Bronnen bij Rijnlandmodel, normen en waarden: sociologen

Voorbij het cynisme

Herstel van normen en waarden, we praten erover, maar doen we ook iets? De socioloog Gabriël van den Brink pleit in zijn jongste boek voor een beschavings-offensief. Daarvoor hoeven we niet op de overheid te wachten. 'Een advies van een huisarts heeft wel degelijk invloed.'

Het idee komt niet uit de lucht vallen. In het Brabantse Woensel, waar cultuursocioloog Gabriël van den Brink jaren geleden onderzoek deed naar de 'modernisering van het bestaan', was het gewone volk aan het einde van de 19de eeuw doelwit van een 'beschavingsoffensief' van de gezagsdragers.
    Van den Brink: 'De politie, de pastoor, de burgemeester bemoeiden zich persoonlijk met het gedrag van de inwoners, vooral de armen. Dat ging heel autoritair en gepaard met dwang. Concreet was het wel. Een gezin kwam bijvoorbeeld alleen in aanmerking voor de bedeling als het beantwoordde aan bepaalde normen. Zo mocht de vader niet drinken in de kroeg. Deed hij dat toch dan werd de uitkering prompt gehalveerd. En vrouwen moesten zich zedelijk gedragen. Als de dochter des huizes iets probeerde bij te verdienen in de prostitutie, dan werd de uitkering stopgezet. Mensen werden ook voortdurend thuis bezocht. Dat was heel effectief.'    
    Het is niet helemaal het model dat Van den Brink voorstaat in zijn laatste, zojuist verschenen boek Schets van een beschavingsoffensief; over normen, normaliteit en normalisatie in Nederland. Maar toch: hij houdt wel degelijk een pleidooi voor het 'versterken' van codes en gedragsregels. Daarbij krijgt de middenklasse de rol om laagopgeleide, vaak allochtone Nederlanders in te wijden in de niet altijd zichtbare, maar wel bestaande normen van de Nederlandse samenleving.
    Dat impliceert dat er nu iets niet goed gaat, dat 'normalisatie' nodig is, in de ogen van Van den Brink. En dat is pikant, want zijn boek is een voorstudie bij het in opdracht van het kabinet geschreven WRR-rapport over waarden en normen, waarin de opstellers, onder leiding van de socioloog Kees Schuyt, het door Balkenende veronderstelde probleem juist relativeren.   ...
    Dat er een wijdverbreid onbehagen bestond, dat bleek wel uit de opkomst van Pim Fortuyn, in 2001. Van den Brink: 'Veel van de thema's die Fortuyn op de agenda heeft gezet, zijn inmiddels breed geaccepteerd. Er worden nu standpunten verkondigd die twintig jaar lang taboe waren. Meer in het algemeen bestaat er behoefte aan duidelijkheid; mensen willen weten waar de grens ligt, waar ze zich aan te houden hebben.
    'Ze vragen zich af: wat is de regel eigenlijk, wat is de geldende norm? Blijkbaar is daar onduidelijkheid over. Ik herinner me een actie van conducteurs en machinisten, van enkele jaren geleden. Zij legden hun werk neer vanwege de agressie waarmee ze te maken kregen. Ze deelden een pamflet uit met de tekst: "Doet u voortaan normaal, dan doen wij het ook weer." Dat was heel aandoenlijk, want ze gingen er kennelijk vanuit dat iedereen wist wat normaal was. En dat is de vraag. .
    'In het publieke domein heb je zeer verschillende gedragingen, voorkeuren, stijlen en opvattingen. Gevoegd bij de Nederlandse alles moet kunnen-traditie krijg je een uitermate diffuse situatie. Zeker voor jongeren en nieuwkomers is moeilijk te zien dat er wel degelijk normen bestaan. Stel: je komt van het platteland van Marokko en je hebt in je hele jeugd nog nooit iets bloots gezien en opeens kom je hier de gay parade tegen, dan is het verleidelijk om te denken: hier kan alles. Terwijl dat toch echt niet zo is. Vandaar die brede roep om burgerschap.'

Dat wekt de indruk dat uw beschavingsoffensief vooral bedoeld is om allochtonen flink onder handen te nemen.
'Dat is onjuist. Mijn stelling luidt: al was er in Nederland niet één allochtoon, dan nog is zoiets als een beschavingsoffensief noodzakelijk. Denkt u maar aan de vormen van zelfverrijking die zich in de sociale bovenlaag voordoen. Of aan de gevallen van zinloos geweld die evengoed een autochtoon verschijnsel zijn. Dat neemt niet weg dat we een extra inspanning voor allochtonen moeten doen.
    'Uit mijn onderzoek blijkt dat zij niet alleen op sociaal-economisch vlak maar ook op normatief gebied met een achterstand kampen. Als het bijvoorbeeld gaat om opvattingen over de gelijkheid van mannen en vrouwen, wijken vooral moslimmigranten van de norm af. Je kunt er niet omheen dat een aanzienlijke groep migranten denkt en voelt zoals onze ouders dat in de jaren dertig deden.'    ...

Bent u niet bang om voor fatsoensrakker te worden uitgemaakt? U bent al de cultuurfilosofische woordvoerder van het stoere moralisme genoemd.
(Na een lange stilte) 'Ik constateer dat de behoefte aan fatsoen sterk is toegenomen. Dat is niet iets wat ik verzin, het is een maatschappelijke realiteit. Ik zie zelf ook wel de nadelen van een beschavingsoffensief, maar ik heb op een gegeven moment gezegd: vooruit, laat ik het maar uitdragen, al is het maar om de discussie die kant op te krijgen.
    'Natuurlijk wordt er door sommigen cynisch over gedaan, alsof je oneervolle voorstellen doet. Omdat er nadelen aan kleven neemt men die maatschappelijke ontwikkeling niet serieus. Wat dat betreft hebben de meesters van de argwaan, Freud, Nietzsche' en Marx, onmiskenbaar school gemaakt. Zij hebben ons geleerd dat achter ieder hoger ideaal wel een bepaald belang steekt, zoals seks, macht of geld. Dat is ook wel zo, maar het leidt al snel tot een cynisch wereldbeeld, waarbij men in het hogere altijd weer het lagere ontdekt.
    'Ik vind de omgekeerde zienswijze veel boeiender; in kleine alledaagse dingen zijn veel hoge waarden aan het werk. Met de toewijding en de persoonlijke betrokkenheid op het laagste niveau kun je iets bereiken. Dat is inderdaad het tegendeel van cynisch. Ik bestrijd de cynische blik die sinds de jaren zestig wordt gehanteerd. Sinds die tijd hebben we ons geweten laten verkommeren, in plaats van dat we het gecultiveerd hebben. Dat was een grote vergissing, dat was zo dom en onbeschaafd, daar doe ik dus niet aan mee.'


Red.:   Voor een bespreking van Van den Brinks nieuwe boek, zie hier  .
 

Naar Rijnlandmodel, normen en waarden , Rijnlandmodel algemeen , Rijnlands beleid, lijst , Rijnlandmodel, overzicht , of site home .