Kapitalisme en communisme

De redenen om het communisme negatief te beoordelen zijn bekend genoeg, maar voor het vervolg is het nodig er een aantal expliciet te noemen.
    Ten eerste is het communisme geen democratie, verder is er geen vrijheid van meningsuiting, en er is geen vrijheid in het algemeen. Men kan dat ook samenvatten in de opmerking dat communisme een dictatuur is. Dictatuur wil zeggen dat er iemand of een instelling de baas is, en de rest heeft te gehoorzamen. Doe je dat laatste niet, dan wordt je gestraft, wat precies het tegenovergestelde is van vrijheid, vrijheid van meningsuiting en democratie.

Over het algemeen wordt kapitalisme gezien als het tegenovergestelde van communisme. Staatkundig gezien lijkt dat te kloppen, want de meeste kapitalistische staten, in ieder geval de westerse, zijn ook democratieën, met vrijheid en vrijheid van meningsuiting. Dat wil zeggen want niets is absoluut: veel meer democratie, vrijheid en vrijheid van meningsuiting.

Maar in een ander opzicht is kapitalisme niet helemaal zo tegenovergesteld aan communisme. Want de gemiddelde werknemer werkt er in een bedrijf. En in een bedrijf heerst geen democratie. In een bedrijf heeft men een baas, en die baas is de baas. Om precies te zijn, heeft men meestal meerdere bazen: een chef, soms meerdere lagen aan managers, en tenslotte een directeur.
    Ten opzichte van geen van die personen heeft de werknemer een positie van gelijkwaardigheid, en zeker niets dat lijkt op een democratische invloed - je doet wat de baas zegt. De baas heeft "de" macht .
    Ook je vrijheid van meningsuiting is beperkt, blijkende uit cabareteske zegswijzen als "Als je vooruit wil komen, altijd hard lachen om de grapjes van je baas". En met je vrijheid in het algemeen is het ook redelijk droevig gesteld: je moet op tijd komen, kan pas na een bepaalde tijd weg, en tussendoor wordt je doen en laten ook grotendeels voor je ingevuld.

Het meest illustratief is de relatie tussen werknemer en chef: doe je niet wat hij zegt, dan wordt je, afhankelijk van de ernst van het "vergrijp" gestraft met geen-promotie, loonsverlaging, of ontslag. Dit lijkt sterk genoeg op de definitie van een dictatuur om te zeggen dat het een vorm van dictatuur is.

Op dit punt keren we even terug naar het communisme. Toen het communisme gevallen was in Rusland, vestigden er zich na een paar jaar ook westerse bedrijven. Tot hun verbazing hadden ze aanzienlijke moeite om genoeg personeel te vinden, ondanks het feit dat je bij die westerse bedrijven veel meer kan verdienen dan bij Russische. De reden was simpel: bij de westerse bedrijven werd je niet alleen beter betaald, maar moest je ook veel harder werken dan in Russische bedrijven, en vele Russen gaven de voorkeur aan minder hard werken en minder geld boven harder werken en meer geld .

Dat minder hard werken is mogelijk in een Russisch bedrijf omdat er niemand is die straf geeft als je minder je best doet. Het is bekend dat in een Russisch bedrijf je min of meer kon doen en laten wat je wou, in vergelijking met een westers bedrijf. Het Russische bedrijf was veel minder een dictatuur dan het westerse bedrijf.

De vergelijking tussen kapitalisme en communisme is dus niet zo zwart-wit als ze normaal wordt voorgesteld, althans voor degenen die het gewone werk doen.

Maar er is ook een groep mensen die géén last hebben van de dictatoriale kanten van het kapitalisme. Dat zijn natuurlijk degenen die de baas zijn -  die hebben het beste van beide werelden. Het is dan ook geen wonder dat dit de sterkste voorstanders zijn van het kapitalisme. En ook de sterkste tegenstanders van het communisme. 

Nu kan men er ook nog over debatteren of de bazen, de rijken, de top, of hoe men het ook wil noemen, van huis uit de grootste democraten zijn en hun rijkdom een gevolg, of dat ze in eerste instantie rijk willen zijn, en de democratische staatsinrichting een bijproduct is. Ook deze kwestie is natuurlijk geen zwart-wit zaak, maar er zijn genoeg aanwijzingen om te stellen dat het laatste (veel) meer waar is dan het eerste. Dit blijkt het duidelijkste uit de ideologie achter het kapitalisme, zie hier . En op het individuele niveau hoeft men alleen maar naar het uiterlijk te kijken - de gemiddelde industrieel, directeur, of financier heeft duidelijk meer weg van een dictator dan een geestelijke of een wetenschapper . Op grotere schaal is er het voorbeeld van de Verenigde Staten. Dit voorbeeldland voor de kapitalisten heeft sinds de Tweede Wereldoorlog stelselmatig dictators gesteund boven meer humanere regeringen, zolang die dictators de vertegenwoordigers van het kapitalisme maar de vrije hand gaf; het betreffende lijstje beslaat vrijwel de hele Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse continenten, en een groot deel van Azië.

Kortom, weer wat meer zwart-wit gesteld kan men het volgende zeggen: het communistisme is een staatsdictatuur, en het kapitalisme is een economische dictatuur - of steeds meer: een gelddictatuur, die van de finanaciële wereld .
    Wat directer: het is steeds meer kapitaalfascisme.
    Het grote verschil tussen de twee is dat de staatsdictatuur een enkel aanwijsbaar hoofd heeft, en de economische dictatuur niet: dat is een veelkoppig monster (hoewel latere ontwikkelingen als de kredietcrisis van 2008-2009 duidelijk hebben gemaakt dat de financiële sector wel een erg groot hoofd heeft).
    Dit grote optische verschil heeft een eenzijdig beeld van het verschil tussen kapitalisme en communisme veroorzaakt, versterkt door een langdurige en zeer intensieve propagandacampagne , gevoerd door de lakeien van het kapitaalfascisme: de "schrijvende" middenstand (uit Das Narrenschiff, anno 1492 ):

 
De boer wordt toch ondanks zijn ijver,
levend gevild door ridder en schrijver

Voor de gewone niet-politieke burger die het werk doet, is het verschil tusen kapitalisme en communisme veel kleiner dan voor de baas - de ridder. Het is voor de niet-politieke burger zelfs de vraag of zijn effectieve vrijheid onder het kapitalisme niet kleiner is - zie de praktijk hier . En van de gewone niet-politieke burger zijn er in alle landen veruit het meest.


Naar Rijnlandmodel en communisme , Machtsstructuur en ik-cultuur , of site home .

30 mei 2005