Veeleisendheid, de sociologische versie

Hier wordt de sociologische versie van veeleisendheid beschreven. Het onderstaande is een groot deel van een hoofdstuk uit het psychologische zelfhulpboek Leven in je leven, door Jeffrey Young en Janet Klotsko. Dit boek beschrijft elf valkuilen waar mensen in het leven aankunnen leiden, en wat ze eraan kunnen doen. De methodiek die het hanteert is die der cognitieve therapie, dat wil zeggen: het probeert een beroep op kennis en  verstand te doen om emoties en emotioneel handelen te veranderen.
    Het boek gebruikt de methode om de theorie te verduidelijken aan de hand van persoonlijke lotgevallen van (al dan niet gefingeerde cliënten). Ter illustratie het eerste stukje:

Omdat we hier ons verder concentreren op de maatschappelijke variant van de processen die normaal aan individuen worden toegeschreven. zijn in het vervolg deze persoonlijke verhalen weggelaten.


Veeleisendheid blijkt voor te komen is drie hoofdvarianten:

Types veeleisendheid

1. Verwende veeleisendheid

2. Afhankelijke veeleisendheid

3. Impulsieve afhankelijkheid

Hierbij horen de onderstaande valkuilen, geformuleerd in de tweede persoon enkelvoud, maar dit kan hier ook gelezen worden als slaande op een vertegenwoordiger van de groep waar we het over hebben:

Verwende veeleisendheid

1. De behoeften van de mensen om je heen laten je koud. Je eigen behoeften jaag je na ten koste van die van hen. Je kwetst ze.

2. Je maakt misbruik van de mensen om je heen, je vernedert ze of je bent gemeen tegen ze.

3. Je kunt je niet goed inleven in de gevoelens van anderen. Zij hebben het gevoel dat je ze niet begrijpt of dat het je niets kan schelen.

4. Je mag meer nemen dan geven aan de samenleving. Dit resulteert in onevenwichtigheid en is niet eerlijk ten opzichte van anderen.

5. Op je werk word je misschien ontslagen of overgeplaatst of iets dergelijks omdat je geen rekening houdt met de gevoelens van anderen of omdat het je niet lukt om volgens de regels te handelen.

6. Je partner, gezin, vrienden of kinderen laten je misschien in de steek, ze krijgen een hekel aan je of verbreken het contact met je, omdat je misbruik van ze maakt of omdat je ze oneerlijk of egoïstisch behandelt.

7. Je kunt in criminele of illegale zaken terechtkomen, als je fraudeert of de wet overtreedt, zoals bijvoorbeeld door belastingontduiking of bedrijfsfraude.

8. Je hebt nooit de kans gekregen om het genoegen te smaken van een echte gelijkwaardige wederzijdse relatie - het plezier van onbaatzuchtig geven.

9. Als je veeleisendheid een vorm van verweer is, dan geef je jezelf nooit de kans om je andere valkuilen onder ogen te zien en op te lossen. Je echte behoeften worden nooit vervuld. Je kunt je emotioneel verwaarloosd, minderwaardig of sociaal ongewenst blijven voelen.

Afhankelijke veeleisendheid

1. Je leert nooit om voor jezelf te zorgen, omdat je per se wilt dat anderen voor je zorgen.

2. Je maakt ten onrechte inbreuk op de rechten van anderen. Je staat ten onrechte anderen niet toe hun tijd voor zichzelf te gebruiken. Je belast anderen te veel met jouw eisen.

3. De mensen van wie jij je afhankelijk maakt, krijgen uiteindelijk genoeg van je afhankelijkheid en je eisen. Ze worden kwaad, ze laten je in de steek, ze ontslaan je of houden ermee op je te helpen.

4. De mensen waar je afhankelijk van bent zullen dood gaan of je verlaten, en dan ben je niet in staat voor jezelf te zorgen.

Impulsieve veeleisendheid

1. Je brengt taken niet tot een goed einde, zodat je in je loopbaan niet vooruitkomt. Je presteert chronisch onder je kunnen, en je voelt je incompetent als gevolg van je mislukkingen.

