Bronnen bij Architectonische lelijkheid: het Groninger Forum

In aansluiting op het overzichtsartikel over architectonische lelijkheid , een eerste voorbeeld in wording. Onderstaand zeven ontwerpen voor een nieuw gebouw aan de Groningse Markt, hartje binnenstad. Een enkele blik laat zeven voorbeelden van megalomane waanzin zien. Geen van de ontwerpen heeft ook maar de geringste binding met de omringende omgeving. In alle gevallen lijkt het erop of een slecht ontworpen ruimteschip is geland, om niet te zeggen: neergestort.

In het artikel wordt hoog opgegeven over het feit dat de inwoners mogen stemmen over het ontwerp. Dat is een aperte leugen - de belangrijkste keuze is al gemaakt: welke stijl heeft het gebouw, want zijn zijn allemaal modernistische ontwerpen - dit is een duidelijk voorbeeld van de oude Amerikaanse zegswijze toegeschreven aan de zuidelijke politicus "Boss Hogg": 'I don't care who does the voting, as long as I do the selecting.' Aan het eind van deze bron wordt de naam van de lokale Boss Hogg onthuld: de bureaucraten onder leiding van burgemeester Jacques Wallage. Met in de rol van de Ku Klux Klan de Nederlandse Architectuur Maffia.

De berichten (de Volkskrant, 29-01-2007, door Karin Sitalsing):
  Groningers spreken zich massaal uit over zeven ontwerpen voor een nieuw informatie- en cultuurcentrum

‘Hoe bedenk je het in godsnaam’

Voetje voor voetje schuifelend langs de maquettes voor het Groninger Forum dat in het hart van het stadshart moet verrijzen. Groningers zijn betrokken burgers


Tussentitel: ‘Sommige mensen kiezen gewoon voor de minst lelijke’. Alfred Kazemier, publieksenquête

Lange rijen voor de kerk, dringen om binnen te komen: geestelijk leiders dromen ervan, maar in Groningen gebeurt het. Steeds als wat mensen de Martinikerk verlaten, mogen er een paar naar binnen. Net het Anne Frank Huis, maar dan zonder Japanners; de rij bestaat vrijwel uitsluitend uit locals. Allemaal willen ze de zeven ontwerpen voor het Groninger Forum bekijken, waaruit zij er eentje mogen kiezen. En dat moet weloverwogen gebeuren, want het pand wordt gemiddeld 33 meter hoog met een volume van 80 duizend kubieke meter.
    Eenmaal in de kerk zijn de maquettes nauwelijks te zien vanwege de drukte. Bezoekers schuifelen van ontwerp naar ontwerp, sommigen maken foto’s, veelal met het informatiekrantje in de hand. Burgemeester Wallage en een paar wethouders lopen rond. Er is koffie. Bekenden en wildvreemden zijn druk in discussie.
    ‘Hoe bedenk je het in godsnaam’, klinkt het, ‘dit vind ik dus helemaal niks’, en ‘ga eens door je knieën, je moet het vanaf straatniveau bekijken’. De computers waarop de website met de plannen te zien is, zijn continu bezet.
    Als de zoveelste architect – op de laatste zaterdag van de expositie zijn ze aanwezig om vragen te beantwoorden – het podium betreedt, haasten de bezoekers zich naar de kerkbanken om aandachtig te luisteren naar termen als ‘een bijna gracieus zwevend volume’ en ‘een opgeheven huiskamer’, terwijl de ene na de andere artist-impression van het beeldscherm spat.   ...
    Toen de plannen voor een Groninger Forum bekend werden, vreesden veel inwoners dat het te hoog en dominant zou worden. Nu vragen ze of het wel achter de oostwand moet worden weggestopt, lacht projectleider Alfred Kazemier van de publieksenquête. Volgens hem stemmen ook mensen die de futuristische ontwerpen niet kunnen waarderen. ‘Die mensen kiezen gewoon de minst lelijke.’
    Dat geldt zeker voor Martin Scholte en Hanna Kwist. ‘Het is net politiek. Soms heb je geluk, en soms stem je op de minst slechte’, lacht Scholte. ‘Maar wie niet stemt, laat niets horen. De burgerlijke betrokkenheid is erg groot.’
    Kwist vindt de ontwerpen drie keer niks. ‘Zo pretentieus. Stel je voor dat dit op steenworp afstand van deze kerk staat, met een aanwezigheid van heb-ik-jou-daar!’
    Volgens Scholte wordt te weinig aan de lange termijn gedacht. ‘De gouden toren van het Groninger Museum, die vroeger schitterde in het zonlicht, is nu vies geel. Deze kerk wordt mooi oud, maar van de ontwerpen voor het Groninger Forum betwijfel ik dat. Je moet wel vooruit denken.’
    Tegen het eind van de middag loopt de kerk leeg. Burgemeester Wallage is zichtbaar in zijn nopjes. ‘Mooi hè’, verzucht hij. ‘Zelf twijfel ik nog tussen twee ontwerpen. Maar ik heb mezelf nog 24 uur de tijd gegeven.’


