Bronnen bij Westerse cultuur: vertrouwen

Inleiding

Vertrouwen komt in aanmerking voor de positie van dat kenmerk van een maatschappij of cultuur dat het meest het succes ervan bepaalt, zowel in cultureel als economisch opzicht.

Eigenlijk de enige reden om daar aan te twijfelen is dat vertrouwen een vrij abstract begrip lijkt. De definitie

gehanteerd op deze website is: "De verwachting in een interactie met anderen niet benadeeld te worden door de ander", oftewel: "Aan wie in het zwembad durf je je portemonnee in bewaring te geven" of "Aan welke persoon durf je je auto in bewaring te geven onder de belofte dat deze hem zal repareren".

Het eerste voorbeeld lijkt een simpele individuele persoonlijke kwestie, het tweede voorbeeld laat onmiddellijk zien hoe economisch en maatschappelijk cruciaal het is. In deze inleiding twee praktische voorbeelden (de Volkskrant, 30-09-2006, door Linda Polman):

Hoe vaak ben ik niet tegen de muur van ongeloof in de toekomst in Afrika opgelopen? Had ik bijvoorbeeld een muurtje dat hoger moest. Sprak ik met de buurtmetselaar af dat ik hem 30.000 leones (10 euro) zou betalen als de klus af zou zijn. Ik gaf hem 10.000 leones om cement te kopen en zag hem nooit meer terug. ...

En (de Volkskrant, 30-03-2010):

Multimiljonairs aan boord

De Amerikaanse eeneiige tweeling Cameron en Tyler Winklevoss heeft ook een plek bemachtigd in de Oxford-boot. De broers ... vergaarden vooral wereldfaam door een online sociaal netwerk op te richten, ‘ConnectU’.
Ze huurden whizzkid Marc Zuckerberg in om de site te bouwen. Die ging er volgens de broers met het idee vandoor en richtte Facebook op. De rechtszaak die ze aanspanden werd geschikt. Ze hielden er 20 miljoen dollar aan over plus een pakket aandelen ter waarde van 45 miljoen dollar. ...

Waarbij voor de metselaar geldt:

... De metselaar is typerend voor Afrikaanse vaklieden. ...

De sociale groep van Mark Zuckerberg is (Wikipedia.org, opgeslagen 07-05-2010).

Mark Zuckerberg

Mark Elliot Zuckerberg (born May 14, 1984) is an American entrepreneur best known for co-founding the popular social networking site Facebook.

Early life
Zuckerberg was born in White Plains, New York to a Jewish family ...
... he decided to attend Harvard University instead, where he joined Alpha Epsilon Pi, a Jewish fraternity ...

..., en voor die sociale groep geldt iets soortgelijks als voor Afrikaanse vaklieden, zie hier

. In beide gevallen geldt: bij een sociale interactie met een ander(e) persoon(en) wordt eigen voordeel behaald ten koste van die andere persoon(en)".

Ook in beide gevallen geldt dat op de langere termijn, dat wil zeggen: bekeken over meerdere oftewel toekomstige transacties, het schenden van vertrouwen ook voor de schender nadelig is. Voor het Afrikaanse geval:

... Sprak ik met de buurtmetselaar af dat ik hem 30.000 leones (10 euro) zou betalen als de klus af zou zijn. Ik gaf hem 10.000 leones om cement te kopen en zag hem nooit meer terug. In zijn Afrikaanse redenering had hij 10.000 leones gescoord, terwijl ik het niet anders kan zien dan dat hij 20.000 leones verloor en bovendien de kans had verspeeld op vervolgklussen. ...

Voor het Joodse geval is het nadeel op langere termijn overbekend: geschuwd en veracht worden, en na lang opsparen een progrom of holocaust.

Dit allemaal is in modelmatige termen bekend als het proces van "tit for tat"

, dat begint met een coöperatieve actie van de ene "deelnemer" richting de andere, en een coöperatieve actie terug verwacht. Oftewel: tit-for-tat is gebaseerd op vertrouwen, en omdat het een model is, kan vertrouwen meten. Met de maatschappelijk al bekende uitslag: wie zijn interacties baseert op vertrouwen, is op de langere termijn (veel) beter af. En andersom: wie vertrouwen schendt, eindigt in de armoede, of in gaskamers.

In de volgende bronnenverzameling komen praktische voorbeelden aan de orde, bekend onder termen als fraude, corruptie enzovoort. Ze laten zien dat vertrouwen en wantrouwen globaal gezien het al bekende verloop hebben, van west naar oost en van noord naar zuid.

Bronnen

Eerst een paar artikelen met vergelijkende onderzoeken (de Volkskrant, 06-07-2013, door Asha ten Broeke):

Nederlanders zijn gelukkig vol vertrouwen

Denen, Zwitsers en Nederlanders hebben meer vertrouwen in vreemden dan Turken, Grieken of Zuid-Afrikanen.

... Nederland heeft (...) vertrouwenscultuur, net als bijvoorbeeld Denemarken en Zwitserland, blijkt uit internationaal vragenlijstonderzoek. In landen als Griekenland of Turkije is het onderlinge vertrouwen juist laag, en daar werkt straf dan weer niet zo best. Van Lange en Balliet publiceren deze conclusies deze maand in het vakblad Perspectives on Psychological Science, in een meta-analyse waar 83 studies uit achttien landen de revue passeren:

Het voorkomen van Saoedi-Arabië zo hoog op de ladder moet een of ander vervorming door het onderzoek zijn - het vertrouwen in Saoedi-Arabië in vreemden, zoals uitgelegd op de normale manier, wordt geïllustreerd door het feit dat westerse immigrantenwerkers, hoogopgeleide ingenieurs en dergelijke, in eigen compounds leven. Het vertrouwen van Saoedi-Arabiërs in vreemden staat dus dicht bij het absolute nulpunt - en volgens ieder mens die iets van de wereld afweet in iedere geval nog onder Turkije.
Een mogelijke reden voor deze afwijking zit in het meer experimentele karakter ervan:

Het bijzondere aan de 83 studies die Balliet en Van Lange analyseerden is dat de vertrouwenscultuur in het groot werd gereflecteerd door iets heel kleins: hoe vier mensen een onderhandelingsspel spelen. Tijdens dit spel komt een clubje van vier studenten bij elkaar en speelt twaalf ronden lang een zogenaamd public goods dilemma. Twintig euro krijgen ze, en elke ronde mogen ze opnieuw kiezen welk deel ze in een soort publiek fonds stoppen en welk deel ze voor zichzelf houden. Voor elke euro die in dat fonds terecht komt, krijgt elke speler 40 cent uitgekeerd. Zou iedereen al zijn geld in het fonds stoppen, dan zou elke speler dus met 32 euro naar huis gaan - dikke winst. De enige manier om zelf nog meer winst te maken, is door 'zwart te rijden'. Als enige besluit je dan om al je geld te houden maar wel mee te cashen wanneer de grote pot wordt verdeeld (in het gunstigste geval verdien je dan 44 euro).
Maar hier krijgt het spel een wending. Want voordat het gemeenschapsgeld wordt uitgekeerd en de volgende ronde begint, krijgen spelers de optie om een straf uit te delen. Ze kunnen één euro betalen om een andere speler drie euro minder winst te laten betalen. De zwartrijder kan dus beboet worden. Het idee is dat hij hiervan een lesje leert, en de volgende ronde net zo royaal als de rest meedokt aan het publieke fonds. En dát, zo stelden Balliet en Van Lange vast, gebeurt nu juist in landen waar men elkaar over het algemeen goed vertrouwt. In landen waar dat niet zo is, trekken mensen zich veel minder aan van straf.

In dit experiment draait het echt om de straf. De deelnemers weten dat ze deel uitmaken van een spel, en niet van het echte leven. Dat het desondanks voor een deel werkt als in het echte leven, komt door gewoonte of herinnering. In het echte leven gaat het ongeveer zo:

Eigenlijk is het een klein wonder dat de meeste mensen elke dag weer een treinkaartje kopen. Natuurlijk, wie dat niet doet riskeert een boete. Maar een beetje homo economicus heeft al gauw uitgerekend dat het qua pakkans en bespaarde ritprijzen op veel trajecten voordeliger is om kaartjesloos te treinen. Dus waarom rijden we niet massaal zwart?
Volgens psychologen Daniel Balliet en Paul van Lange van de Vrije Universiteit is het antwoord: vertrouwen. Om precies te zijn: juist in een samenleving waarin het gebruikelijk is dat vreemden vertrouwen hebben in elkaar, werken straffen zoals een zwartrijdersboete heel goed.