2. De mensen om je heen krijgen na verloop van tijd genoeg van je onverantwoordelijke gedrag en ze verbreken hun relatie met je.

3. Je leven is een chaos. Je kunt jezelf niet ertoe brengen om voldoende richting en structuur aan te brengen. Daardoor blijf je vastzitten.

4. Je bent verslaafd aan drugs, alcohol of te veel eten.

5. Je bent op bijna alle levensgebieden te weinig gedisciplineerd om je doelen te bereiken.

6. Je hebt niet genoeg geld om voor elkaar te krijgen wat je in je leven wilt bereiken.

7. Je hebt problemen gekregen met de schoolleiding, met de politie of op je werk, omdat je impulsief bent.

8. Je bent vervreemd van je vrienden, je echtgeno(o)t(e), je kinderen of je bazen door je boosheid en je explosiviteit.

Natuurlijk slaat niet alles op iedereen, en niet op iedereen even sterk. Dit zijn slechts opsommingen van mogelijke verschijningsvormen, die ook in verschillende groepen in verschillende mate voorkomen.
   Waar de uitingsvormen van veeleisendheid nogal divers zijn, is dat wat de oorzaak betreft veel minder het geval:

Bronnen van veeleisendheid

Eerst een stukje tekst uit het boek, en dan de bijbehorende lijst:

Bron 1 `Veeleisendheid door onduidelijke grenzen
Onduidelijke grenzen is de belangrijkste bron van veeleisendheid. Deze ouders geven hun kinderen te weinig grenzen en controle. Zulke ouders verwennen hun kinderen of geven ze te veel hun zin. En dat doen ze op verschillende manieren.

A  Verwende veeleisendheid
De kinderen krijgen alles wat ze willen. Dat geldt voor spullen maar ook mogen ze gewoon doen wat ze willen: het kind controleert de ouders.

B  Impulsiviteit
Kinderen wordt niet geleerd teleurstellingen te verdragen. Ze hoeven geen enkele verantwoordelijkheid te dragen of taken te doen die hen worden opgedragen, bijvoorbeeld huishoudelijke klussen of schoolwerk. De ouders staan toe dat het kind zijn verantwoordelijkheid niet draagt. Ze zitten er niet achteraan of geven nooit straf.
    Ook leren deze kinderen niet om hun impulsen in bedwang te houden. De ouders staan toe dat de kinderen al hun gevoelens uitleven, zoals kwaadheid, zonder dat ze er voldoende negatieve consequenties aan verbinden. Een van beide (of beide ouders) kan zelf problemen hebben met het in de hand houden van zijn gevoelens en impulsen.
    Als we het hebben over grenzen, bedoelen we redelijke regels en consequenties. Zowel [cliënten] Hans als Gina kregen als kind te weinig grenzen. In zekere zin werden ze opgevoed tot veeleisendheid. Ze werden grootgebracht in een permissieve sfeer, waarin alles mocht en waarin ze werden verwend en in alles hun zin kregen.
    Ouders staan vaak model voor zelfcontrole en zelfdiscipline. Ouders zonder zelfcontrole krijgen kinderen zonder zelfcontrole.

Bron 2  Afhankelijk makende toegeeflijkheid
De bron van afhankelijke veeleisendheid zijn ouders die zodanig toegeeflijk zijn ten opzichte van hun kinderen, dat ze hen afhankelijk van zich maken. De ouders nemen de dagelijkse dingen van hen over, zij nemen de beslissingen en ruimen de moeilijkheden uit de weg. De omgeving is zo veilig en beschermd en van het kind wordt zo weinig verwacht dat het kind ertoe wordt gebracht om dit soort verzorging op te eisen.

Bron 3  Veeleisendheid als verweer tegen andere valkuilen
Voor de meerderheid van onze cliënten is veeleisendheid een vorm van verweer tegen of compensatie voor andere valkuilen - meestal minderwaardigheid, emotionele verwaarlozing of sociaal isolement. Voor de bron van deze gevallen van veeleisendheid moet je het hoofdstuk van die onderliggende valkuil lezen.

