Bronnen bij Architectonische lelijkheid: het Groninger Forum

	1 Erick van Egeraat Associated Architects. Gemaakt van doorschijnend natuursteen. Was favoriet bij de verkiezing van Dagblad van het Noorden., 2 Foreign Office Architects. ‘Container’ met symmetrisch tegelpatroon aan buitenkant., 3 UNStudio. De ontmoeting staat centraal op kruispunten in dit gebouw., 4 NL Architects/Bureau Bouwkunde., 5 Wiel Arets Architects. Compact, helemaal van glas om contact te houden met de stad., 6 Zaha Hadid Architects. Glooiend van binnen., 7 Neutelings-Riedijk Architecten. In het schip expositieruimten, in de toren film-, college- en cursuszalen.

Mens heeft recht op schoonheid De elite kiest nog steeds voor het modernisme in de stedebouw. Tegen de zin van de bevolking. Het debat moet weer gaan over schoonheid, vindt Jan den Boer. Tussentitel archiefversie: In Groningen en Delft heeft de bevolking geen echte kans gekregen Fotobijschrift: Het winnende ontwerp van NL Architects voor het Groninger Forum, achter de oostzijde van de Grote Markt in Groningen. Architectuur is weer onderwerp van debat. Opnieuw lukt het Groningen om een spraakmakende stemming over nieuwbouw in het historische centrum te houden. Eerder was er onder meer de Waagstraat-verkiezing begin jaren negentig.     Verrassend is dat zowel het publiek als de vakjury voor hetzelfde ontwerp kiezen van NL architects. Meestal is er juist een groot verschil tussen de smaak van het publiek en de smaak van de deskundigen, zoals bij de ontwerpwedstrijd voor een station en stadskantoor in Delft. Daar scoorde Sjoerd Soeters met een klassiek ontwerp bij het publiek veel hoger dan Rudy Uytenhaak met een modern ontwerp. Uytenhaak scoorde echter beter bij de selectiecommissie, en aangezien deze een groter aandeel in het eindoordeel had, was dat eindoordeel bijna een gelijkspel. Soeters zat weliswaar enkele tienden hoger, maar de gemeente Delft was blijkbaar nog niet zover een dergelijk klassiek ontwerp toe te staan en koos ervoor de selectie tussen de vier ontwerpen over te doen.     Heeft de gemeente Groningen meer ruimte gegeven aan de smaak van de bewoners? Dat is nog maar de vraag. In de Waagstraat-verkiezing kozen de bewoners onverwacht het traditionele, klassieke ontwerp van Adolfo Natalini. Jan Duursma schrijft op archined.nl dat dat helemaal niet de bedoeling was. Men veronderstelde dat Natalini een avant-gardist was, maar hij was intussen radicaal van architectonische koers veranderd. Duursma schrijft dat de gemeente daarom dit maal alleen ontwerpers heeft uitgenodigd van wie ze zeker wist dat ze met een eigentijds ontwerp zouden komen. ‘Zelfs in het immer vooruitstrevende en vernieuwende Groningen zijn namelijk de dagen voorbij dat een ambitieus gemeentebestuur samen met de dienst stedenbouw, de culturele elite van de stad en private geldschieters een spraakmakend ontwerp, als het Groninger Museum, kan realiseren op een prominente plek in de historische stad.’     In de nieuwe verhoudingen is het zelfs zo dat de oostwand van de Grote Markt onder druk van de smaak van de bevolking een klassieke invulling krijgt, wat volgens Duursma al erg genoeg is. Het gemeentebestuur en de culturele elite nemen niet het risico dat de bevolking voor de ontwerpwedstrijd opnieuw iets klassieks zal kiezen. Het moet ‘eigentijds’ zijn. Kortom, er heeft al een belangrijke voorselectie plaatsgehad, waardoor het publiek nauwelijks de kans heeft gekregen serieus aan de stemming mee te doen. Nederland moet blijkbaar hoe dan ook, in Delft, in Groningen en elders, vol staan met ‘eigentijdse’ ontwerpen.     