Het is dus niet zozeer de straf zelf die ervoor zorgt dat het werkt, maar de herinnering die de straf geeft aan dat het gaat om vertrouwen in elkaar.En dat is de eigenschap die varieert, tussen de culturen. Wat een ongemakkelijke conclusie is om letterlijk op te schrijven:

Hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht, niet betrokken bij de meta-analyse, ziet wel wat in deze verklaring. 'Mensen zijn van nature op samenwerking gericht.

Onzin - dat is precies wat het onderzoek bevestigt, ter ondersteuning van wat iedereen met open ogen wel weet: "Sommige culturen of landen zijn veel meer op vertrouwen gericht dan andere". Waarop je het verhaal kan houden van de Afrikaanse metselaar die tegen zijn eigen belang in het voorschot voor de aanschaf van de stenen in zijn zak steekt, en er mee vandoor gaat, zie verderop.
Waarna de fout in diverse andere vormen wordt gegoten:

Bovendien hebben we normen: openbaar vervoer is belangrijk, daar dien je netjes voor te betalen.

Dat doen zij dus niet. Zij hebben dus niet die normen.

Wie zijn kont tegen de krib wil gooien door als enige geen kaartje te hebben moet zowel tegen die natuur als tegen die normen ingaan. En dat kost veel energie.'

Dat hebben zij dus niet - het kost hun juist veel energie om wel vertrouwen te betonen - dat gaat tegen hún normen is. Vandaar dat ze het blijven doen, ook na slechte ervaringen als ervoor bestraft worden.
De uitvoerder van dit specifieke onderzoek heeft het beter door:

Van Lange benadrukt dat zonder zulk vertrouwen een samenleving niet lekker kan draaien. 'Wat water en eten is voor een mens, is vertrouwen voor relaties.' Misschien dat het samenspel van vertrouwen, straf en samenwerking verklaart waarom sommige landen falen, oppert hij, terwijl andere landen op weg lijken naar graziger politiek-economische weiden.

Waarvan hier dus een reeks voorbeelden.

Eerst nog ander overzichten (de Volkskrant, 06-07-2010, van verslaggever Peter de Graaf):

Vertrouwen burger stijgt

... In sociaal vertrouwen loopt Nederland internationaal zelfs voorop, samen met Finland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en Oostenrijk. Dat blijkt uit een vergelijking op basis van de Eurobarometer en de European Social Survey.

Dit zijnde de algemene trend.

En om de details daarvan te laten zien, beginnen we in het noorden (Dagblad De Pers, 12-01-2009, door Tjeerd Wiersma):

Recessie | Vooruitzichten steeds somberder

Alle signalen staan op rood

Langzaam begint ook Nederland pijn te voelen. Waar moet u heen als het echt misgaat?

Tussentitel: ... Remedie | Met zijn allen naar Noord-Europa

Hoewel Nederland tot nu toe redelijk overeind is gebleven in de voortdenderende crisis, geven de ontwikkelingen in onze buurlanden nogal te denken. Duitsland staat bijvoorbeeld de zwaarste recessie te wachten sinds de Tweede Wereldoorlog. Volgens analisten krimpt de Duitse economie in 2009 met maar liefst 4 procent. De werkloosheid stijgt naar verwachting tot vier miljoen. ...
    Maar wat als het ook hier uit de hand loopt? Is er dan nog een plek in de beschaafde wereld waar we ons veilig en gelukkig kunnen voelen?
    Als het bij ons economisch misgaat moeten gelukzoekers naar IJsland. Tenminste, dat zegt Ruut Veenhoven, socioloog aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Veenhoven houdt de ‘World Database of Happiness’ bij en volgens hem is de IJslander met een score van 8,5 het allergelukkigst. Maar sinds het land technisch bankroet is (Icesave!), lijkt IJsland niet echt een geloofwaardig alternatief voor Nederland.
    De nummer twee op de lijst van Veenhoven is Denemarken. Dat klinkt al beter. De Denen hebben veel weg van de Nederlanders: met een Deen kun je een prima gesprek voeren en gezellig een biertje drinken. Veel meer dan een ‘cartoonrel’ is er de afgelopen tien jaar niet voorgevallen. ...
    En economisch hebben de Denen het dankzij een strak fiscaal en monetair beleid goed voor elkaar. De werkeloosheid is er met 4 procent relatief laag, net als hier. Het noorden van Europa scoort sowieso hoog op het gebied van welvaart en welzijn.
   Volgens Philip Bokeloh, econoom bij ABN Amro die onderzocht waarom de Noord-Europeanen het zo goed doen, komt dat omdat ze veel socialer met elkaar omgaan en ook beter voor elkaar zorgen.
    ‘Ze gaan uit van het coöperatieve model. In het noorden van Europa steken ze elkaar de loef niet af, maar draait alles juist om samenwerking. Verder staat de overheid er garant. Als je in Denemarken je baan kwijtraakt, zorgt de overheid ervoor dat je snel weer aan de slag kunt’, zegt Bokeloh. Andere pluspunten: de hogere inkomens, de goede gezondheidszorg, de kinderopvang, de ruimte en de mogelijkheden om je leven in te richten zoals jij dat wil. Je betaalt een hoop belasting, maar dan heb je ook wat. Een sterke overheid is tegenwoordig alleen maar handig.    ...

Dit is dus ons uitgangspunt, of ijkpunt.

De eerste richting waarin de veranderingen bekeken worden is het oosten (de Volkskrant, 24-06-2005, door Peter Giesen):

De veelheid van Europa

... De cultuur van Oost-Europa staat in het teken van het overleven. Oost-Europeanen hechten veel waarde aan hard werken en economische zekerheid. Het vertrouwen in medeburgers is relatief laag, de intolerantie voor buitenstanders groot. Meer dan in de rest van Europa is er steun voor autoritaire leiders, zij het wel binnen het kader van een democratie. ...

En (de Volkskrant, 31-12-2008, van verslaggeefster Natalie Righton):

Nederlanders vertrouwen elkaar en noemen zich zeer gelukkig

Veel meer dan 25 jaar geleden vertrouwen Nederlanders elkaar, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Tilburg.

Het onderling vertrouwen tussen Nederlanders is de laatste jaren toegenomen. ...
    Dit blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Tilburg, waarvoor 1.500 Nederlanders zijn geïnterviewd. Het onderzoek is onderdeel van de European Values Study, die de normen en waarden van Europese burgers elke negen jaar naast elkaar zet. Het hoofdrapport komt eind 2009 uit.
    ... De oorzaak van het hoge onderlinge vertrouwen ligt deels in de relatieve welvaart en deels in het vrije politiek systeem, waarin Nederlanders vrij zijn eigen keuzes te maken, zegt hoogleraar sociologie Paul de Graaf, die zowel het Nederlandse als het Europese onderzoek naar vertrouwen en tolerantie leidt.
    ‘Inwoners van relatief arme Oost-Europese landen vertrouwen voornamelijk hun familie. De rest van het dorp en het land, inclusief de politici, belazeren je zodra ze de kans krijgen, denken deze mensen, die ook vertrouwder zijn met corruptie’, aldus De Graaf. ‘In Nederland heeft men het relatief goed. Over het algemeen denken wij niet dat buren en politici erop uit zijn ons een loer te draaien.’ ...

De onderzoeker maakt hier een bekende en fundamentele fout in de interpretatie van de correlatie die hij ziet, want oorzaak en gevolg liggen natuurlijk andersom: omdat het onderlinge vertrouwen laag is, is de organisatiegraad laag, en het land arm.

De west-oost richting laat al sterke verschillen zien, maar echt dramatisch wordt het als je van noord naar zuid gaat - eerste even een meer algemeen overzicht (de Volkskrant, 30-06-2012, rubriek Politiek, door Martin Sommer):

