Niet lang voordat de openbare verhoren in het kader van de Parlementaire Enquête Bouwfraude begonnen, werd in september 2002 bekend dat de voorzitter van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), AW Kist, zou aftreden, om voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden te worden. Binnen Leidse kringen werd daar met grote verbazing over gesproken, omdat hij op geen enkele short of long list voorkwam, en ook geen aanwijsbare affiniteit met de universiteit had.

Tijdens de openbare verhoren van bouwfraude enquête werd door meerdere getuigen verklaard dat ze de onderlinge afspraken gemaakt door bouwbedrijven hebben gemeld aan de instantie die dit soort kartelvorming moet bestrijden: de NMa. De samenvattingen in de media van de eerste week verhoren kwamen tot de conclusie dat de NMa een van de instanties was die gefaald had.

Een paar jaar later, begin juni 2005, kwam het verassende nieuws dat AW Kist al weer aftrad als collegevoorzitter van de Leidse universiteit, om bestuurder bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) te worden. Geïnterviewd hierover zei hij: 'Maar mijn hart blijkt toch íets meer bij het concrete werk van toezichthouder te liggen.'

Dit snelle vertrek is natuurlijk geen aanbeveling voor de voorgaande selectieprocedure. In het Leidse universiteitsblad Mare stond de volgende analyse : 'Belangrijkste verantwoordelijke voor dit debacle is de raad van toezicht van de universiteit. Na een zeer schimmige sollicitatieprocedure - waren er eigenlijk andere kandidaten? - kwam opeens de naam van Kist uit de hoge hoed. Waarom juist hij zo geschikt werd geacht, werd nooit goed duidelijk gemaakt. Iedereen die suggereerde dat hier het Leidse old boys' network aan de gang was geweest (Kist en raadslid De Wijkerslooth kennen elkaar al sinds hun studietijd), kon rekenen op de gramschap van de nieuwe voorzitter.' Uit een ander bericht in hetzelfde blad: 'Namens de Raad van Toezicht liet voorzitter Morris Tabaksblat weten het vertrek van Kist te betreuren.'

Dit voor zover de geschiedenis. Natuurlijk is van de hierop volgende reconstructie weinig te bewijzen, maar hier volgen we weer het adagium van Goethe, dat je niet in China geweest hoeft te zijn om te weten dat de lucht daar ook blauw is.

Voor het stadium van openbare verhoren, doet een Parlementaire Enquête uitgebreid onderzoek in stilte; de openbare verhoren worden toegesneden op de uitkomsten van dit onderzoek. We mogen dus aannemen dat het falen van de NMa bekend was ruim voordat AW Kist aftrad als voorzitter . We mogen dus ook aannemen dat dat ontslag uit een functie "waarin zijn hart lag" naar een functie waarin zijn hart niet lag niet vrijwillig is geweest.

Deze lijn volgende, constateren we dat Kist in een positie verkeerde waarin hij zeer dringend verlegen zat om een baantje, omdat hij natuurlijk oneindig veel liever naar een andere baan vertrekt, dan gewoon ontslag moeten nemen. Vanuit die positie werd hij college-voorzitter van de Leidse Universiteit. De kans dat de Leidse Universiteit even verlegen zat om AW Kist als AW Kist om de Leidse Universiteit is miniem. Zelfs de kans dat die verlegenheid ook maar in de buurt komt van de verlegenheid van Kist is ook miniem.

Het waarschijnlijke scenario is het volgende: Kist zat dringend verlegen om een baan, en heeft zijn netwerk ingeschakeld om openstaande vacatures te vinden. Dat netwerk bevat procureur-generaal Joan de Wijkerslooth, lid van de Raad van Toezicht van de Leidse Universiteit, en mogelijkerwijs ook de voorzitter ervan: Morris Tabaksblat (ex-bestuurvoorzitter van Unilever). Deze contacten hebben hem de baan van college-voorzitter bezorgd, vandaar dat die benoeming tegen alle verwachtingen van waarnemers inging.

Zoals gezegd, van dit alles valt weinig te bewijzen, men kan alleen wijzen op de logica ervan. En het vervolg bevestigd de logische lijn: Kist is gedurende de minimaal daarvoor staande tijd in zijn Leidse baan gebleven (de regel is: in je nieuwe baan blijf je minimaal circa twee jaar, anders krijg je vragen daarover bij je volgende sollicitatie), en gaat nu terug naar zijn natuurlijke terrein. We zullen er hier dus maar doodgewoon vanuit gaan dat dit een duidelijk voorbeeld is van de werking van het old boys' network, ontkenningen daarvan door de betrokkenen zijn natuurlijk minder waard dan niets.

Het onderwerp hier is dit old boys network. De Mare van 18 september 2002 die de benoeming van Kist meldde, bevatte ook informatie over de carrière van Kist. Via een studie rechten en het lidmaatschap van het Leidse Studentencorps, begon hij als wetenschappelijk medewerker, stapte over naar de advocatuur met als specialisatie bedrijfsrecht, werd partner van het prestigieuze advocatenkantoor Pels, Rijcken & Droogleever Fortuijn, en trad op als landsadvocaat. In 1997 werd hij gevraagd de Nederlandse kartelpolitie, de NMa, te gaan leiden.

