moet de consument moet gedwongen worden want uit zichzelf doet hij het niet - maar ik ga geen verandering afdwingen.
    Waarmee Verburg in feite zegt: "Ik wil die verandering niet."
    Dat laatste is nauwelijks verbazingwekkend. Zoals het door haarzelf aangehaalde voorbeeld van de financiële wereld al laat zien: ten tijde van het hoogtepunt van de crisis zegt men dat er gedaan moet worden, maar men doet het niet. En als de crisis weer grotendeels overgewaaid is, is men de eerdere uitspraken vergeten. Oftewel: men wil de verandering niet. In beide gevallen om de voor de hand liggende reden: men heeft persoonlijke en groepsbelangen bij de toestand zoals die nu is. Waarin de top van de maatschappij profiteert en graait ten koste van de rest.
    Voor het geval van Gerda Verburg, afkomstig uit de boerensector: zij heeft een jaar lang alle berichten over de epidemie van de Q-koorts, die steeds sterker werd heeft genegeerd, tot het punt dat het nodig was vele tienduizenden dieren af te maken, en er ondertussen acht mensen aan Q-koorts waren overleden. Partij van de Dieren-voorzitter Marianne Thieme noemde dat in een Kamer-overleg "dood door schuld", hetgeen ophef veroorzaakte. Wat ondanks de bezweringen van Verburg over "achteraf wijsheden", een volkomen terechte conclusie was omdát de gevaren en de uitbreiding van Q-koorts al een jaar in de media te stonden.
   Minister Gerda Verburg is één van de voorbeelden van bestuurders die geen maatregelen voor verandering van de massaconsumptie-economie willen nemen, omdat zij voor dit soort neoliberale economie zijn, en sterke tegenstanders van alle vormen van overheidsbemoeienis met economische zaken.
    Hetgeen dus op dit moment bijna alle bestuurders betreft, wat de kans op een substantiële verandering voorlopig nihil maakt.

Nog een voorbeeld, uit de energiesector (Volkskrant.nl, 22-12-2009, door Jan Terlouw (D66), oud-minister van Economische Zaken (webversie)):
  Dwing energiebedrijven tot duurzaamheid

De wereld wordt geregeerd door de economie.

Tussentitel: De energie-directeuren moeten meewarig hebben geglimlacht

Stijging van de welvaart, werkgelegenheid, technologische ontwikkelingen, verbetering van de volksgezondheid, dat en heel veel meer heeft te maken met economische groei.
    De conferentie in Kopenhagen ging over energiebeleid. Er waren talloze regeringsleiders, ambtenaren, vertegenwoordigers van NGO’s, maar van de aanwezigheid van de president-directeuren van de grote energieleveranciers, de olie- gas- en kolenbedrijven, heb ik niet gehoord. En toch zijn dat hoofdrolspelers bij het energiebeleid.
    Van de nieuwe elektriciteitscentrales die in aanbouw zijn, is meer dan 75 procent gebaseerd op fossiele brandstoffen. Ieder jaar worden honderden miljarden dollars geïnvesteerd in booreilanden, pijpleidingen, olietankers en wat dies meer zij, alles ten behoeve van fossiele brandstoffen. Het grote voorpaginanieuws is nog altijd als ergens fossiele brandstoffen zijn gevonden: gas op Nova Zembla, enorme voorraden olie rond de Noordpool, of als Shell een concessie heeft verworven in Irak.    ...
    De directeuren van de bedrijven die energiedragers op de markt brengen (olie, kolen, gas) moeten meewarig hebben geglimlacht toen ze kennis namen van de pogingen en de mislukkingen om tot een klimaatakkoord te komen. De temperatuur van de aarde mag deze eeuw niet méér stijgen dan twee graden, werd de povere afspraak. Geen enkele indicatie is gegeven hoe dat doel moet worden bereikt. ...
    De enige manier om de CO2-uitstoot blijvend terug te dringen is door over te schakelen op duurzame energie. Tot nu toe gebeurt dat nauwelijks. ...
    Overschakelen op duurzame energie, die - let wel - in overvloed beschikbaar is, kan in de praktijk alleen gebeuren door de leveranciers van energie. ... [volgen een aantal beleidsvoorstellen; red.]
    De marktpartijen zullen aanvankelijk protesteren tegen zo’n afspraak, zoals ze begrijpelijkerwijs meestal protesteren als hun beperkingen of verplichtingen worden opgelegd. Zo’n afspraak komt niet zonder slag of stoot tot stand. De politieke leiders zullen moeten dreigen met dwingende maatregelen.   ...

Uit de printversie van het artikel:
      Maar natuurlijk moet de overheid wel zorgen voor een gelijk speelveld, zodat eerlijke concurrentie gewaarborgd blijft. Een totaal vrije markt neemt nu eenmaal geen verantwoordelijkheid voor de lange termijn. De overheid is de enige instantie die verantwoordelijkheid voor de verre toekomst kan nemen, moet nemen.

En overheidsingrijpen in dit soort is tot nu toe onmogelijk gebleken,omdat die overheid bestaat uit vertegenwoordigers uit de maatschappelijke top, die geen belang hebben bijna een overheid die dit soort zaken gaat regelen. Dat is namelijk een vorm van "socialisme", waarmee men bedoelt: "communisme", en dat zal ook tot verminderde inkomensverschillen leiden.

De voor een verandering noodzakelijke verandering van de besluiten van consumenten en energie-directeuren enzovoort kan men simpel samenvatten (de Volkskrant, 23-12-2009, door Gerard de Korte, bisschop van Groningen-Leeuwarden):
  Wij moeten veranderen

Zelfs al was Kopenhagen een eclatant succes geworden, dan nog zouden de komende jaren fundamentele veranderingen nodig zijn in de manier waarop wij, u en ik, met onze aarde en onze medemensen omgaan. Het klimaatprobleem heeft direct te maken met de verantwoordelijkheid voor onze medemens, nu en in de komende generaties.
    Het voedsel dat wij op tafel krijgen kan vaak niet worden losgezien van de problemen in de derde wereld: De vis die op niet-duurzame wijze steeds verder van huis wordt gevangen in overbevist water en in competitie met de lokale bevolking. De wereldwijd toenemende consumptie van vlees ten koste van ontbossing in de ontwikkelingslanden voor de productie van veevoeder om nog maar niet te spreken van de bijdrage aan broeikasgassen. ...
    Christenen en niet-christenen vragen zich af wat ze zelf kunnen doen. ... een bewuste levensstijl te kiezen. Een levensstijl die rekening houdt met de zwakkere medemens, een rechtvaardige verdeling van de rijkdommen, een menswaardige ontwikkeling en respect voor de schepping. Zonder een mentaliteitsverandering zijn alle wereldconferenties gedoemd te mislukken.

Een mentaliteitsverandering, die als alle mooie zaken, niet zomaar tot stand komt, en waarvoor de tijd ontbreekt om de tientallen die deze gaat kosten, af te wachten. Er is maar één oplossing: een vorm van revolutie.


Naar Klimaat, milieu en maatschappij , Klimaat & Milieu lijst , Wetenschap overzicht , of site home .

23 dec.2009