De Europese controlestaat

    ... hebben collega Paul Brill en ik eind vorig jaar (het Vervolg, 3 december 2011) teruggekeken hoe de geboorte van de euro verliep, op de toppen van Maastricht (1992) en Amsterdam (1997). Het beeld was onthullend. Topambtenaar Ben Bot wist toen al dat de Grieken de boel flesten maar dacht: 'Wat meer steun, dan knapt dat land wel op.' Frits Bolkestein was tegen deelname van de Italianen maar beet niet door. Premier Wim Kok meende dat het met goede afspraken wel zou lukken.
    Bij elkaar was het vooral een Nederlands toneel. Een klein land dat zich soepel aanpast aan de loop der dingen en ook weinig anders kan. Achteraf bezien was het van een onthutsend vertrouwen. Als je één ding kunt vaststellen na tien jaar euro, dan is het dat het vertrouwen weg is. Dat geldt, zie het SCP-onderzoek van deze week, ook voor de burger. Het nieuwe Europa heeft geen grenzen, maar het onderlinge verkeer is gepekeld in argwaan en achterdocht.
    Dat mag je verlies noemen. Nederland was van oudsher een vertrouwenssamenleving. Hoe bijzonder dat is, kun je lezen in het boek Trust van Francis Fukuyama (1995). Nederland was een klein land, met een homogene bevolking en een staat die dichtbij de mensen stond. Vertrouwen heeft enorme voordelen, is goedkoop, scheelt hekken, sloten en accountantskosten. Vertrouwen is voorspelbaarheid, zekerheid, berekenbaarheid. Het is ook saai, met een Wassenaarakkoord waaraan de partijen zich vijftien jaar onberispelijk hielden.
    Vertrouwen is vooral: vertrouwen. Nederlanders hebben de naïeve neiging om te denken dat anderen ook zo zijn. Inmiddels heeft Nederland al vaak zijn onschuld verloren, vanaf de immigratie tot in Srebrenica. Duitsland en Frankrijk waren, tot ontzetting van Nederland, de eersten die zich niet aan het stabiliteitspact hielden. De oude Franse president Chirac zei eens dat beloften alleen bindend zijn voor degene aan wie ze zijn gedaan. Dat is een wezenlijk andere levenshouding. In de meeste landen is de staat je vijand en je familie je enige vriend. Samenlevingen met 'low trust' moeten bijeen gehouden worden met ambtenarij, barse gendarmes en heel veel controle. Het is daar minder leuk.
    Deze crisis is een vertrouwenscrisis. Hij begon met de mededeling van de Griekse premier Papandreou dat zijn land 'van a tot z corrupt' is. Nu blijken de Spaanse banken, met medewerking van de Spaanse politiek, ook verrot. Angela Merkel heeft gezegd dat ze zich echt besodemieterd voelde. In Brussel wordt Duitsland gechanteerd - graag meteen hulp of wij helpen de euro naar de kelder. In de tussentijd zijn domme maatregelen genomen die het wantrouwen alleen maar aanwakkeren. Banken moesten worden gestraft en dus gedwongen mee te betalen aan de afschrijving van de Griekse schuld. Sindsdien willen ze vanwege het risico helemaal geen cent meer in Griekenland steken.    ...

Het west-oost patroon is duidelijk.

Nu een paar over het noord-zuidpatroon (de Volkskrant, 29-03-2004, van verslaggever Bart Jungmann):

Wat goed en kwaad is, weten we nu wel

... Opvallend in deze SCP-rapportage is dat Nederlanders, in vergelijking met de hen omringende buitenlanders een tamelijk positief mensbeeld hebben. Gevraagd naar de betrouwbaarheid en de eerlijkheid van medeburgers is respectievelijk 42 en 52 procent optimistisch. Alleen de Scandinaviërs zijn nog beter van vertrouwen. Maar Duitsers en Belgen zijn al een stuk argwanender, terwijl Spanjaarden en Portugezen helemaal op hun hoede zijn.

De eerste culturele grens, die in Nederland, een eerste grens van de Germaanse naar de Latijnse levenssfeer (de Volkskrant, 29-01-2009, van verslaggever Peter de Graaf):

Bouwfraude | Bestuurlijk Limburg likt zijn wonden na nieuwe omkoopzaak met een bouwbedrijf

Corruptieaffaire raakt open zenuw

Reputatie op het gebied van integriteit is al niet best | Bestuurders beweren dat de tijden echt veranderd zijn.

De arrestatie van zes Limburgse ambtenaren die ervan worden verdacht steekpenningen te hebben aangenomen van het bouwbedrijf Janssen de Jong, heeft in de provincie ‘een open zenuw geraakt’, zegt burgemeester Toine Gresel van Heerlen. Want Limburg heeft een slechte reputatie op het gebied van de integriteit van openbaar bestuur. In de jaren negentig zijn al te nauwe banden tussen bedrijfsleven en overheid blootgelegd. Diverse burgemeesters, wethouders en ambtenaren werden veroordeeld wegens het aannemen van steekpenningen of valsheid in geschrifte.
Het was de tijd van de Vriendenrepubliek, zoals de titel luidt van het boek dat onderzoeksjournalist Joep Dohmen schreef over corruptiepraktijken in Limburg. ‘Daarom is het extra pijnlijk en extra zuur’, aldus Gresel. ‘We hebben echt werk gemaakt van integriteitsonderzoek. We kunnen in Limburg de toets der kritiek doorstaan. Daarom zijn we ook zo pijnlijk verrast door deze aanhoudingen. Ik zit hier nog maar vijf jaar, maar collega’s hebben het erover: oude wonden doen nog pijn.’
De kop in Dagblad De Limburger loog er niet om: ‘Wéér corruptieaffaire.’ De columnist schreef dat het beeld van Limburg als ‘nationaal kampioen konkelefoezen’ weer eens lekker wordt bevestigd. De termen ‘Napels aan de Maas’ en ‘Limbabwe’ zijn weer van stal gehaald.

Wat verder naar het zuiden de tweede (Volkskrant.nl, 21-10-2006, door Bart Dirks):

Charleroi in crisis

"Drie onderwerpen interesseren ons: het Vlaams Belang, België dat uit elkaar valt en de schandalen in Wallonië. Die laatste vooral om de hoge amusementswaarde."
Aldus collega Jörg Reckmann, de correspondent in Brussel van de Frankfurter Rundschau over wanneer België in het Duitse nieuws komt. En na een forse portie Vlaams Belang, rond de gemeenteraadsverkiezingen, is het nu weer tijd voor de schandalen in Wallonië. De Parti Socialiste is weer eens negatief in het nieuws, nadat vrijdag de burgemeester van Charleroi is opgepakt.
Van amusement is eigenlijk geen sprake, vind ik. Burgemeester Jacques Van Gompel wordt verdacht van valsheid in geschrifte, gebruik van valse stukken en oplichting als openbaar ambtenaar. Het is het derde grote schandaal voor Charleroi, nadat eerst de huisvestingsmaatschappij La Carolorégienne en het afvalbedrijf in opspraak kwamen. Beide worden door PS-kopstukken geleid. ...

Wat zich ernstigere mate voorzet richting zuiden (de Volkskrant, 18-03-2011, van correspondent Ariejan Korteweg):

Interview | Pierre Lascoumes, jurist en auteur

'Corruptie? Franse politici verkeren in een grijze zone'

Franse toppolitici raken in problemen. Ook geaccepteerde vriendjespolitiek heeft grenzen.

Tussentitel: Je laten uitnodigen voor zonvakantie heeft lange traditie
Clearstream, Angolagate, de zaak-Chirac, de zaak-Woerth-Bettencourt, MAM in Tunesië, Fillon in Egypte - bijna wekelijks komen Franse toppolitici in opspraak op verdenking van misbruik van hun positie. Soms zijn dat langlopende affaires, zoals de zaak rond ex-president Chirac. Hij wordt er van beschuldigd medewerkers fictieve banen te hebben bezorgd die werden betaald door de stad Parijs, waarvan hij burgemeester was. Zijn proces werd vorige week met een beroep op wettelijke oneffenheden verdaagd.

Verder naar het zuiden van Europa en de daarop volgende gebieden wordt het sneller erger (Dagblad De Pers, 11-10-2007, door Andrea Vreede):

Corruptie | Eerst zichzelf verijken, daarna pas het land

Italianen zijn hun politici beu

Donkere wolken van woede en onvrede pakken zich samen boven de Italiaanse politiek. De overgrote meerderheid van de kiezers is de arrogantie en inefficiëntie van hun politieke leiders zat. Alles moet anders. Maar hoe?

Regering of parlement, rechts, katholiek-midden of links, het is allemaal een pot nat. Van post-fascisten en ex-christen-democraten tot post-communisten en echte communisten, in Italië denkt iedereen alleen maar aan zichzelf en niet aan het landsbelang. Het is één grote, graaiende, geld verspillende kaste. Uiteen opiniepeiling eind september blijkt dat bijna vier op de vijf Italianen geen enkel vertrouwen meer hebben in de politiek.

Wat binnen Italië ook sterk noord-zuid verloopt (de Volkskrant, 25-10-2007, van verslaggever Olav Velthuis):

Italiaanse maffia zet twee keer zo veel om als Fiat

Italiaanse maffia heeft omzet van 90 miljard euro | In zuiden wordt 80 procent van ondernemers afgeperst | Verzet tegen pizzo groeit

Fotobijschrift: Maffia: vooral in zuiden touwtjes in handen

De Italiaanse maffia zet jaarlijks 90 miljard euro om. Dat blijkt uit een nieuw rapport, getiteld SOS Business van de Italiaanse ondernemersorganisatie, Confesercenti. Volgens Confesercenti is de maffia daarmee het grootste bedrijf van Italië (naar omzet bijvoorbeeld twee keer zo groot als de automaker Fiat). Als haar activiteiten in de officiële statistieken werden meegenomen, zou de maffia 7 procent van het bruto binnenlands product in Italië voor haar rekening nemen. ...