Tussenstuk:
Iedereen mag meestemmen over de ontwerpen
Het Groninger Forum moet een ‘zinderend centrum voor informatie en cultuur’ worden: de bibliotheek, filmtheater Images, de Volksuniversiteit en de historische collectie van het Groninger Museum verhuizen erheen, je kunt er debatten bijwonen, archieven raadplegen, de krant lezen of een bakje koffie drinken. Het plan is onderdeel van de opknapbeurt van de Grote Markt, waarover in 2005 een referendum werd gehouden. Het forum moet aan de nieuwe markt komen, achter de nieuwe oostwand.
    Zeven architecten werden benaderd om een spraakmakend pand te ontwerpen. Stadsgenoten ouder dan 18 kregen per post een code om te kunnen stemmen. Ook scholieren die de expositie bezoeken, mogen meestemmen; verder kan iedereen, ‘van Haren tot Hawaï’ volgens burgemeester Wallage, via internet een code aanvragen en zo meebeslissen. Naast de publieksjury wordt ook een vakjury geraadpleegd. Een burgercomité vond de ontwerpen te futuristisch.
    De expositie en de stemming sluiten donderdag. Vrijdagochtend worden beide uitslagen (vak- en publieksjury) bekendgemaakt. De tentoonstelling trok sinds de opening op 18 januari 23 duizend bezoekers. Tot 16.00 uur zondagmiddag hadden 11 duizend mensen via de website gestemd.

De bijbehorende plaatjes:
1 Erick van Egeraat Associated Architects. Gemaakt van doorschijnend natuursteen. Was favoriet bij de verkiezing van Dagblad van het Noorden., 2 Foreign Office Architects. ‘Container’ met symmetrisch tegelpatroon aan buitenkant., 3 UNStudio. De ontmoeting staat centraal op kruispunten in dit gebouw., 4 NL Architects/Bureau Bouwkunde., 5 Wiel Arets Architects. Compact, helemaal van glas om contact te houden met de stad., 6 Zaha Hadid Architects. Glooiend van binnen., 7 Neutelings-Riedijk Architecten. In het schip expositieruimten, in de toren film-, college- en cursuszalen.

De uitslag: nummer 4:

Bericht nummer 2 (de Volkskrant, 03-02-2007):
  Groningen krijgt een ‘piramide’

Over vijf jaar staat er een piramide in Groningen. Bureau NL Architects uit Amsterdam gaat het Groninger Forum bouwen. De gemeenteraad moet nog akkoord gaan, maar wethouder De Vries ‘kan zich niet voorstellen’ dat de raad een ander gebouw kiest: zowel publieks- als vakjury zette het ontwerp op de eerste plaats.
    Ruim 21 duizend mensen brachten een stem uit, van wie ruim een kwart op ‘de piramide met het sleutelgat’. Bijna 32 duizend mensen bekeken de maquettes in de Martinikerk.   ...

