Algemene semantiek | Verzamelwoorden

In Woord en object, aanwijswoorden hebben we drie soorten woorden geïntroduceerd: aanwijswoorden, relatieve woorden en verzamelwoorden. "Verzamelwoorden" doen precies wat de naam zegt: ze nemen een aantal dingen en hun bijbehorende aanwijswoorden samen, en stoppen die in één enkel woord, zoals "gezin". "Gezin" is het woord voor de verzameling van vader, moeder, en kinderen, en ook voor "vader" (het woord voor vader), "moeder", enzovoort.

Het woord "gezin" is meteen een mooi voorbeeld van de problemen met verzamelwoorden. Het "gezin" aanwijzen is al lastig - men heeft alleen de gelegenheid als ze toevallig bij elkaar staan, en zelfs dan is niets zeker, want wie zegt dat wie daar bij elkaar staan ook daadwerkelijk vader, moeder en kinderen zijn. De moeilijkheid van het aanwijzen van de verzameling in het algemeen is dusdanig groot dat voor dit soort woorden een aparte term bestaat: "abstract". Dit klopt met de dagelijkse betekenis van "abstract" als "niet werkelijk of onafhankelijk materieel bestaand", of "alleen bestaand in de geest". Hetgeen zoals bekend ook in gradaties komt.

Daar waar een verzamelwoord meer dingen tezamen neemt, gaat er meestal ook iets aan de aparte dingen verloren. Hier nemen we het voorbeeld van Hayakawa over: de boerderij. Als eerste object en bijbehorend aanwijswoord kiezen we de koe die boer Klaas kent als "Klara". Boer Klaas, en zijn vrouw en kinderen, weten allerlei interessante dingen te vertellen over Klara de koe: wanneer ze geboren is, wanneer ze wei in mocht, wanneer ze haar eerste melk gaf, hoeveel melk ze nu geeft, enzovoort. En precies hetzelfde geldt voor alle andere koeien van de boer.

Waarmee we meteen het relevante verzamelwoord geïntroduceerd hebben: het woord "koeien", zijnde het verzamelwoord voor alle Klara's op de boerderij. "Koeien" bevat dus meer objecten dan Klara:
Verzamelwoorden

Maar "koeien" bevat ook minder dan "Klara" -  van "koeien" weten we niet wanneer ze geboren werden, want dat is voor iedere Klara in "koeien" weer anders. Om precies te zijn verdwijnen vrijwel alle persoonlijk eigenschappen van Klara in het verzamelwoord "koeien". Er blijven wel een aantal belangrijke dingen over, anders was het woord "koeien"ook niet zinvol. De belangrijke dingen die overblijven zijn "melkopbrengst", "eetlust" en dergelijke. Dit soort woorden zijn totalen of gemiddeldes voor de hele groep. Dat is dus de tweede belangrijke betekenis van het woord "abstract": de eigenschappen horende bij verzamelwoorden of abstracte woorden slaan niet meer op individuen, maar op de groep als geheel. Als de boer melding maakt van de "melkopbrengst" als eigenschap van zijn "koeien" bedoeld hij de "totale melkopbrengst" of de "gemiddelde melkopbrengst". Dat Klara minder geeft dan Johanna, en vandaag meer dan gisteren, gaat allemaal verloren in wat er in totaal in de melktank van de boer is gestroomd, aangeduid door "melkopbrengst".

Dit lijkt duidelijk. Helaas is die duidelijkheid beperkt tot zaken als koeien, paarden, bomen enzovoort. Zodra het over mensen gaat, verdwijnt die duidelijkheid als sneeuw voor de zon, tenminste, volgens de hoofdstroom van opvattingen hierover - we hoeven maar een paar verzamelwoorden voor mensen te laten vallen om meteen de aard van probleem duidelijk te maken, zie bijvoorbeeld "negers" of "joden". Om die reden wordt op deze site als eerste toepassing van verzamelwoorden voor mensen, dat wil zeggen: de sociologische groepen, gebruik gemaakt van de meer neutrale verzamelwoorden "Nederlander" en "Japanner" en de hoogst neutrale eigenschap "lengte" .

Voordat we verder gaan met de relatie tussen aanwijswoorden en verzamelwoorden, eerst een tussenstap die sommigen misschien niet ontgaan is: belangrijke aspecten van het begrip verzamelwoord zijn ook van toepassing op het aanwijswoord - het object dat aangewezen wordt, is meestal zelf ook verzameling. Voor het eerder gebruikte geval van een mens bijvoorbeeld van onderdelen als armen, benen, enzovoort, of als men het meteen dieper wil zien, van zijn samenstellende cellen. Het grote verschil met de eerste verzameling dat we vanuit het niveau van aanwijzen nu geen detail weglaten, maar juist meer detail toevoegen. Kortom: dit gaat over hoe goed we de wereld waarnemen, of observeren - het volgende onderwerp is daarom de relatie tussen verzamelwoorden en waarnemen .


Naar Woord en object , Alg. semantiek lijst  , Alg. semantiek overzicht  , of site home .