De redactie kan daar nog wat aantoevoegen. AW Kist is namelijk een zoon van Anne Willem Kist, die ook al studeerde in Leiden, en in zijn necrologie beschreven wordt als stammende uit een Haags geslacht van magistraten en juristen . Kist jr. komt dus uit een nest dat zeer veel contacten heeft in de wereld van de magistratuur via zijn vader, en maakt van geboorte dus al deel uit van een old boys network.

Als jongeman is hij gaan studeren in Leiden en lid geworden van het studentencorps, waarvan iedereen weet dat de hoofdfunctie is het kweken van een sociaal netwerk, en wel een netwerk in de betere kringen. Ook dat valt volkomen binnen de omschrijvingen van old boys network.   

Zijn werkzame carrière kan hier bij gebrek aan informatie niet verder geëvalueerd worden, tot het moment dat hij als voorzitter van de NMa aftrad, of zoals we hier hebben gezien: hoogstwaarschijnlijk moest aftreden. Vast staat in ieder geval dat hij als voorzitter van de NMa verantwoordelijk was voor haar falen in de bouwfraude kwestie.

In zijn daaropvolgende baan, als college-voorzitter van de Universiteit Leiden, was Kist eigenlijk ook geen groot succes, zoals de nabesprekingen in de Mare toonden.

Dit alles was dus geen belemmering voor Kist om in aanmerking te komen voor een baan die in het verlengde lag van de baan waarin hij gefaald had. Het lijkt uiterst onwaarschijnlijk dat er absoluut geen mensen waren die inhoudelijk dezelfde kwaliteiten hadden als Kist, en niet gefaald hadden in hun vorige baan.

Het IRP kan niet anders dan tot de conclusie komen dan dat het uiterst waarschijnlijk is dat Kist op zijn minst twee maal in zijn carrière geholpen is aan banen waar hij objectief niet voor in aanmerking zou komen. Tezamen met de aangetoonde contacten die hij had, is het ook uiterst onwaarschijnlijk dat hij die banen niet heeft gekregen dankzij zijn contacten, het old boys network. Bovendien blijkt dus het falen in zijn eerste toezichthoudende baan geen bezwaar voor ten eerst een andere toezichthoudende baan, en later een prestigieuze bijbaan als voorzitter van een ministeriële adviescommissie . In welke nieuw baan hij trouwens natuurlijk net zo slecht functioneert .

Deze carrière is redelijk representatief voor topmensen in bestuur en bedrijfsleven: een rechtenstudie en het studentencorps zijn veelvoorkomende ingrediënten. Deze eerste stappen zijn een voorwaarde voor banen bij instellingen als prestigieuze advocatenkantoren of consultency bedrijven. Bij goed functioneren volgen de hogere aanstellingen dan bijna als vanzelf. Dat deze vorm van carrière maken old boys network, of  jobs for the boys, heet is te danken aan het feit dat deze manier in Engeland decennialang sinds mensenheugenis de enige manier was om aan een topbaan te komen. In Nederland is het proces minder allesdoordringend, maar waarschijnlijk wel nog steeds de meest voorkomende manier om een toppositie te bereiken, en in ieder geval de snelste (het feit dat dit nog nooit deugdelijk onderzocht is, is een van de falens van de sociologie als vak).

Wat het belangrijkste aan deze gang van zaken is, is dat het betekent dat het niet de beste mensen zijn die de topbanen bezetten. Voor bijvoorbeeld een functie als hoofd van de NMa zijn een aantal kwaliteiten belangrijk, zoals kennis van het recht en het bedrijfsrecht in het bijzonder, en van de manier waarop het bedrijfsleven werkt. Maar daar waar de NMa een controlerende functie heeft, lijkt het hebben van een onafhankelijke blik ook belangrijk, zo niet het belangrijkst; want wat heeft allerlei technische kennis voor zin als de betreffende persoon of instelling niet de geneigdheid heeft om een onafhankelijk oordeel te vellen. En dat nu wordt door het deel uitmaken van een old boys network ernstig bemoeilijkt; meer over dit aspect elders .

Maar in zijn tweede en derde benoeming is ook sprake van inhoudelijke ongeschiktheid. Bij de Leidse Universiteit ging hij naar een baan waar zijn hart niet in lag. En bij de AFM gaat hij naar een functie op het terrein waarin hij eerder al gefaald heeft.