Het commentaar, wat meteen een verwarrend detail oplost: nummer 4 lijkt helemaal niet op een piramide - klopt, want het is kennelijk de verkeerde foto (de Volkskrant, 23-02-2007, door Jan den Boer, stedenbouwkundige en filosoof
  Mens heeft recht op schoonheid

De elite kiest nog steeds voor het modernisme in de stedebouw. Tegen de zin van de bevolking. Het debat moet weer gaan over schoonheid, vindt Jan den Boer.


Tussentitel archiefversie: In Groningen en Delft heeft de bevolking geen echte kans gekregen
Fotobijschrift: Het winnende ontwerp van NL Architects voor het Groninger Forum, achter de oostzijde van de Grote Markt in Groningen.
Architectuur is weer onderwerp van debat. Opnieuw lukt het Groningen om een spraakmakende stemming over nieuwbouw in het historische centrum te houden. Eerder was er onder meer de Waagstraat-verkiezing begin jaren negentig.
    Verrassend is dat zowel het publiek als de vakjury voor hetzelfde ontwerp kiezen van NL architects. Meestal is er juist een groot verschil tussen de smaak van het publiek en de smaak van de deskundigen, zoals bij de ontwerpwedstrijd voor een station en stadskantoor in Delft. Daar scoorde Sjoerd Soeters met een klassiek ontwerp bij het publiek veel hoger dan Rudy Uytenhaak met een modern ontwerp. Uytenhaak scoorde echter beter bij de selectiecommissie, en aangezien deze een groter aandeel in het eindoordeel had, was dat eindoordeel bijna een gelijkspel. Soeters zat weliswaar enkele tienden hoger, maar de gemeente Delft was blijkbaar nog niet zover een dergelijk klassiek ontwerp toe te staan en koos ervoor de selectie tussen de vier ontwerpen over te doen.
    Heeft de gemeente Groningen meer ruimte gegeven aan de smaak van de bewoners? Dat is nog maar de vraag. In de Waagstraat-verkiezing kozen de bewoners onverwacht het traditionele, klassieke ontwerp van Adolfo Natalini. Jan Duursma schrijft op archined.nl dat dat helemaal niet de bedoeling was. Men veronderstelde dat Natalini een avant-gardist was, maar hij was intussen radicaal van architectonische koers veranderd. Duursma schrijft dat de gemeente daarom dit maal alleen ontwerpers heeft uitgenodigd van wie ze zeker wist dat ze met een eigentijds ontwerp zouden komen. ‘Zelfs in het immer vooruitstrevende en vernieuwende Groningen zijn namelijk de dagen voorbij dat een ambitieus gemeentebestuur samen met de dienst stedenbouw, de culturele elite van de stad en private geldschieters een spraakmakend ontwerp, als het Groninger Museum, kan realiseren op een prominente plek in de historische stad.’
    In de nieuwe verhoudingen is het zelfs zo dat de oostwand van de Grote Markt onder druk van de smaak van de bevolking een klassieke invulling krijgt, wat volgens Duursma al erg genoeg is. Het gemeentebestuur en de culturele elite nemen niet het risico dat de bevolking voor de ontwerpwedstrijd opnieuw iets klassieks zal kiezen. Het moet ‘eigentijds’ zijn. Kortom, er heeft al een belangrijke voorselectie plaatsgehad, waardoor het publiek nauwelijks de kans heeft gekregen serieus aan de stemming mee te doen. Nederland moet blijkbaar hoe dan ook, in Delft, in Groningen en elders, vol staan met ‘eigentijdse’ ontwerpen.
