De angst voor voorspelbaarheid en ratio

De angst voor de ratio, het verstand, blijkt uit de reacties op voorstellen om meer verstand te gebruiken bij het inrichten van onze wereld, zie volgende voorbeelden
 
  'Het heelal,' zei hij, 'krioelt van de anarchistische ideeën, maar ik heb nog nooit gehoord dat ze ook werkten. Ik heb geprobeerd te ontdekken hoe deze niet aristo ... to  te-'
'Zeg maar Nul-A,' zei Gosseyn.
'- deze Nul-A onzin werkt, maar dat schijnt ervan af te hangen dat de mensen hun verstand gebruiken, en dat laatste weiger ik te geloven.'
 

De Schakers van Nul-A, p.27.
  … if our orientations and evaluations are inadequate, our predictability is impaired, and we feel with the poet Housman, ‘I , a stranger and afraid, in a world I never made’. If we have a more adequate or proper evaluation, we would have more correct predictability, … . We would then feel, ‘We are not strangers, and not afraid, in this human mess you and I have made’.
 
  Alfred Korzybski, Science and Sanity (4e ed., p. xxxiii)

Het probleem dat Korzybski aansnijdt, ligt nog een stap dieper. Het is namelijk zo dat een groot deel van wat normaliter omschreven wordt als de intellectuelen, de ideologische smaakmakers van de maatschappij, een grote, zo niet dodelijke, angst voor voorspelbaarheid hebben (bronnen).

De angst wordt veroorzaakt doordat men, bewust of onbewust, voorspelbaarheid ziet als een bedreiging voor de creativiteit. En inderdaad is het zo dat voorspelbaarheid bepaalde vormen van handelen minder waarschijnlijk maakt. Maar het deel van de wereld dat beïnvloed wordt door de voorspelbaarheid is dat deel waarvan de creativiteit zich voornamelijk in het negatieve uit. Degene die braaf naar zijn werk gaat is voorspelbaar, de dief is creatief, en gaat pas wanneer hij zin heeft: ’s nachts. De nauwe relatie tussen creativiteit en het negatieve moet bekend zijn met iedere film- of TV-kijker: hele genres: detectives, politiedrama (verzonnen en real life), rechtbankdrama, horror, actie, spionage, het gaat allemaal over min of minder illegale of misdadige zaken.

De aspecten waar de intellectuelen angst voor zouden moeten hebben als ze voorspelbaarder werden, zijn creativiteit op het kunstzinnige en ideologische vlak. Maar zelfs op die terreinen zijn verschijnselen waarneembaar dat die angst eerder negatief dan positief werkt. Zo is het al gedurende lange tijd zo dat iedere vorm van figuratieve kunst door de smaakmakers en leermeesters in de kunst als volstrekt fout is afgedaan. Pas zeer recent wordt daar wat genuanceerder over gepraat, en onmiddellijk is ook duidelijk dat de eerdere houding niet de creativiteit heeft bevorderd, maar juist gekneveld.

Iets dergelijks geldt op het ideologische vlak. Gedurende lange tijd dacht men dat de verklaring voor individueel menselijk gedrag als misdaad alleen was te vinden in de maatschappelijke omgeving. Degenen die wezen op mogelijke biologische of genetische factoren werden niet alleen tegengesproken in wetenschappelijke zin, ze werden ook op het persoonlijke vlak zwart gemaakt door middel van vergelijkingen met Nazi ideologie en praktijken. De laatste jaren is er wetenschappelijk bewijs gekomen dat degenen die op de voorspelbare factoren wezen gelijk hebben . Ook hier is het dus zo dat de angst voor voorspelbaarheid de creativiteit heeft geschaad.

De eerste conclusie is dus dat de angst van intellectuelen voor voorspelbaarheid in het geheel geen bestaansrecht heeft in de werkelijkheid. De angst voor voorspelbaarheid is dus gelijk te stellen met de bekende psychopathologische angsten als agorafobie, claustrofobie, enzovoort. Misschien is een nieuwe naam passend: prognostofobie.

Dit kan nog een stap verder gevoerd worden. Want de angst voor voorspelbaarheid valt voor een groot deel samen met een nog fundamenteler angst, namelijk de angst die intellectuelen voor het rationele denken als geheel hebben. Die uit zich onder andere in een weerstand tegen alle wetenschap en technologie. Die angst, ratiofobie, is natuurlijk even pathologisch als de prognostofobie, en al even contraproductief en schadelijk voor onze maatschappij als de bekende fobieën voor het individu zijn. Lees ter illustratie nogmaals bovenstaand citaat uit Science and Sanity. Zie ook de toelichting.


Naar Weerstand tegen de ratio , Psychologie lijst , Psychologie overzicht , of site home .