In de laatste alinea's wordt hier een verband gelegd met een factor die nauw verwant is aan vertrouwen en sociale samenhang: de mate van machtsgeneigdheid

van een cultuur of maatschappij

.

Waarna je aan die kant van Europa aan het uiterste zuiden bent beland, en elders verder moet. Eerst een stuk naar het oosten (de Volkskrant, 18-05-2013, rubriek Vrij zicht, door Martin Sommer, politiek commentator van de Volkskrant):

Optimistisch Nederland

Wat heeft het Kamerdebat van dinsdag over de Bulgaarse toeslagenfraude netto opgeleverd? ...
... Er is een ander perspectief mogelijk: het Bulgaarse. De officier van justitie in Sofia die de toeslagenfraude onderzoekt, stelde droogjes vast dat gulheid bij het Nederlandse systeem hoort, en dat wij nu met het Bulgaarse systeem hebben kennisgemaakt. Anders gezegd, jullie hebben allemaal blauwe ogen en zijn te goed van vertrouwen. ...

En dat is slechts een enkel meetpunt, want dit is in de hele buurt zo. Een land als Roemenie is geen haar beter. Met natuurlijk ook overal het bijbehorende verschijnsel:

Onlangs stuurde een goede kennis een YouTube-filmpje met een zogeheten TED Talk van de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev. Een TED Talk is een betoogje van tien minuten. Deze van Krastev heette 'Democratie en transparantie', vanuit Bulgaars perspectief. Krastev is even geniaal als grappig, en begint met de vaststelling dat je 'gelukkigen hebt, dan ongelukkigen, en dan Bulgaren'.

Hoe slechter het vertrouwen, hoe ongelukkiger het leven.

En verder naar het zuiden gaat het richting de Balkan. Ook daar is precies dezelfde trend waar te nemen, met als meest zuidelijke punt en dus culturele dieptepunt: Albanië, het meest wantrouwende, het minst westerse en het armste en meest ongelukkige Balkanland (de Volkskrant, 27-06-2009, van verslaggeefster Leen Vervaeke):

Albanese verkiezingen in teken van wantrouwen

Zondag gaat Albanië naar de stembus. Het draait om twee heren die elkaar fel bestrijden, maar hetzelfde willen: leven als in de EU. Die is op haar hoede.

Vrijdagmiddag was het even alle hens aan dek voor de diplomaten in Albanië: die avond, twee dagen voor de parlementsverkiezingen, zouden de partijen hun slotmanifestaties houden, maar de regeringspartij deed er alles aan om het slotfeest van de voornaamste oppositiepartij te saboteren.
    De Democratische Partij (PD) van premier Sali Berisha liet de weg naar de bijeenkomst van de oppositionele Socialistische Partij (PS) door politie afzetten. Wie de straat probeerde in te komen, werd met geweld tegengehouden.
    Pas na grote druk van de internationale gemeenschap, vooral van de Verenigde Staten, bond Berisha in. ‘Ik zie op televisie dat de straat nu weer wordt vrijgemaakt’, zegt een westerse diplomaat, die anoniem wil blijven, vrijdagnamiddag aan de telefoon. ‘Maar dit geeft aan hoe het hier gaat. De oppositie zo buitenspel zetten, dat hoort niet in een democratisch land.’   ...
    Voorlopig ziet het er niet bijster goed uit. Tijdens de campagne vielen drie doden: een kandidaat kwam om door een autobom, een militant werd neergestoken na een ruzie over verkiezingsposters, en een parlementslid werd neergeschoten. Dat heeft echter niet noodzakelijk met politiek te maken, maar mogelijk wel met malafide zaakjes waarin de drie misschien betrokken waren.
    Om dat te controleren, heeft de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) 440 buitenlandse waarnemers in Albanië gestationeerd. Daarnaast mogen de belangrijkste partijen in elk stembureau een waarnemer plaatsen. Hun namen werden pas op het laatste moment bekend gemaakt, om te voorkomen dat zij worden bedreigd of omgekocht. ‘Dat is tekenend: er hangt hier een atmosfeer van extreem wantrouwen’, zegt een diplomaat.
    Dat wantrouwen wordt gevoed door de politici, die elkaar over en weer beschuldigen en beledigen. ...

In het geval van Albanië zijn de uiterlijk tekenen van dat wantrouwen overduidelijk: een overdadig wapenbezit en een cultuur van vetes

. Ook in het algemeen kan men een relatie constateren tussen de hoeveelheid wapenbezit en de hoeveelheid vertrouwen binnen een cultuur. Het oorzakelijk verband is simpel: wapenbezit bewijst een gebrek aan vertrouwen in de medeburger.

Dit was binnen Europa. Vanuit Europa naar het Oosten gaande wordt het nog minder (de Volkskrant, 24-04-2007, column door Nazmiye Oral):

Mehmet, een emigrant in spe

... mijn broertje trok mijn aandacht met een terloops gebrachte mededeling. Over een paar jaar wilde hij voorgoed naar Turkije emigreren.
Ik stond perplex.
Hoe dacht mijn broertje te kunnen overleven in Turkije? Hij spreekt bar slecht Turks en bezit een Europese goedgelovigheid en naïviteit, waardoor hij waarschijnlijk al zijn geld binnen een paar jaar kwijt zal zijn aan mensen die hij dacht te kunnen vertrouwen, reden genoeg om me zorgen te maken. ...

Een bevestiging (de Volkskrant, 01-10-2010, door Arjen van der Ziel):

Jongeren terug naar het land van hun Turkse ouders

Jonge Turkse Nederlanders ontvluchten de islamofobie in Nederland en proberen aan de slag te komen in Turkije. Maar daar wachten andere problemen.

...    Makkelijk is de overstap, ook voor hoogopgeleiden, niet. Want de jonge emigranten stuiten, ondanks hun Turkse afkomst, op allerlei cultuurverschillen ....
    Lang niet alle jonge Turken uit Nederland slagen er dan ook in zich aan te passen aan die verschillen. ‘Toen ik in Istanbul aankwam om te studeren, vond ik het hier geweldig’, zegt Banu Çetin. ‘Dit is een prachtige stad om als student of toerist te bezoeken. Maar nu ik hier werk, vind ik het steeds moeilijker.’
    ... Geleidelijk ontdekte ze de schaduwzijden van Turkije.
    Zo werkte ze een half jaar als manager bij een theater in Istanbul, maar ze kreeg slechts een fractie van het beloofde salaris uitbetaald. ‘Veel dingen hier zijn schijn. De gevel van een pand ziet er mooi uit, maar erachter stort het gebouw in elkaar. En zo is het met meer zaken. Mensen vertrouwen elkaar ook niet. Er is hier veel wantrouwen. Het is een harde samenleving.’    ...

Dit hangt allemaal ten nauwste samen met dat andere grote cultuurverschil tussen westerse en niet-westerse landen wat hier ook belicht wordt:

Bedrijfskundige Ücer deed voor haar afstudeerscriptie aan de Universiteit van Twente onderzoek naar verschillen in de werkomgeving in Turkije en Nederland. Ze ontdekte dat de Turkse cultuur minder individualistisch is, en meer gebaseerd op groepsloyaliteit en persoonlijke relaties. Turkse bazen zijn vaak een soort vaderfiguren, die ook op de hoogte zijn van privézaken van werknemers. En ze zijn echt de baas. Hun gezag is veelal meer gebaseerd op leeftijd en senioriteit dan op kwaliteiten.
‘De baas beslist echt in Turkije’, zegt Ücer. ‘Ook al heb je iets heel goed uitgezocht en weet je dat hij eigenlijk iets anders zou moeten beslissen. Dan nóg is het vaak heel moeilijk om dat tegen hem te zeggen. Een Turkse baas neemt, vaak op zijn gevoel, zijn eigen besluit. Het is not done om kritiek op hem te uiten.’ ...

Het verschil in gezagsverhoudingen

.

En nog eentje (de Volkskrant, 20-12-2012, door Arjen van der Ziel, correspondent in Turkije):

Is Angelina Jolie een CIA-agent?

Angelina Jolie bezocht onlangs als VN-ambassadeur voor vluchtelingen een ontheemdenkamp aan de Turkse grens met Syrië. De Amerikaanse Hollywood-ster sprak met vluchtelingen, pinkte een traantje weg en had een gesprek met een Turkse minister. Jolie zei 'ontzettend dankbaar' te zijn voor de hulp die Turkije en andere landen de vluchtelingen geven.
De Turkse regering was in haar nopjes met het bezoek. Maar de grootste oppositiepartij eiste meer informatie over 'de geheime ontmoeting' tussen Jolie en de minister. 'Is Jolie een agent van de CIA?' vroeg de oppositiepartij in een petitie aan het parlement. 'Is er enig inlichtingenrapport dat er op wijst dat Jolie wordt gebruikt als het gezicht van de oorlogspolitiek van de CIA?'
Dit soort complotdenken is normaal in de Turkse politiek. ...