Een ander voorbeeld dat meteen voor de hand ligt is dat van Johan de Wijkerslooth. ook voor hem geldt dat de redactie niet op de hoogte is van zijn eerdere carrière, maar wat wel bekend is duidt in dezelfde richting. Als super-procureur-generaal is hij de hoogste man van het Openbaar Ministerie (OM). Deze organisatie is een van de openlijk slecht functionerende instellingen binnen de Nederlandse samenleving. Daarvan kunnen vele voorbeelden worden aangehaald, maar voldoende is dat een enkel persoon met een team van een half dozijn mensen spectaculair beter werk levert dan het hele OM. Die man is journalist Peter R. de Vries, en dat team is zijn redactie. Die neen professionele rechercheurs of iets dergelijke zijn, en geen toegang tot forensische instituten of dergelijke hebben - gewoon nieuwsgierige mensen die doorvragen. Het grote verschil met de mensen van het OM, van politie tot Procureur-generaal, is een gedegen inzet, en een kritische en zelfkritische houding. Hierbij gaat het vooral om het laatste. Na de onterechte veroordeling in de Schiedamse moordzaak verklaarde de persofficier van justitie zonder blikken of blozen dat er door het OM geen enkele fout was gemaakt. Later kwam naar buiten waarom het OM zonder een fout te maken toch langdurige achter de foute man had aangejaagd, terwijl er sterke aanwijzingen waren dat de dader een ander was: de eerste verdachte was al eerder verdacht geweest in een zedenmisdrijf, en wel een zedenmisdrijf jegens de zoon van een politieagent.

De manier waarop deze en andere zaken is gaan is van belang omdat ze directe betrokkenheid van De Wijkerslooth aantonen. Ook bij de eerdere en even beruchte Puttense moordzaak, en nog vele andere, zijn er grote fouten gemaakt door het OM. Bij ieder van die fouten was er een man in de de beste gelegenheid om hier iets aan te doen: de baas van het OM, procureur-generaal Joan de Wijkerslooth. Wat hij dan moeten doen is een openbare oekaze doen uitgaan, dat gemaakte fouten erkend moesten worden in het openbaar, en bij herhaling dat de betrokkenen dat in hun carrière zouden merken. Dat De Wijkerslooth dit niet gedaan heeft, noch zichtbaar andere maatregelen genomen die leerling hebben getrokken uit de eerdere fouten, toont dat De Wijkerslooth ongeschikt is voor zijn functie.

Het slecht functioneren van het OM heeft waarschijnlijk ook iets te maken met old boys networks. Andere affaires met mensen uit het netwerk rond De Wijckerslooth zijn die rond procureur-generaal Dato Steenhuis (een zaak van belangenverstrengeling, en een zaak van bescherming van vrienden rond de affaire Lancee ), en al googlende voor de laatste naam komt nog een voorbeeld naar voren: hoofdadvocaat-generaal Van Capelle, zie hier . Een ander naam die wegens disfunctioneren (de IRT-affaire) in het nieuws kwam is die van procureur-generaal R.J.C. Graaf van Randwijck . Het aantal en de aard van de affaires maakt het vrij zeker dat het slecht functioneren van het OM voor een belangrijk deel te wijten is aan benoemingen via het old boys network - dat slechte functioneren is uitgewerkt hier .

Ook binnen het bedrijfsleven vinden een groot aantal van dit soort benoemingen plaats, informatie van de redactie wijst op in ieder geval in de tientallen procenten. Ook hier kan men verwachten dat dit leidt tot slecht functioneren. Het is daarom van het grootst mogelijke belang dat deze zaak zo snel mogelijk wordt uitgezocht, en niet, gezien zijn boven beschreven rol, niet door de man die heel vaak dit soort baantjes krijgt, via zijn netwerk, Morris Tabaksblat.

Addendum oktober 2005:
Een vollediger analyse van het disfunctioneren van het OM staat hier , en van het netwerkproces erachter hier .

Addendum oktober 2005:
De lijst van semi-corrupte zaken rond Steenhuis blijkt nog meer gevallen te kennen .

Addendum december 2005:
De zaken van De Wijkerslooth en Tabaksblat komen weer een keer tezamen, zie hier .

Addendum 24 mei 2006:
Er kunnen twee namen aan het old boys network van Kist worden toegevoegd: Ivo Opstelten, burgemeester van Rotterdam, en Herman Tjeenk Willink, vice-voorzitter van de Raad van State (populaire naam voor deze functie: de onderkoning), zie hier .

Addendum aug. 2007:
Aan de nieuwe financiële carrière van AW Kist is ook weer een spectaculair einde gekomen:

Uit: De Volkskrant, 07-08-2007, van een verslaggever

Red.:   Uit de welvermelde feiten vallen een aantal niet-vermelde feiten af te leiden. Ten eerste: uit het feit dat er sprake is van ontslag volgt dat de overtreding ernstig was, en de bewijzen zeer concreet. Uit het feit dat het ontslag tezamen komt met de kennismaking, en niet zoals in de NMa zaak, apart van elkaar, volgt dat de kwestie dreigde in de openbaarheid te komen. En uit het feit dat er geen opvolger klaar staat, dat het allemaal op korte termijn speelt.
     Vervolgens: Uit het feit dat dit allemaal logische conclusies betreft, volgt dat vrijwel alle andere mededelingen in dit bericht ('betreuren', 'koninklijke weg' en dergelijke) leugens zijn, bedoeld om de ernst van de zaak te verhullen.
    We zijn benieuwd naar de volgende topbaan van Kist.

Naar Houding top V , Sociologie lijst , Sociologie overzicht  , of site home .