Het verhelpen van veeleisendheid

Het is duidelijk dat veeleisendheid als maatschappelijk verschijnsel tot grote problemen leidt -  het is de hoofdoorzaak van het consumentisme, dat met zijn bijbehorende uitputting van natuurlijke bronnen een dodelijk gevaar voor de mensheid vormt. Het is voor een verstandige en rationele visie op de wereld dus van groot belang dat het probleem van veeleisendheid aangepakt wordt.
     Uit het lijstje van oorzaken is ook meteen volkomen duidelijk wat eraan gedaan kan worden. Wat daar staat als wat de ouders fout doen, kan meteen omgekeerd worden tot wat de ouders wel moeten doen: het stellen van regels, beperkingen en grenzen. Dat kan meteen vertaald worden naar wat men aan de veeleisende groepen, de maatschappelijke veeleisendheid, moet doen: het stellen van regels, beperkingen en grenzen, en het consequent handhaven van die regels, beperkingen en grenzen. Omdat degenen op wie dit van toepassing is volwassenen zijn, kan men dit aanvullen met  het uitleggen van het waarom van die regels, beperkingen, en grenzen,

Nu kan iedereen zien aankomen dat hiertegen grote hoeveelheden bezwaren zullen komen, vanuit verschillende groepen en verschillende motivaties. Eerst reproduceren we daarom wat de psychologen hebben geschreven over de mogelijkheden van de veeleisende om op eigen kracht te veranderen:

Het boek beschrijft de reden achter deze houding als dat in normale omstandigheden de veeleisende meestal helemaal geen probleem heeft met zijn houding, alleen zijn omgeving heeft er last van. Pas in extreme omstandigheden, zoals het aangehaalde voorbeeld van de scheiding, wil de veeleisende ook wel hulp zoeken, maar zelfs dan is zijn aanvankelijke houding dat hij dat doet vanwege de problematische houding van de anderen. Als hij op zijn eigen gedrag wordt aangesproken, komen er excuses uit de volgende lijst naar buiten:

Excuses voor veeleisendheid

1. Ik doe er niemand kwaad mee.

2. Iedereen maakt er zo'n heisa van.

3. Ik ben speciaal en ik verdien het.

4. Ze pakken me toch niet.

5. Ik zorg gewoon goed voor mezelf, en dat zouden anderen ook moeten doen.

6. Het is gewoon gezond om mijn woede te uiten.

7. Als ik maar slim genoeg manipuleer, kan ik wel mijn zin krijgen.

Ook dit kan meteen vertaald worden naar zijn maatschappelijke variant. Daaruit volgt meteen dat het beroep doen op vrijwilligheid nauwelijks of niet zal werken. De voordelen van veeleisendheid en aard van de excuses zijn zodanig dat de veeleisende groep de reden van maatregel niet inziet en wel dat ze er nadeel aan hebben, dus ze zullen zich, bewust of onbewust, sterk verzetten.

Vanwege de voorspelbaarheid van dit verzet zou men ook kunnen overwegen om dan maar niet tot gedwongen maatregelen over te gaan, en het met langdurig modderen met vrijwilligheid te blijven proberen. Ook voor deze optie heeft het boek goede raad:

Wat hier weer in de je-vorm is geformuleerd, geldt in dit geval voor de maatschappij als geheel. Dat steeds meer mensen opmerken dat er iets is met onze psychologische houding tegenover de wereld is alleen veroorzaakt door de steeds sterkere tekenen dat er iets ernstig misgaat met de fysieke wereld: uitputting van energie- en andere hulpbronnen, klimaatopwar-ming, overbevolking. Het is het groeiende besef van deze hoge prijs, alleen al als mogelijkheid, die steeds meer ogen opent. De overigen, nog steeds het overgrote deel, verkeren nog steeds in het eerste stadium: je excuses helpen je om de realiteit van de situatie te ontkennen