En een ingekankerd wantrouwen. Tegen alles dat niet de eigen familie is.

Volgende voorbeeld (de Volkskrant, 14-02-2013, door Vincent Kouters):

Creatief met Turk

' De familie van Sadettin Kirmiziyüz (30) stond wel even te kijken toen hun zoon en broer vertelde wat hij van plan was. Hij wilde vier theatervoorstellingen maken, waarin hijzelf achtereenvolgens zijn moeder, zijn vader, zijn broer en zijn zus speelt en hun levensverhaal laat zien.
Nu, vier jaar later, legt acteur en theatermaker Kirmiziyüz het nog een keer uit. 'Mijn familie staat voor grotere thema's die de afgelopen jaren in de samenleving aan de orde zijn geweest. Mijn moeder was een importbruid. Mijn vader was gastarbeider. Hij kwam in 1974 naar Nederland en wordt nog steeds door collega's achter zijn rug uitgelachen, omdat hij 'poeperteit' zegt in plaats van 'puberteit'.' ...

Wantrouwen.

'Mijn broer groeide op straat op, viel mensen lastig en werd gediscrimineerd. ...'

Wantrouwen.

Er is ophef over een Turks kind dat in een blank, lesbisch, gezin terecht is gekomen. Er gaat een beerput open (de Volkskrant, 19-03-2013, van verslaggeefster Janny Groen):

Onvrede over 'te witte' Jeugdzorg

Het broeit al lang onderhuids bij Turkse ouders. De kloof tussen immigrantengroepen en Jeugdzorg is te groot. 'Het gaat niet alleen om Yunus.'

Het podium van het Haagse partycentrum Zichtenburg is zondag versierd met een Nederlandse en Turkse vlag. De zaal zit vol met bijna 500 Nederlandse Turken, potentiële 'redders' van Turkse pleegkinderen.    ...
    Verontwaardiging heerst er over vicepremier Lodewijk Asscher die de Turkse bemoeienis met de pleegzorg hekelde. Alsof in Nederland alles zo goed is. Iedereen kent wel een verhaal van een Turks gezin dat 'onterecht uiteen is gerukt' door Jeugdzorg.
    'Niemand die voor ons opkomt', beaamt een jonge moeder die vertaalt voor de verslaggeefster. Ze klapt als Aydogan zegt: 'Hier zijn we buitenlanders, in Turkije Nederlanders.' De moeder zucht: 'Altijd klem tussen twee culturen. Maar nu even niet. Erdogan komt onze kinderen redden.'     ...
    Askin wordt bijgestaan door vrijwilligster Leila Cakiroglu, een journaliste die werkt voor de Turkse media. Zeven jaar al zet ze haar 'wenend moederhart' in voor gezinnen die worstelen met uithuisplaatsingen. Te vaak hoort ze dat 'de veel te witte Jeugdzorg' luistert naar de bevooroordeelde schooljuf, naar 'gemene buren die roddelen' en naar de politie zonder fatsoenlijk met de ouders te praten.    ...

Het kanker van het wantrouwen zit volkomen ongeneeslijk diep en verspreid.

Nog een tumor (de Volkskrant, 18-03-2013, van correspondent Arjen van der Ziel):

Reportage | Zaak Yunus veroorzaakt woede in Turkije

'Je kind wordt gemarteld of aan de drugs gebracht'

In Turkije groeit de ergernis over Turkse kinderen in Nederland die worden ondergebracht bij niet-islamitische pleegouders. 'Ze vervreemden ze van me en geven ze varkensvlees.'

Tussentitel: Ik geloof niet dat er te weinig Turken zijn die voor die kinderen willen zorgen - Ayhan Sefer Üstün - voorzitter mensenrechtencommissie Turkije

'Politie en zorgbeambten vallen je huis binnen. Ze grissen je kinderen met dwang uit je armen. Later hoor je dat je kind is gemolesteerd, verkracht, aan de drugs gebracht of gemarteld.'
Deze tekst gaat over Nederland en komt uit het journaal van het populaire Turkse tv-station ATV ...

Of als ze gaan voetballen (de Volkskrant, 20-03-2013, van verslaggevers Pieter Smit en Elsbeth Stoker):

'Scheids' heeft bij Türk Spor niet altijd gelijk

...    Bij Zaanstad Türk Spor voetballen behalve Turken ook Marokkanen en Antillianen. ...
    De berichtgeving in het Noordhollands Dagblad over de club toont strubbelingen van ZTS over de jaren. ...
    Aanvoerder Mustafa Unaldi van het eerste team is een van de drie spelers die rood kreeg tijdens de laatste wedstrijd tegen Hercules. Hij kreeg vlak voor het eindsignaal zijn tweede gele kaart voor commentaar op de leiding. Onderling wordt er volgens hem besproken dat spelers rustig moeten blijven tegen de scheidsrechter. 'Dat is lastig vol te houden met scheidsrechters die ons vaak benadelen. Dat zorgt voor veel emoties.'

Maar natuurlijk. Scheidsrechters fluiten altijd tegen je.

De conclusie is hier al getrokken aan de hand van losse berichten, maar de correspondent in Turkije vat het nog even samen (de Volkskrant, 23-08-2013, van correspondent Arjen van der Ziel):

Critici regering en oppositiepartij ontdekken afluisterapparatuur

Turken wantrouwen elkaar diep

Tussentitel: Turkse politiek lijkt redelijk getrouwe afspiegeling van de samenleving

Turkse oppositiepolitici en activisten hebben afluisterapparatuur gevonden in hun kantoren. De ontdekking illustreert hoe diep Turkse politici elkaar wantrouwen. ...
     De Istanbulese burgemeester Kadir Topbas kwam onlangs met een opmerkelijke mededeling. Topbas zei dat de inlichtingendienst van tevoren wist dat de grote antiregeringsprotesten van eerder deze zomer eraan zaten te komen. 'Ik wil niet te veel zeggen, maar we hebben bewijzen', aldus de burgemeester. 'We hebben opnamen van vergaderingen in februari waarin werd besproken hoe bewegingen te starten en wat te doen in Istanbul en Turkije.'
    Critici van de Turkse regering gingen direct hun kantoren in op zoek naar afluisterapparatuur. De belangrijkste oppositiepartij, de CHP, ontdekte een verborgen microfoontje onder een stoel in een vergaderzaaltje waar 'een belangrijke ontmoeting' had plaatsgevonden. En een architectenorganisatie, die een voorname rol speelde bij de protesten, vond eveneens een apparaatje....
    Zelfs bínnen de regering vergiftigt argwaan de verhoudingen. Zo kwam premier Erdogan vorig jaar met de onthulling dat in zijn flat in Ankara afluisterapparatuur was gevonden. 'Veiligheidseenheden vonden de apparaten, die waren geplaatst in mijn kantoor aan huis.' Het gonsde meteen van de geruchten dat de geheime microontjes waren geplaatst door aanhangers van de machtige moslimgeestelijke Fethullah Gülen.    ...
    Helaas voor de Turken lijkt hun politiek hiermee een redelijk getrouwe afspiegeling van hun samenleving. Toen Britse en Duitse wetenschappers enige tijd geleden een vergelijkend onderzoek publiceerden naar het onderlinge vertrouwen van inwoners van 51 landen, kwam Turkije als het op één na beroerdste land uit de bus. Zowel burgers als politici wantrouwen elkaar diep. ...

Wat weer samenhangt met een andere eigenschappen:

'Ze houden allemaal van samenzweringstheorieën en zien politiek als winner takes all', meende de gezaghebbende Turkse blogger en columnist Mustafa Akyol onlangs. ...

Zie ook het neoliberalisme.

'Ze zien het vormen van consensus als zwakte en het leveren van zelfkritiek als verraad.'

Nog meer neoliberale trekken. Met de neoliberale gevolgen:

De gevolgen van alle achterdocht zijn groot. Er lijkt een verband te zijn tussen de mate van onderling vertrouwen in een samenleving en de kwaliteit van de rechtsstaat en democratie. Voorbeeldige democratieën als Noorwegen, Zweden en Finland komen in hetzelfde vergelijkend onderzoek naar voren komen als landen met het hoogste onderlinge vertrouwen. Volgens Akyol is de argwaan in Turkije een van de belangrijkste obstakels voor de verbetering van de democratie.

En in Europa is het neoliberalisme een van de belangrijkste ondermijningen van de democratie.
Dat was Turkije.