Er is echter iets raars aan de hand met die eigentijdse ontwerpen. Er zijn verschillende architectuurstromingen met verwarrende namen. Moderne architectuur klinkt als eigentijds, maar het modernisme is een stroming uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Romantische architectuur wordt vaak als traditioneel en conservatief bestempeld. Maar waar de ontwerpelite in Nederland al decennialang het modernisme eenzijdig tot hoofdstroom in de architectuur bestempelt, is het modernisme conservatief geworden.     Volgens de architectuurhistoricus Hans Ibbelings zijn de hedendaagse traditionalisten eigenlijk een stuk radicaler dan de hedendaagse architecten van het modernisme. Juist die hedendaagse traditionalisten durven zich te verzetten tegen de traditie van het nieuwe. De zogenaamde eigentijdse ontwerpen in Groningen en Delft zijn dus eigenlijk conservatief vanuit een modernistische ontwerp- en bestuurselite. En hedendaags traditionalisme krijgt nauwelijks een kans.     De afgelopen tien jaar verschijnt in Nederland echter steeds meer hedendaags traditionalisme, zoals de wijk Brandenvoort in Helmond, De Resident in Den Haag en de gebouwen van Natalini in Groningen. De consument vindt dit mooi en kiest hier zowel als koper als in ontwerpwedstrijden massaal voor. Als hij de kans krijgt. Die kans heeft hij in Groningen helaas niet gekregen.     Ontwerpwedstrijden worden verstoord door macht- en woordspelletjes over modern en eigentijds, die niet meer van deze tijd zijn.     Hans Ibbelings schrijft dat de hedendaagse cultuur is versplinterd en pluriform, en dat traditie en vernieuwing, nieuwe modes en retrotrends er moeiteloos naast elkaar bestaan. De tijd is voorbij dat je de keuze voor ontwerpen mag beargumenteren vanuit concepten als modern, eigentijds en dergelijke. Het debat zou weer moeten gaan over schoonheid, over mooi en lelijk.     De architectuurelite gebruikt dat woord schoonheid nooit. De architect Ashok Bhalotra zei in een interview met mij: ‘Het woord mooi wordt zelden gebruikt, uit angst, net als gelovigen die God niet ter discussie stellen. Het woord mooi mag niet gebruikt worden vanuit een dogmatisch denken.’     Het is tijd te ontdekken hoe het gevoel voor schoonheid weer vorm kan krijgen in de gebouwde omgeving. Gevoel en schoonheid zijn lange tijd onbegrepen delen van de menselijke geest geweest. Maar volgens de neuroloog Antonio Damasio is het gevoel juist de belangrijkste menselijke functie om keuzen over schoonheid kunnen maken. Ontwerpers moeten weer de tijd nemen om een gevoel voor schoonheid te ontwikkelen en opleidingen moeten daaraan opnieuw aandacht geven.     Mijn uitdaging aan gemeentebesturen en ontwerpelites is om dogmatische concepten los te laten, en voor elke plaats zorgvuldig te onderzoeken welke vorm van schoonheid daar het meest passend is. Daarbij moeten alle vormen van architectuur die wij nu kennen een kans krijgen. Je kunt de bevolking ook echt serieus nemen en in ontwerpwedstrijden kwaliteiten voorleggen in plaats van een dogmatische voorselectie te maken.     In een goed ontwerp gaan heden en verleden samen, zoals ook de nieuwe hoogleraar bouwkunde Dick van Gameren eind vorig jaar betoogde in zijn intreerede aan de TU Delft. Wij hebben recht op deze werkelijke schoonheid. Jan den Boer studeerde stedenbouwkunde en filosofie. Hij werkt als senior projectmanager bij de gemeente Utrecht. Hij publiceerde Passie voor de stad, naar een nieuwe betovering van de gebouwde omgeving. Op 16 april organiseert hij voor de gemeente Utrecht het debat over schoonheid op het symposium ‘Hoe organiseer je een mooie stad’.