Bronnen bij Het nut van religie: de sociale functie

4 dec.2008

Een goede kerk en goede gelovigen vervullen binnen de maatschappij een belangrijke sociale functie. Maar die sociale functie hoeft niet noodzakelijkerwijs samen te gaan met de leer van die kerk. Onder een voorbeeld van beide:


Uit: De Volkskrant, 13-12-2008, door Margreet Vermeulen

Oorlog op het altaar

Ze zingen in het kerkkoor, bezoeken de zieken, vegen het kerkhof en doen de website. En op zondag willen de betrokken parochianen liefst Oh happy day zingen. Maar de nieuwe generatie katholieke geestelijken ziet daar niets in: de regels uit Rome staan voorop. 'Ik denk niet dat ik in mijn eigen kerk wil trouwen.'


Op de dag van zijn eerste communie nam mijnheer kapelaan de kleine Henk even apart. Of Henk misdienaar wilde worden? Lang hoefde de 8-jarige, de smaak van zijn eerste hostie nog op de tong, niet na te denken. Het was natuurlijk een hele eer, en bovendien was het ronduit onbeleefd om nee te zeggen als de kapelaan je iets vroeg. Tenslotte, en dat gaf de doorslag, wist Henk dat misdienaars ook onder schooltijd vaak ter kerke werden geroepen, voor huwelijksmissen bijvoorbeeld en begrafenissen. Een mis dienen was een welkome onderbreking van het ijzeren ritme van het lagereschoolbestaan. En dus zei Henk zonder omhaal 'ja'. De kapelaan knikte tevreden.
    Vierenveertigjaar lang hield Henk Verduin (52), samen met tientallen andere vrijwilligers, het dak van de Martinuskerk in Medemblik omhoog. Een lieflijk neogothisch kerkje in het hart van het stadje. Behalve als misdienaar hielp hij de opeenvolgende pastoors en kapelaans als acoliet, penningmeester, lid van de liturgiewerkgroep, koorlid, bestuurslid, manusje-van-alles en regelneef. Tot zijn trouwen, vijftien jaar geleden, was Verduin bijna net zo vaak in het kerkje met de groene torenspits te vinden als thuis. Nu is Verduin nog vaak in de kerk, veelal samen met zijn vrouw die het kinderkoor leidt. 'Voor veel vrijwilligers voelt de kerk aJS een tweede huis', zegt hij, terwijllujha de zondagse mis de piano naar de sacristie versleept. Daarna gaat hij alle schakelaars langs om het licht uit te doen. 'Kost allemaal geld.' Maar toen de Martinuskerk drieënhalf jaar geleden een nieuwe, jonge kapelaan kreeg, werd opeens alles anders. Dat hun Italiaanse herder behoudend zou zijn, hadden ze in Medemblik wel verwacht.
Giancarlo Rizzo kwam immers van een conservatieve priesteropleiding. Maar de opvattingen van Rizzo overtroffen hun stoutste verwachtingen.
    Verduin zat als aan de bank genageld toen hij de kapelaan tijdens de paasviering vanaf de kansel hoorde vertellen dat je na een echtscheiding geen nieuwe relatie mocht beginnen. Eerder al had de kapet3.an een zondagsviering aangegrepen om te vertellen dat homo's niet in de kerk thuishoorden. 'Ik was er die zondag niet. Maar ik hoorde achteraf dat iedereen verstijfde. Een aantal parochianen stond op, verliet de kerk en is nooit meer teruggekomen', zegt Verduin. 'De weken daarna zag je steeds meer open plekken in de kerkbanken. Vertrouwde gezichten die je jaar in jaar uit op zondag tegenkwam, bleven opeens weg.'   ...
    De kwart miljoen vrijwilligers die de parochies in Nederland draaiende houden weten niet wat ze overkomt. Ze hebben de afgelopen decennia niet alleen zieken bezocht, het kerkhof aangeveegd en parochieblaadjes gedrukt, maar ook de missen getransformeerd tot toegankelijke, gezellige bijeenkomsten. De tafelgebeden schrijven ze zelf. Het koor zingt Oh Happy Day in plaats van Heilig, heilig, heilig. En God is een warme knuffelgod die iedereen wil troosten: islamieten en christenen gelijk.
    'Getto's van religieus amateurisme', noemt een van die orthodoxe priesters, Cor Mennen uit Oss, het graag. Op zijn website bindt hij openlijk de strijd aan met de generatie bejaarde priesters die volgens hem de antichristelijke tijdgeest en daarmee de banaliteit hebben binnengelaten in de kerk. Door zijn website is Mennen een spreekbuis geworden voor de nieuwe generatie priesters die weer pausgezind zijn en die van de parochianen eisen dat ze de katholieke geboden en verboden naleven.   ...


Red.:   Eindelijk onderzoek:


Uit: De Volkskrant, 13-02-2016, van verslaggever Maarten Keulemans

Straffende god bindt mensen

Een strenge god is de lijm die mensen helpt een succesvolle gemeenschap te vormen met verre geloofsgenoten. Dat blijkt althans uit een Canadees antropologisch onderzoek.