En verder naar het zuiden gaat het nog harder. Te beginnen met Noord-Afrika, en binnen Noord-Afrika weer de wat verder afgelegen gebieden, zoals Nederlanders middels kennis hebben gemaakt met de culturele eigenaardigheden van de bewoners van het Rif-gebergte (de Volkskrant, 20-11-1998, door Annieke Kranenberg):

'Marokkaanse jongens moeten veel zelf uitzoeken'

De Marokkaanse cultuur is doordesemd van wantrouwen, en dat is van invloed op het criminele gedrag van Marokkaanse jongens in Nederland. Antropoloog Frank van Gemert komt tot die conclusie na drie jaar veldonderzoek in Rotterdam.

... De Marokkaanse cultuur is doorspekt met wantrouwen en dat is van invloed op het criminele gedrag van Marokkaanse jongens. Zij kunnen daarom niet tot een gemeenschappelijk doel komen. Laat staan dat ze de ander een leiderschapsrol gunnen.
    Deze conclusie trekt antropoloog Frank van Gemert (40), die drie jaar optrok met een groep Marokkaanse jongens in Rotterdam-Zuid. Vandaag promoveert hij aan de Universiteit van Amsterdam op het onderzoek.
    Van Gemert zoekt voor het criminele gedrag niet alleen verklaringen in hun slechte sociaal-economische situatie en andere omgevingsfactoren, als taalachterstand. De criminaliteit komt volgens hem vooral voort uit de cultuur en de opvoeding waarin Marokkaanse jongens de boodschap meekrijgen niemand te vertrouwen.
    'Ze willen voorkomen dat iemand ze een loer draait. Wantrouwen is een vanzelfsprekend instrument. '
    In het proefschrift verklaart Van Gemert dit aan de hand van de geschiedenis van het Rif-gebied, de migratie en het gezin. Het wantrouwen trof hij ook aan in het Rif-gebergte, waar de meeste eerstegeneratie-gastarbeiders in Rotterdam vandaan komen. ...

Een houding die ze natuurlijk ook meenemen naar Nederland (nrc.next, 03-10-2008, door Mohammed Benzakour):

Wij zijn allen Marokkanen

Tussentitels: Kan iemand mij vertellen wie dat zijn, de 'Marokkaanse gemeenschap'?
De Berber is met alles en iedereen in oorlog, niemand is te vertrouwen

Waarom ben ik eigenlijk geen raddraaier geworden? De voorwaarden waren aanwezig.
Ik ben van Berberse makelij, grootgebracht met Koran en knoet, heb m'n jeugdjaren doorgebracht in een dynamisch proletarisch multicultiwijkje vol gezellige excentriekelingen, ingeklemd tussen Turks tv-kabaal (boven) en Surinaamse kerriearoma's (beneden). Daarbij: een portie autoritaire weerspannigheid was mij nooit vreemd.   ...
    Maar kan iemand mij vertellen wie dat zijn, de Marokkaanse gemeenschap? ...
    Natuurlijk, er is een groep burgers die overeenkomsten vertoont in fysiologische kenmerken, die zijn sporen heeft in Noord-Afrikaanse regio's. Maar ... Om te beginnen loopt er een dikke scheidslijn tussen de Arabisch sprekende Marokkanen en de Berbers, veruit de grootste groep.
    Binnen de Berbergroep figureren weer de Beni Touzine, Ibdarsen, Ait Wayagher, Ibeqoyen, Ait Buyahyi, de Sousberbers en dan laat ik er nog een stuk of acht onvermeld. Dit zijn stammen, verspreid over het noordelijke gebied (de Rif) en zuidelijkere delen (de Atlas) van Marokko, met een cultuur en een taal die ouder is dan 3.000 jaar. Hun talen en rites vertonen een keur aan variëteit en een minimum aan overeenkomsten.
    Nu kan men stellen dat in elke verscheidenheid een eenheid bestaat, alleen ligt dat bij Berbers een tikkeltje anders. Als het gaat om het dragen van verantwoordelijkheid voor collectieve kwesties, en dáár gaat het hier om, hebben we, vrees ik, aan Berbers geen beste partner. Berbers zijn een kleurrijk, poëtisch volk, .zeker, maar er is een keerzijde: anarchistisch en deksels argwanend, jegens elkaar, jegens andere stammen, of algemener: jegens elke vorm van autoriteit. De Berber is met alles en iedereen in oorlog, niemand is te vertrouwen, zelfs het Opperwezen niet, hooguit is de Berber loyaal naar de eigen familiekring, dat wil zeggen: het kleine gezinsverband - en zelfs dat begint barsten te vertonen. Voor zover er samenwerkingsverbanden aangegaan worden, is dat vanwege sociale druk (religieuze aangelegenheden) of uit (materieel) eigenbelang (trouwpartijen, taxivervoer).    ...

En (de Volkskrant, 16-10-2012, van verslaggeefster Janny Groen):

Discriminatie? Meld het via je smartphone!

Een 'groot wantrouwen' jegens de instituties (Justitie, politie, de antidiscriminatiebureaus) weerhoudt minderheden ervan melding te maken van discriminatie. Velen hebben het gevoel dat toch niets met hun aangifte wordt gedaan. Een app voor je smartphone of tablet moet hier verandering in brengen.
'De daders worden nooit opgepakt', verzucht voorzitter Arif Yakisir van de Turks-Islamitisch Culturele Federatie (TICF) Zelfs de meldpunten koppelen nooit iets terug.'op een expertmeeting in Utrecht over een 'aanzienlijke onderrapportage' van incidenten. Yakisir: 'De mensen hebben geen zin uren op het bureau te zitten. Verspilde tijd, denken ze.

De werkelijkheid is dat politie en vooral justitie hartstikke op hun hand zijn

. En dan hebben we het nog niet over de politiek, de media enzovoort ... En dat allemaal helpt niet. Zo groot is het ingekankerde wantrouwen.

Ook hiervan nog een zeer illustratief voorbeeld (de Volkskrant, 12-02-2013, van verslaggeefster Janny Groen

'Gekke dingen zeggen ze, over ons broedertje'

Tussentitel: Anass werd gepest, maar toch was hij dolgraag op school - Ben Dijkmans - rector Adelbert College

De islamitische gemeenschap in Leiden rouwt om het overlijden van de 13-jarige Anass. De autoriteiten hoopten door openheid te betrachten de geruchtenstroom in te dammen ...

Door het ernstige vermoeden van zelfmoord bekend te maken. Maar ...

... dat mocht niet veel baten.
    De onrust is groot in de moslimgemeenschap, omdat er nog zoveel geruchten rondgaan over de doodsoorzaak. Een oudere vrouw zegt vannacht geen oog te hebben dichtgedaan. 'Ons broedertje is dood. Gekke dingen zeggen ze, over zelfmoord. Maar dat mag helemaal niet van de islam.'    ...
    'Moge Allah de familie het geduld geven om af te wachten wat komen gaat', zegt een gesluierde vrouw met een kind op de arm. ... Maar geduld bewaren is zo moeilijk als de wildste verhalen worden verteld.
    Verhalen over een enge man in grijze trainingsbroek, die met Anass in het bos zou zijn gesignaleerd. Over een eerdere suïcidepoging van Anass. Over zijn moeder die niet zou sporen en zelf veel moeite zou hebben gehad met de opvallende kleding die Anass droeg. Over schooljongens die zouden hebben afgesproken hem, op die bewuste avond dat hij werd vermist, een flink pak slaag te geven.     ...

Vanwege het ingekankerde wantrouwen.
Nog meer details vanuit deze zaak (de Volkskrant, 13-02-2013, van verslaggeefster Janny Groen

Vader van Anass: geen zelfmoord, getuige meldt zich bij de familie

De vader van Anass Aouragh, de 13-jarige jongen die vorige week dood in de bossen van Wassenaar werd gevonden, is ervan overtuigd dat zijn zoon geen zelfmoord heeft gepleegd. Bij de identificatie van het lichaam vrijdagavond trof hij vingerafdrukken aan in de nek en blauwe plekken op de pols. ...

Beweert hij. Gegeven een diep overtuiging dat ze er moeten zijn. En totaal niet vertrouwend op ditzelfde werk gedaan door de politie.

Bovendien heeft een getuige zich bij de familie gemeld. Die heeft Anass gezien de avond dat hij als vermist werd opgegeven, zo'n 500 meter van de plek waar hij de volgende ochtend door de politie dood werd aangetroffen. Volgens de getuige werd Anass belaagd door drie lange blonde jongens, die hem schopten en sloegen.

De getuige is, uit wantrouwen, niet gegaan naar de politie.

De getuige, die anoniem wil blijven uit vrees voor represailles

Vrees voor represailles van wie? Ook dit is een sterk wantrouwen.