    Er is echter iets raars aan de hand met die eigentijdse ontwerpen. Er zijn verschillende architectuurstromingen met verwarrende namen. Moderne architectuur klinkt als eigentijds, maar het modernisme is een stroming uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Romantische architectuur wordt vaak als traditioneel en conservatief bestempeld. Maar waar de ontwerpelite in Nederland al decennialang het modernisme eenzijdig tot hoofdstroom in de architectuur bestempelt, is het modernisme conservatief geworden.
    Volgens de architectuurhistoricus Hans Ibbelings zijn de hedendaagse traditionalisten eigenlijk een stuk radicaler dan de hedendaagse architecten van het modernisme. Juist die hedendaagse traditionalisten durven zich te verzetten tegen de traditie van het nieuwe. De zogenaamde eigentijdse ontwerpen in Groningen en Delft zijn dus eigenlijk conservatief vanuit een modernistische ontwerp- en bestuurselite. En hedendaags traditionalisme krijgt nauwelijks een kans.
    De afgelopen tien jaar verschijnt in Nederland echter steeds meer hedendaags traditionalisme, zoals de wijk Brandenvoort in Helmond, De Resident in Den Haag en de gebouwen van Natalini in Groningen. De consument vindt dit mooi en kiest hier zowel als koper als in ontwerpwedstrijden massaal voor. Als hij de kans krijgt. Die kans heeft hij in Groningen helaas niet gekregen.
    Ontwerpwedstrijden worden verstoord door macht- en woordspelletjes over modern en eigentijds, die niet meer van deze tijd zijn.
    Hans Ibbelings schrijft dat de hedendaagse cultuur is versplinterd en pluriform, en dat traditie en vernieuwing, nieuwe modes en retrotrends er moeiteloos naast elkaar bestaan. De tijd is voorbij dat je de keuze voor ontwerpen mag beargumenteren vanuit concepten als modern, eigentijds en dergelijke. Het debat zou weer moeten gaan over schoonheid, over mooi en lelijk.
    De architectuurelite gebruikt dat woord schoonheid nooit. De architect Ashok Bhalotra zei in een interview met mij: ‘Het woord mooi wordt zelden gebruikt, uit angst, net als gelovigen die God niet ter discussie stellen. Het woord mooi mag niet gebruikt worden vanuit een dogmatisch denken.’
    Het is tijd te ontdekken hoe het gevoel voor schoonheid weer vorm kan krijgen in de gebouwde omgeving. Gevoel en schoonheid zijn lange tijd onbegrepen delen van de menselijke geest geweest. Maar volgens de neuroloog Antonio Damasio is het gevoel juist de belangrijkste menselijke functie om keuzen over schoonheid kunnen maken. Ontwerpers moeten weer de tijd nemen om een gevoel voor schoonheid te ontwikkelen en opleidingen moeten daaraan opnieuw aandacht geven.
    Mijn uitdaging aan gemeentebesturen en ontwerpelites is om dogmatische concepten los te laten, en voor elke plaats zorgvuldig te onderzoeken welke vorm van schoonheid daar het meest passend is. Daarbij moeten alle vormen van architectuur die wij nu kennen een kans krijgen. Je kunt de bevolking ook echt serieus nemen en in ontwerpwedstrijden kwaliteiten voorleggen in plaats van een dogmatische voorselectie te maken.
    In een goed ontwerp gaan heden en verleden samen, zoals ook de nieuwe hoogleraar bouwkunde Dick van Gameren eind vorig jaar betoogde in zijn intreerede aan de TU Delft. Wij hebben recht op deze werkelijke schoonheid.