Bedankt, god. De mens heeft het aan de goden te danken dat we grote, complexe sociale gemeenschappen zijn gaan vormen die veel verder reiken dan onze directe naasten alleen. Vooral strenge, straffende goden zijn bekwaam in het samenbinden van mensen die elkaar niet persoonlijk kennen.    ...


Red.:    Twee zeer open deuren: gemeenschppelijke ideeën zorgen voor binding, en: hoe groter de straf, hoe groter het effect - het tit-for-tat proces  . Dit laatste is overigens in flagrante tegenstelling tot de politiek-correcte opvatting: daar werken strengere strafffen niet en zelfs andersom uitleg of detail .
    En ook hier blijkt er sprake van ernstige politieke-correctheid:
  Dat blijkt althans uit een reeks proefjes die een internationaal team antropologen uitvoerde met gelovigen in acht zeer verschillende geloofsgemeenschappen. Mensen die geloven in een alwetende, straffende god zijn in die experimenten iets vaker bereid om anonieme geloofsgenoten die ver weg wonen geld te gunnen. Hoe strenger de god, des te meer geld men verre medegelovigen gunde. Een aanwijzing dat men uit angst voor de toorn van god minder aan zichzelf denkt, schrijven de onderzoekers onder leiding van de Canadese antropoloog Benjamin Purzycki in Nature.

Onvermeld in het verslag en vermoedelijk dus ook in het artikel: als meer strengheid de onderling binding in de groep versterkt, maakt het natuurlijk ook de afstoting tussen die groep naar andere groepen groter. Zoals men al, tot politiek-ocrrecte schrik, ontdekte bij de werking van oxytocine uitleg of detail : het versterkt binding de binnen de groep, én afstoting van andere groepen. En natuurlijk wordt het proces van binding-met-woorden waaronder die met een al dan niet straffende god in de hersenen uitgevoerd door het losmaken van oxytocine.
    Maar dit onderzoek blijkt zelfs zeer politiek-correct:
  Een belangrijke ontdekking, vindt het team, want buiten je kringetje denken ligt aan de basis van allerlei knalsuccessen van de mens, zoals handel drijven en verbindingen aangaan met mensen die je nog nooit hebt ontmoet.

Apert onjuist. Er is geen enkel bewijs dat gelovigheid leidt tot handeldrijven.
  Strenge goden zijn zodoende de lijm die meehelpen bij de vorming van 'ingebeelde gemeenschappen', aldus de wetenschappers.

Er is veel meer bewijs van het tegendeel.
  Dat religie een belangrijk bindmiddel is, weten sociaal-wetenschappers al sinds de dagen van antropologische grondleggers als Bronis¿aw Malinowski en Emile Durkheim, begin vorige eeuw. De laatste decennia is de nadruk verschoven naar de vraag of godsdienst de mens ook evolutionair vooruit heeft geholpen: wat heeft een volk dat met god gaat voor op anderen?

Een "experiment" dat allang is uitgevoerd - vele malen. In Europa van circa 500 tot 1500 Anno Domini. De uitkomst: religie levert binding, maar er zijn betere vormen van binding, die de evolutie veel verder brengen. Ergo: ook al was religie misschien ooit goed, nu, NU, is het fout.
    En dit blijkt zelfs ook in dit onderzoek te zitten:
  Purzycki en zijn collega's besloten een experiment uit te voeren in acht zeer uiteenlopende maatschappijen: van christelijke vissers op Fiji tot zonnegod aanbiddende jagers-verzamelaars uit Tanzania.

Oftewel: het werkt bij hele en halve barbaren.


Purzycki en zijn collega's besloten een experiment uit te voeren in acht zeer uiteenlopende maatschappijen: van christelijke vissers op Fiji tot zonnegod aanbiddende jagers-verzamelaars uit Tanzania. Deelnemers moesten dertig munten verdelen: een deel voor zichzelf of een plaatselijke geloofsgenoot, en een deel voor een anonieme geloofsgenoot ergens ver weg. Hoe strenger de god waarin men gelooft, des te meer geld men gaf aan de verre geloofsgenoten.

Dat is 'het meest uitgesproken bewijs tot dusver dat geloof in bovennatuurlijke straf de samenwerking in maatschappijen bevordert', beaamt de niet bij het onderzoek betrokken Britse sociaal-wetenschapper Dominic Johnson in een commentaar. 'Een belangrijk deel van het succes van menselijke beschavingen kan wel eens in de handen hebben gelegen van de goden - of ze nu echt zijn of niet.'

Wel vindt Johnson het nog niet helemaal duidelijk hoe het in de oertijd zat, 'voordat er grote groepen waren of grote goden'. Maar Purzicky wijst erop dat de regelmaat die hij vond ook geldt voor de eenvoudig levende stammenvolken die hij bestudeerde. 'Die kun je opvatten als analoog voor ons prehistorische verleden.'

Naar Religie, nut  , Psychologie lijst  , Psychologie overzicht  , of site home  .