De getuige was naar Meld Misdaad Anoniem gegaan en later, vrijdag, naar de politie. 'Je bent zeker gestuurd door de familie', kreeg ze daar volgens de oom te horen.

Vrijwel zeker een leugen, gebaseerd op het meest diepe wantrouwen.

De familie heeft in het weekeinde een advocaat in de arm genomen. Komt de politie met overtuigend bewijs dat het toch zelfmoord is, dan legt de familie zich daarbij neer. Zo niet, dan volgen juridische stappen. Oom Aouragh: 'Al moeten we jaren vechten, de waarheid zal boven komen.'

Dat bewijs zal pas overtuigen, indien het bestaat uit een film van de gebeurtenissen. Want het is natuurlijk doodgewoon zo dat absoluut geen sprake kan zijn van zelfmoord. Dat is in strijd met de cultuur.

Zelfs multiculturalistische onderzoekers bevestigen, natuurlijk onbewust, het verschil in vertrouwen (de Volkskrant, 15-05-2013, door Quirine Eijkman, onderzoeker veiligheid en mensenrechten, Universiteit Utrecht):

Elke bewakingscamera is triomf voor terrorisme

Bewakingscamera's dragen niet bij aan de veiligheid, wel aan het onbehagen van minderheden.

De politiecommissaris van Boston bepleit een uitbreiding van het aantal bewakingscamera's in de openbare ruimte. ...
Hoewel de commissaris zei dat hij geen politiestaat wil, is dit toch een risico. Zeker omdat de camera's meer worden gebruikt voor de aanpak van hangjongeren dan van terroristen. ...

Mooi, zou je zeggen: twee vliegen in één klap. Maar het gaat de auteur hierom:

Ook kunnen surveillancecamera's bijdragen aan wantrouwen in minderheidsgemeenschappen.

Het wantrouwen van de moslimgemeenschap. Hetgeen vanzelfsprekend is, want er is veel voor de niet-moslims om wantrouwig over te zijn aangaande moslims:

Als camera's worden opgehangen in de buurt van een moskee, kan veel wantrouwen worden gewekt. Toen een paar jaar geleden in Birmingham bleek dat nieuwe surveillancecamera's in moslimwijken waren betaald met anti-terrorismesubsidies, wekte dat de woede van veel inwoners.

Welke subsidies er kwamen vanwege dit:

In Engeland zijn na de aanslagen in 2005 in Londen duizenden camera's opgehangen.

Welke aanslagen natuurlijk ook weer een uiting waren van de houding van moslims tegenover de westerse maatschappij: het diepste wantrouwen. En ook dat is terecht, want de verschillen zijn onoverbrugbaar.
Nog twee gevallen van puur wantrouwen uit de multiculturele samenleving. De eerste: nodig een groep allochtonen uit die geen werk hebben en banen zoeken, en ze zullen voor de vrijwel honderd procent beweren na de eerste mislukte sollicitatie dat ze gediscrimineerd worden. Zie een enkel voorbeeld hier

(Nieuwsuur, 30-05-2013, item na 21:28 min., uitspraak na 22:36 min.).
En let op: dit is hier aangeduid als "gevallen, maar ze staan dus voor zo'n beetje de hele betreffende groep die daaraan leidt. De hele groep van allochtone immigranten. Vrijwel allemaal klagen ze over discriminatie bij sollicitatie en werk, en bijna allemaal roepen ze "Racisme!"als ze met de Nederlandse regels te maken krijgen en het pakt niet gunstig voor ze uit. Bijna allemaal. Bijna alle anderhalf miljoen.
En in een variant van het "solliciteren"-verhaal, zie hier de standaardreactie op correctie door Nederlanders - het geval betreft dat van een school die gewelddadige leerlingen wil corrigeren, en dan van de ouders te horen krijgt: "Jullie zijn racisten", zie Knevel & Van den Brink,

04-06-2013 (item na 37:12 min., opmerkingen na 39:40 min.).

Naast vele andere zaken hebben moslims hebben zelfs ons examensysteem vergald (de Volkskrant, 12-06-2013, van verslaggevers Bart Dirks en Sterre Lindhout):

De school sluiten gaat niet zomaar

De Onderwijsinspectie gaat nu ook onderzoek doen naar het bestuur van Ibn Ghaldoun. Het onderwijs en de financiën stonden al onder toezicht. De school vreest voor haar examenlicentie.

De Onderwijsinspectie onderzoekt hoe het kan dat het bestuur van Ibn Ghaldoun niet in de gaten had dat leerlingen 15 examens hebben gefotografeerd. Daarmee staat de school op drie vlakken onder toezicht: de inspectie waakt ook over onderwijskwaliteit en de financiën van de school, omdat ze onder de maat zijn. ...
Net als op Ibn Ghaldoun, hing rond het ICA een sfeer van gerommel en gesjoemel en islamitisch extremisme. ...

Allemaal moslims, op de directeur na, die is aangesteld na de vorige misstanden. En hier is hoe de moslims over hem denken:

Tussenstuk
'Het is een spel van de directie, een complot'

...    Leerlingen van de school zelf ...
    Melda (16), vmbo-leerling verzorging die geen nieuwe examens heeft: 'Veel andere leerlingen moeten examens overdoen, terwijl drie leerlingen examens hebben gestolen. Dat is niet eerlijk.'
    'Ik moet vier vakken overdoen, dat is absurd', zegt Mehmet Ozer (18), 5 havo, met ingehouden woede: 'Het is gewoon een spel dat door de directie wordt gespeeld, een complot. Woensdag krijgen we het rooster van de examens, misschien heb ik wel twee of drie vakken op een dag, waarschuwen ze. Bullshit, denken ze dat ik Einstein ben? Mijn vakantie gaat niet door en wordt ook niet vergoed.'

Het diepste wantrouwen.

En nog meer uit die beerput (de Volkskrant, 15-06-2013, van verslaggevers Bart Dirks en Sterre Lindhout):

Reportage | Ibn Ghaldoun, school onder vuur

Steeds is daar weer dat gevoel van wij tegen zij

... 'Ibn Ghaldoun wordt constant belegerd', zegt voormalig geschiedenisleraar Jeroen Rikkerink. 'Dat doet iets met de sfeer.' Hij gaf er tot 2005 les ...

Een leugen natuurlijk. Het is precies andersom: Ibn Ghaldoun belegerde Nederland, met fraude en corruptie en misbruik van Nederlandse gelden. Rn dit is de mentaliteit:

Een stuk of twintig jongens hangt voor de hoofdlocatie, de vestiging voor havo en vwo. Ondanks de hete zon draagt het merendeel een leren jasje. Abubakr Akkari (17) uit 5 vwo heeft de grootste mond en de scherpste handgebaren. Hij is boos op de media. 'Jullie willen alleen maar weten wat jullie al weten. Ik weet hoe jullie werken!'

Met een paar dagen later nog een vechtpartij met journalisten.

Een bericht uit "de buurt" (de Volkskrant, 20-11-2013, van verslaggeefster Janny Groen):

AIVD 'werft in Den Haag jongeren als informant'

De AIVD en de Criminele Inlichtingen Eenheid van de politie (CIE) werven minderjarige informanten in Haagse achterstandswijken. Dit zegt de Partij van de Eenheid (PvdE), die burgemeester Van Aartsen om opheldering heeft gevraagd.   ...
    In ruil voor informatie over radicale jongeren en potentiële Syriëgangers zouden zij geld krijgen, vakanties naar Marokko, of andere financiële hulp. Bijvoorbeeld bij de betaling van de studie, van openstaande boetes of van huurachterstanden, zegt Van Doorn, een ex-PVV'er die tot de islam is bekeerd.    ...
    De AIVD 'ronselt sowieso nooit', zegt een woordvoerster. Verstrekken van informatie gaat volgens haar vrijwillig, burgers worden niet onder druk gezet. De dienst mag op iedereen een beroep doen. Daarbij wordt geen leeftijdsgrens getrokken. 'Maar als we minderjarigen om informatie vragen, gebeurt dat zorgvuldiger dan zorgvuldig. We bouwen extra checks in, nemen het niet licht op.'
    Niettemin wordt in de Schilderswijk en de wijken Transvaal en Laakkwartier angstig gefluisterd over 'ronselpraktijken'. Die leiden tot onrust en wekken onderling wantrouwen. 'Niemand wil met de AIVD worden geassocieerd', zegt een verontruste moeder uit de Schilderwijk. Een andere buurtbewoner merkt cynisch op dat Haagse moslimjongeren goed in de markt liggen: 'Zowel overheidsdiensten als radicalen willen ze voor hun karretjes spannen.'    ...
    Fractievertegenwoordiger Fatima Faïd van de Stadspartij kan bijna niet geloven dat de AIVD jongeren werft. 'Schokkend als dat klopt. Zoiets mag vooral niet gebeuren in kwetsbare gemeenschappen', zegt ze. 'Migrantengezinnen koesteren al veel wantrouwen tegen de overheid. Die heeft de netwerken rond potentiële Syriëgangers juist nodig. Nu sluiten die zich nog meer af.'

