Algemene semantiek | Abstractieladder, deel I In Woord en object
zijn drie soorten woorden geïntroduceerd: aanwijswoorden, relatieve woorden
en verzamelwoorden. In
Verzamelwoorden
is als voorbeeld genomen het woord "koeien", staande voor de
verzameling van "Klara", "Johanna" enzovoort, waarbij "Klara" en "Johanna" het
aanwijswoorden zijn voor twee bepaalde koeien op de boerderij. Het woord
"koeien" heeft gezamenlijke eigenschappen van alle koeien op de boerderij, maar
een groot aantal individuele eigenschappen van Klara enzovoort gaan daarbij
verloren; samengevat als: het verzamelwoord "koeien" is abstracter dan het
aanwijswoord "Klara".  De
boerderij van Klaas heeft naast koeien ook paarden en varkens. Koeien en paarden
zijn voor boer Klaas heel verschillend, maar toch ook weer gelijk in een aantal
zaken: zo hebben zowel koeien als paarden voer nodig, produceren ze mest,
enzovoort. Die gemeenschappelijke eigenschappen worden samengevat in het woord
"vee", in het Engels van Hayakawa: livestock, oftewel: "levende have".
Merk op dat er voor "vee" geen afbeelding is te maken. Kennelijk is het zo
dat hoewel beide termen abstracties zijn, "vee" een andere relatie tot de
werkelijkheid heeft dan "koe".Als deel van "vee" verliest koe "Klara" weer een groot deel van haar eigenschappen: het melk geven (althans: als producent), en bijvoorbeeld ook haar kleur. Koeien zijn zwart-wit, paarden bruin en varkens roze, dus je kan niet spreken van de "kleur" van "vee".  Het
is duidelijk dat hiermee het hek min of meer van de dam is. Zo kunnen
we de "levende have" van boer Klaas samenvoegen met zijn "dode have", dat
laatste zijn tractor, ploeg, maaimachine enzovoort, tot "inboedel". En
"inboedel" kan weer worden samengenomen met landerijen en huis tot "bezit",
"waarbij het laatste weer vertaalbaar is in "geld" of "rijkdom".Maar ook andere indelingen zijn mogelijk: het bezit van boer Klaas maakt deel uit van het "agrarische sector" van het dorp, het dorp maakt deel uit van de streek, de streek van het land enzovoort. Het hek is dus niet alleen van de dam wat betreft de hoogte van de abstracties die men kan maken, maar ook wat betreft de breedte. In principe houdt het kunnen maken van verzamelingen nergens op: het heelal is groot genoeg. Maar het is redelijk duidelijk dat de nuttigheidswaarde van verzamelingen wel redelijk snel afneemt - abstracter dan geld lijkt weinig nuttig, en ook qua breedte zijn er beperkingen: koeien samen nemen met schilmesjes kán, maar lijkt weinig zinvol.  Waar het om draait is dat iedere stap op wat door Hayakawa de "abstraction
ladder" of abstractieladder is gedoopt twee dingen doet - in de stap van
koeien naar "vee" omvat je meer soorten dingen, en tegelijkertijd verlies je
specifieke eigenschappen van die dingen. In de meer schematische
abstractieladder van hiernaast zie je in de wolk van de "werkelijkheid"
figuurtjes met verschillende eigenschappen als het aantal hoeken en de kleur -
in de verzamelingen eronder verdwijnt het aantal hoeken als kenmerk, en in die
erboven de kleur. En in volgende stappen die je kan maken als je op het diagram
klikt, gaat nog meer verloren, tot je al snel uitkomt op het meest abstracte
mathematische figuur: de (eigenschaploze) punt. Samengevat: wat we nu gedaan hebben is dus vanuit de werkelijkheid van koe "Klara" naar steeds abstracte begrippen gaan, horende bij steeds algemenere eigenschappen. Maar in Aanwijswoorden en waarnemen hebben we ook gezien
dat we ook de andere kant op kunnen: het kan noodzakelijk zijn juist meer
details van Klara te weten te komen in plaats van algemeenheden,
bijvoorbeeld dat Klara nogal klagelijk staat te loeien, aangevende dat ze ziek
is. Dat is voor boer Klaas aanleiding om hulp te zoeken bij iemand die
gespecialiseerd is in de details van koeien, dierenarts Peter, oftewel: we komen
lager terecht, bij de dierwetenschappelijke werkelijkheid. Er zijn dus nog meer
niveaus naast aanwijswoorden en verzamelwoorden. Daarover gaat het volgende
onderwerp
 .
Naar Aanwijswoorden en waarnemen
, Alg. semantiek lijst 
, Alg. semantiek overzicht
, of site home
. |