Bronnen bij Sociologische krachten: conformisme, voorbeelden
Conformisme is de wetenschappelijke naam voor het alom bekende verschijnsel
dat mensen achter elkaar aanlopen. Letterlijk. En het slaat ook op allerlei
houdingen en opvattingen, maar is dan wat omstredener - er is een klasse van
mensen die welbewuste pogingen doen om niet conformistisch te zijn, en zich
daarin meestal conformeren met soortgenoten - zichzelf daarmee
tegensprekende en enigszins belachelijk makende.
De eerste experimenten aan het verschijnsel van conformisme zijn gedaan
door Solomon Asch, zie hier
. In Beslissingen
wordt een wat gewijzigde vorm ervan gebruikt: in het experiment vult men een
kamer met enkele tientallen vrijwilligers, die een scherm te zien krijgen
met daarop de volgende afbeelding:
Aan de zaal wordt gevraagd: welk van de staafjes in het linker diagram is
even lang als het staafje in het rechter diagram? Het is niet al te
opzichtig maar toch wel redelijk duidelijk dat dit het middelste is.
Vervolgens wordt de zaal geïnstrueerd om
foutief te antwoorden: het linkerstaafje. In de zaal wordt de proefpersoon
binnen gelaten, die niets weet van de afspraak. De vraag wordt weer gesteld:
welk van de staafjes in het rechter diagram is even lang als dat in het
linker diagram? De zaal antwoordt openlijk foutief: de linker. Wat doet de
proefpersoon: stemt hij op het juiste staafje: de middelste, of volgt hij de
meerderheid in hun foute keuze? Oftewel: volgt hij zijn verstand, of zijn
emoties? Het antwoord na het doen van een aantal van deze tests is: circa
tachtig procent van de mensen volgt de meerderheid, en kiest voor het foute
staafje. Dat is conformisme.
"Conformisme" is de term die min of meer vanuit het perspectief van de
psychologie naar het verschijnsel kijkt. Vanuit de sociologie is die term
natuurlijk gewoon "groepsgedrag". Een sociologische groep kenmerkt zich door
gezamenlijke gedragingen, en conformisme is één van de manieren waarop de
gedragingen gezamenlijk worden.
Voorgaande uitspraken zijn vanuit een wetenschappelijke benadering
van de sociologie volstrekt open deuren. In de huidige reguliere sociologie
is zelfs het begrip "groep" omstreden. Het si dan ook zeldzaam om het
verschijnsel van "conformisme" als zodanig expliciet besproken te zien.
Natuurlijk is er een overdaad van groepsgedrag in de praktijk. Daarvan hier
en paar voorbeelden, die slechts dienen als aanwijzer voor de lezer om zelf
de rest in te vullen - zelfs een enigszins inclusief overzicht van het
optreden van conformisme is onmogelijk in verband met ruimte- en tijdbeslag
(de Volkskrant, 20-05-2011):
De onderzoekers noemen nog wat conclusies:
Dat laatste is een gevolg van een ander reeks onderzoeken, naar de uitkomst
van het giswerk van een grote groep mensen naar een waarneembaar feit uit de
werkelijkheid -het standaardvoorbeeld zijnde het gewicht van een koe (of
varken of zoiets). Naarmate je dat door meer mensen laat doen, klopt de
gemiddelde uitkomst beter met de werkelijkheid, en is ook beter dan van
"deskundigen" als boeren. Waarbij de clou dus zit in het aantal. Als de
deelnemers elkaar uitkomsten kunnen zien, oordelen ze niet meer
onafhankelijk maar conformistisch, en neemt effectief het aantal
onafhankelijke deelnemers sterk af - de uitslag komt verder van de
werkelijkheid.
Een overbekend voorbeeld van de afwijkingen veroorzaakt door conformisme
is de financiële wereld (de Volkskrant, 06-08-2011, hoofdredactioneel commentaar, door Fokke
Obbema):
Waarbij het duidelijk is dat de auteur dit als een bekend
gegeven beschouwd: door kuddegedrag, conformisme, reageren financiële
markten altijd disproportioneel op kleine veranderingen in de markt
.
De processen beschreven aangaande financiële markten zijn natuurlijk
dezelfde als die bij algemene sociologische interacties
(de Volkskrant, 06-07-2013, door Asha ten Broeke, wetenschapsjournalist):
Dit kan beter anders geformuleerd worden: bij het
ontwikkelen en evolueren van het kuddegedrag, hoort het ontwikkelen en
evolueren van een antenne voor anderen.
Of, zoals geformuleerd in Financiële markten, kuddegedrag
: de kudde beweegt eerst naar links, en dan als geheel naar rechts. Wat hier
beschreven wordt is de situatie van de verandering van kuddegedrag: hoe de
overgang van "naar links" naar "naar rechts" plaatsvindt. Omdat dat altijd
een grote massa betreft, moet het, als het snel wil gaan, wel een
exponentieel groeiproces zijn
, dat wil zeggen: een proces waar de verandering zichzelf versterkt in
plaats van tegenwerkt, zoals bij evenwichtstoestanden
. Hier dus in de vorm van een "modeverschijnsel", dat gestart kan worden
door een enkel individu dat ineens iets doet dat opvalt en aanspreekt.
Naar Psychologische krachten 
, of site home
 .
|