De maatschappelijke toepassing

In het bovenstaande zijn al wat parallellen met de maatschappelijke werkelijkheid getrokken. De kritische waarnemer kan ze met gemak aanvullen met vele andere uit de dagelijkse praktijk van de maatschappelijke dynamiek. De verwende veeleisendheid lijkt op het lijf geschreven van die mensen die wij tot de top van de maatschappij rekenen, met name de welgestelden onder hen. Het is bijna zielig om deze mensen onder dit mes te leggen, ware het niet dat net als in het individuele geval, de anderen zoveel onder hun veeleisendheid te lijden hebben. Met hun relatieve en absolute rijkdom, en hun maniakale streven naar nog meer, zijn ze vanuit deze analyse zonder meer pathologisch (ziekelijk) naast pathetisch (zielig) . Het toppunt van veeleisendheid is natuurlijk om van degenen die ze met hun rijkdom arm houden, ook nog eens te eisen dat ze zich koest houden .
    Maar ook aan de andere kant van het maatschappelijke spectrum kunnen er harde lessen worden geleerd. De geestelijke toestand van velen onder de armen en "kanslozen" past uitstekend bij wat boven beschreven is als afhankelijke veeleisendheid .
    En als derde zien we ook een aantal verschijnselen terug die nog het meest neutraal als "cultureel" te omschrijven zijn. In het lijstje van impulsieve afhankelijkheid vinden we veel van de eigenschappen waarmee diverse minderheidsgroepen in Nederland zich, als groep, onderscheiden: ze komen maatschappelijk slecht vooruit (veel school drop outs), steeds meer mensen krijgen genoeg van ze, ze leven chaotisch en weinig gedisciplineerd (zie zwarte wijken), zijn vaak verslaafd of overdadig dik, hebben problemen met politie of school (dus met autoriteit), hebben veel gebroken gezinnen. Ten overvloede worden de reacties van de betrokkenen ook heel goed gekarakteriseerd door de excuuspunten 2 (wat een heisa: "Het gaat toch goed met de meesten van ons"), 3 (ik ben speciaal: "Wij hebben het ware geloof en daar mag niemand aankomen"), 4 (ze pakken me niet; is tot nu toe uitgekomen), 6 (woede uitbarstingen; zie Mohammed B, Parijse rellen) en 7 (slim manipuleren: "Uw artikel is discriminatie!").

Hoewel dit drie verschillende velden van toepassing zijn, hebben ze wel op zijn minst een gemeenschappelijke achtergrond. Die achtergrond is al te destilleren uit de drie bronnen voor veeleisendheid: 'De kinderen krijgen alles wat ze willen. Dat geldt voor spullen maar ook mogen ze gewoon doen wat ze willen ...' , 'Ze werden grootgebracht in een permissieve sfeer, waarin alles mocht en waarin ze werden verwend en in alles hun zin kregen.', en 'De omgeving is zo veilig en beschermd en van het kind wordt zo weinig verwacht dat het kind ertoe wordt gebracht om dit soort verzorging op te eisen.'. Het gezamenlijke effect hiervan staat daar in feite ook al: 'Ouders staan vaak model voor zelfcontrole en zelfdiscipline. Ouders zonder zelfcontrole krijgen kinderen zonder zelfcontrole.' Want dat is meteen de gemeenschappelijke eigenschap achter de bovenstaande toepassingen: het is gebrek aan zelfcontrole en zelfdiscipline.

Met deze termen in handen is het meteen een stuk makkelijker om nog een groot aantal gevallen van veeleisendheid op te sporen, op allerlei onverwachte terreinen. Zo is er sinds niet al te lange tijd discussies gaande over overconsumering en over vrijheid. In beide gevallen blijkt veeleisend een belangrijke inspiratiebron te zijn van een van de partijen, zie voor overconsumering hier , en voor vrijheid hier .
 

Naar Veeleisendheid, psychologisch  , Sociologie, overzicht  , of naar site home .