Jan den Boer studeerde stedenbouwkunde en filosofie. Hij werkt als senior projectmanager bij de gemeente Utrecht. Hij publiceerde Passie voor de stad, naar een nieuwe betovering van de gebouwde omgeving. Op 16 april organiseert hij voor de gemeente Utrecht het debat over schoonheid op het symposium ‘Hoe organiseer je een mooie stad’.

De Boer komt tot precies dezelfde conclusies aangaande de gang van zaken als de redactie:  bestuurders en architectenmaffia willen koste wat het kost een modernistisch ontwerp, en frauderen daarom bij de selectieprocedure. Zo wordt Nederland tegen de wil van de overgrote meerderheid van de bevolking lelijk gemaakt.
    Kennelijk heeft Jan de Boer dit goed genoeg getroffen, om de tegenpartij tot een reactie te verleiden (de Volkskrant, 05-03-2007, door Frank de Vries, wethouder RO en Volkshuisvesting
(Groningen)):
  Gronings stadcentrum

De Utrechtse stedenbouwkundige Jan den Boer maakt een karikatuur van de jarenlange discussie over de plannen voor het Groningse stadscentrum (Forum, 23 februari).
    Maar liefst 21.656 mensen hebben de afgelopen maand hun favoriete ontwerp gekozen voor het Groninger Forum, het nieuwe centrum voor informatie, geschiedenis, film en debat.
    De stedenbouwkundige uitgangspunten voor het nieuwe gebouw waren inzet van een referendum. De gebouwen aan de nieuwe Oostwand zouden een tijdloze, ‘klassieke’ architectonische uitstraling krijgen.
    Het nieuwe Groninger Forum moest daarentegen een modern en spectaculair gebouw worden, een publiekstrekker met dezelfde aantrekkingskracht als het Groninger Museum.
    De voorstanders van deze plannen waren in de meerderheid en daarmee kreeg het Groninger Forum een democratische legitimatie. Waarom Jan den Boer de publieksenquête kwalificeert als een ‘dogmatische voorselectie van eigentijdse ontwerpen’, is mij dan ook een raadsel.

Het zinnetje 'De voorstanders van deze plannen waren in de meerderheid' is een klassiek voorbeeld van ambtelijk liegen, op de manier die door de beste politieke leugenaars, de Engelsen, zo treffend beschreven is als to be economical with the truth. De voorstander waren in de meerderheid in de politiek en het ambtelijke bedrijf - het publiek wil heel wat anders.

Het is inmiddels een aantal jaren verder, schrijvende april 2013, en de ontwikkelingen zijn aan deze redactie voorbij gegaan. Kennelijk is het voorgaande ontwerp uiteindelijk afgeketst. Hier is de nieuwste stand (de Volkskrant, 17-04-2013, van verslaggeefster Ana van Es):
  Reportage | Groninger Forum

Cultureel visitekaartje splijt stad Groningen

Groningen moet fors bezuinigen, maar bouwt toch een cultuurpaleis, waarvan niet vaststaat wat er in moet gebeuren.


...    In het centrum van Groningen, vlak onder de Martinitoren, verrijst de nieuwe blikvanger van de stad: het Groninger Forum. De bouw is al begonnen, maar ondertussen is nog steeds niet duidelijk waarvoor het complex van elf etages straks precies gebruikt gaat worden. Hoe kan dat? Wethouder en PvdA-prominent Dig Istha slaat zijn handen voor zijn gezicht. 'Ik weet het ook niet.'
    De plannen voor het Forum lijken zo veelbelovend. Als het in glas en zandkleurige steen uitgevoerde gebouw over vier jaar de deuren opent, moet de noordelijke provinciestad een cultuurpaleis rijker zijn van internationale allure. Een attractie, zo staat in een ambtelijke nota, die doet denken aan Covent Garden in Londen, aan het Centre Pompidou in Parijs.    ...

In een provinciestad. Dan heb je al weer gegeten en gedronken. Hier is het nieuwe ontwerp:

Alweer een buitenaards ruimteschip geland in het centrum van een Nederlandse stad.

Weer vele jaren later ... En het staat er ... En ze zijn er nog trots op ook, natuurlijk (de Volkskrant, 23-10-2020, door Kirsten Hannema):
  Vandaag | Architectuur

De zoete overwinning van Forum: stadshuiskamer Groningen verkozen tot beste gebouw 2020

Maaarrrrr ...


... om de waarheid te verhullen moer er wel een "roze" waas omheen geschilderd worden dat oranje is, om te verhullen wat het is; een bunker neergezet door "oorlogsmisdadigers" (dixit T. Baudet).


Volgende geval: het Deventer stadskantoor .


Naar Architectonische lelijkheid , Rijnlandmodel, kleinschaligheid , of site home .

1 feb.2007