De historie en zin van religie

Religie heeft een volkomen eigen plaats in de geschiedenis van de mensheid. De allereerste uitingvormen waren waarschijnlijk grotendeels animistisch: het zien van speciale krachten in dieren of andere elementen uit de directe leefomgeving. Hier wordt de term ‘waarschijnlijk’ gebruikt omdat de allereerste uitingen zo ver terug gaan in de geschiedenis, dat alleen wandschilderingen en wat beeldjes over zijn om door ons geïnterpreteerd te worden.

Vanuit dit animistische uitgangspunt zijn een heleboel variaties ontsproten, waarin veelal een soort evolutie wordt gezien, met de vorm van één enkele wereldbestierende godheid gezien als het hoogtepunt. De drie bekendste zijn aan elkaar gerelateerd als het Joods-Christelijk-Mohammedaanse complex.

Waarom is er zoiets als religie, en waarom heeft het deze vorm aangenomen? Religie is waarschijnlijk ontstaan samen met het bewustzijn zelf. Zodra men bewust wordt, is tevens de vraag voor de hand liggend waarom de dingen gaan zoals waargenomen. Als er een duidelijke verklaring is, is er niets aan de hand. Als er water uit de hemel komt vallen, regen, en telkens als dat gebeurt drijven donkere wolken over, is het voor de hand liggend om die wolken aan te wijzen als bron van de regen. Moeilijker wordt het als men zich af gaat vragen wat de bron is van de wolken. En het is duidelijk dat er altijd een dergelijk punt zal zijn waar het verklaren moeilijker tot onmogelijk wordt.

Maar waar het begrip verklaring zo in de mens is ingebouwd, zal men ook proberen te zoeken naar een verklaring waar er geen verklaring is; de afwezigheid van een verklaring, vooral van belangrijke gebeurtenissen als ziekte en dood, maakt de mens slachtoffer van willekeur, en dat is voor de menselijke geest geen prettige gedachte. Waar men niet verder komt met verklaringen via het waarneembare, grijpt men naar verklaringen van buiten het direct waarneembare, en daarmee is de eerste vorm van religie, het animisme, geboren. Een verklaring, religieus of niet-religieus, is dus mede een vorm van zingeving. Het blijkt sterk aan het verdriet van de nabestaanden van iemand wanneer ze niet weten waarom hij dood is.

Waar de allereerste bekende vormen van verklaring en zingeving refereerden aan min of meer zichtbare zaken, kan men voor die verklarende zaken op zich weer afvragen waar ze vandaan komen en hun verklaring vinden. Zo komt men snel op de vraag van de verklaring en zingeving van de hele wereld. Dat wil zeggen dat men op een vraag naar een verklaring van de schepping.

De vraag naar zingeving en verklaring heeft dus de neiging tot convergeren, om in één punt uit te komen. Vanuit dit gezichtspunt is het logische dat men uiteindelijk tot het zoeken van een enkele, gefocusseerde verklaring komt. Hier is waar de monotheïstisch godsdienst in uitblinkt: God schiep de wereld, en wel in zeven dagen. Hiermee zijn alle oorzaken terug te voeren tot een enkel punt, God. Een heleboel problemen lijken daarmee opgelost, en lange tijd was deze visie op de wereld onomstreden. Een van de belangrijke problemen die overbleven is oorsprong van het kwaad, en daar zijn honderden jaren van discussies over gevoerd, met name in de Middeleeuwen, zonder tot een oplossing te komen .

Vanuit het godsidee zijn er velen op de gedachten gekomen dat zij een zodanig speciale band met die god hadden dat ze namens hem konden spreken. De ernstigere gevallen gaan er zelfs vanuit dat ze zelf goddelijk zijn. Jezus en Mohammed zijn de meest geslaagden van dit soort gevallen, leidende tot het Joods-Christelijke-Mohammedaanse complex, maar er zijn er vele meer, en hoe relatief makkelijk het is die rol aan te nemen wordt aangegeven door het voorbeeld van Lou de Palingboer .

Waar zingeving een uiterst belangrijke functie is, kan men religie positief waarderen als bron van zingeving. Maar religie heeft twee belangrijke aspecten die aan haar bijdrage afdoen. Nummer een is het bestaan van meerdere vormen van religie: daar waar er meerdere vormen van zingeving bestaan, kan men snel besluiten dat de ene zinvoller is dan de ander, en/of dat de zingeving van de ene afdoet aan de zingeving van de ander, aanleiding gevende tot strijd tussen religieuze stromingen; meer daarover hier . En het tweede probleem ligt daar waar religie uitspraken doet over de werkelijke wereld: in de loop van de tijd is gebleken dat deze uitspraken uiterst onbetrouwbaar zijn, en de meeste ervan tegengesproken door de wetenschap, de ratio; meer daarover hier .


Naar Vrije wil , Psychologie lijst , Psychologie overzicht , of site
home .