Afgekort: ze staan allemaal bol van het wantrouwen.

In, nog verder naar het zuiden, ligt het echte Afrika. De toestanden daar met betrekking tot de onderlinge verhoudingen zijn wel heel schril (de Volkskrant, 14-06-2006, van verslaggevers Elsbeth Stoker en Merijn Rengers):

Bidden voor meer geldtransactiekantoren

Ghanezen betalen graag elf euro om 100 euro over te maken naar Afrika. Dan komt het geld tenminste aan. ‘Familieleden verliezen altijd hun portemonnee of worden beroofd.’

Twee keer heeft de Ghanese Paul Asante geprobeerd geld via de post naar zijn familie in Ghana te sturen. Beide keren raakte de brief ‘kwijt’. Daarna probeerde hij het vijf keer via vrienden die op reis gingen naar Ghana. ‘Zij beloofden het geld af te leveren bij mijn neven en nichten. Gek genoeg verloren ze altijd hun portemonnee.’
Omdat hij zijn vrienden niet kan aanspreken op het ‘verlies’ van het geld, gaat Asante sinds tien jaar naar het geldtransactiekantoor Unity Money Services in Amsterdam Zuidoost, specialist in geldzendingen naar Ghana. ...

En (de Volkskrant, 30-09-2006, door Linda Polman):

Jonge avonturiers moeten thuis Afrika opbouwen

Zolang Europa de illusie levend houdt dat bootmigranten hier een toekomst hebben, zal Afrika zijn jonge mannen blijven verliezen, meent Linda Polman.

Tussentitel: Afrika barst van de mooie kansen op winst, die blijven alle onbenut

... Hoe vaak ben ik niet tegen de muur van ongeloof in de toekomst in Afrika opgelopen? Had ik bijvoorbeeld een muurtje dat hoger moest. Sprak ik met de buurtmetselaar af dat ik hem 30.000 leones (10 euro) zou betalen als de klus af zou zijn. Ik gaf hem 10.000 leones om cement te kopen en zag hem nooit meer terug. In zijn Afrikaanse redenering had hij 10.000 leones gescoord, terwijl ik het niet anders kan zien dan dat hij 20.000 leones verloor en bovendien de kans had verspeeld op vervolgklussen.
De metselaar is typerend voor Afrikaanse vaklieden. ...

En (de Volkskrant, 18-07-2007, door Olav Velthuis):

‘Als je ze betaalt, blijven ze weg tot het geld op is’

Niet de erfenis van het kolonialisme, de Koude Oorlog, de slavenhandel of de Europese landbouwsteun, maar het belabberde Afrikaanse arbeidsethos is debet aan de onderontwikkeling van Afrika. Dat stelt Toon van Eijk, tropisch landbouwkundige en ontwikkelingsconsultant. ...

De bovenstaande voorbeelden gaan allemaal expliciet over vertrouwen. Maar uit dezelfde omgeving zijn er nog veel meer aanwijzingen voor het gebrek aan maatschappelijke vertrouwen en die de gevolgen ervan laten zien - voor de effecten binnen Europa hier

, en voor daarbuiten hier

.

Een illustratief individueel geval (de Volkskrant, 07-09-2010, column door Pieter Hilhorst, politicoloog):

De verraden adoptieoma

Tussentitel: Zelfs hulp en solidariteit kunnen de kloof niet overbruggen

Een adoptieoma, zo noemde ik de bejaarde vrouw in mijn column van 20 november 2007. Zij had zich ontfermd over een paar Koerdische families en was eigenlijk door die families geadopteerd als oma. Ik beschreef het als een multicultureel sprookje. Maar het sprookje liep niet goed af. Het begon met Behar, een alleenstaande Koerdische moeder die de adoptieoma via de kerk had ontmoet. Behar was op haar veertiende gedwongen te trouwen. Ze was afgewezen als asielzoeker, maar kwam wel in aanmerking voor het generaal pardon. De adoptieoma heeft haar daarbij geholpen.   ...
    De hulp van de adoptieoma bleef niet beperkt tot de omgang met instanties. Ze regelde tweedehands kleren voor Behar en haar kinderen. ... Ze liet Benav, die inmiddels 14 was, ook af en toe helpen in de huishouding. Zo kon ze wat geld verdienen.
    Een aantal maanden geleden werd er ingebroken bij de adoptieoma. Al het contante geld in huis en alle sieraden werden gestolen. Na een paar dagen belde Behar om te vertellen dat Benav de reservesleutel had gestolen. Benav vertelde dat ze verliefd geworden was op een jongen uit haar klas. Ze had de sleutel voor hem weggenomen en hij had vervolgens alle spullen gestolen. Ze had zo’n spijt.
    In eerste instantie geloofde de adoptieoma het verhaal van Benav. Ze maakte zich zelfs zorgen om haar. De klasgenoot bleek al een gevangenisstraf achter de rug te hebben. De adoptieoma was bang dat deze diefstal nog maar het begin was van zijn macht over haar. Ze vreesde dat hij zich zou ontpoppen als een loverboy. Ze maakte zich drukker om de toekomst van Benav dan om haar sieraden en geld.
    De politie had na de inbraak vingerafdrukken gevonden op de onderkant van een laatje waarin geld en sieraden zaten. Die konden daar alleen beland zijn tijdens de roof. De jongen werd ondervraagd. Hij ontkende. De vingerafdrukken werden herkend, maar waren van Benav. De adoptieoma was verbijsterd. Ze gaf haar de kans om alsnog open kaart te spelen. Het meisje bleef ontkennen en liegen.
    De adoptieoma is veel meer dan geld en sieraden kwijt. Ze heeft stank voor dank gekregen. Ze is geconfronteerd met een moraal die buiten haar voorstellingsvermogen ligt. Hoe kan een meisje dat ze zo lang kent en dat ze zo geholpen heeft haar bedriegen, voorliegen en bestelen? Waar de adoptieoma probeerde solidair te zijn, blijkt Benav geen enkele verwantschap te hebben ervaren. Voor Benav is de adoptieoma een naïeve weldoener van wie je naar hartenlust gebruik of misbruik maakt. Dat maakt dit verraad van een adoptieoma ook tot een klein multicultureel drama. Zelfs hulp en solidariteit kunnen de kloof niet overbruggen. De adoptieoma vindt het vervelend dat ik haar verhaal vertel. ...
    Toch vertel ik het verhaal. Allereerst omdat ik kwaad ben op Benav. Maar ook omdat het vaker gebeurt. Mensen die geholpen worden zijn niet altijd dankbaar. Soms zijn ze doortrapt en gemeen. ...

Hilhorst vertaalt dit in persoonlijke psychologische termen - de werkelijkheid is, zoals aangetoond door het feit dat dit vrij veel voorkomt, dat het een sociologische kwestie is - een kwestie van een verschil in cultureel bepaald sociaal vertrouwen.

Vertrouwen is een sociologische factor, waarvan de verandering in de decennia verloopt in plaats van in de jaren. Deze verzameling wordt weer bekeken een ruime tien jaar later, waarin het meeste aangaande de factor sociaal vertrouwen is bijgehouden in de verzameling

die over het overtreden ervan door de allochtone populatie gaat. Voor de volledigheid hier een geval waarbij de term expliciet gebruikt wordt (de Volkskrant, 03-11-2021, door Ashwant Nandram):

Reportage | Coronacheck

'Ik laat mij niet onder druk zetten'

Vanaf aanstaande zaterdag moet ook sportschool Atlas in de Haagse Schilderswijk controleren op de coronapas. Maar wie hoopt dat dit sporters het laatste zetje geeft om een prik te halen, heeft het mis.

Tussentitels: Deze buurt heeft al veel meegemaakt. Dat voedt het wantrouwen jegens de overheid - Nasser - Bezoeker van sportschool Atlas
Als mensen daardoor niet meer gaan sporten, maak je meer kapot dan verstandig is - Surin Jairam - Medewerker sportschool Atlas

Het is dinsdagmiddag en nog vrij rustig in sportschool Atlas. Een breedgeschouderde man met een keurig getrimde baard warmt zich op bij het squat-rek. Met zijn vijf trainingssessies per week is de IT-medewerker (40, liever geen naam in de krant) een vaste bezoeker. ...
    De 40-jarige IT'er noemt het besluit 'pure pesterij'. ...
    Hij vertelt een verhaal dat hij 'via via' hoorde over een man die daags na een prik overleed. Bovendien kreeg zijn tante na haar vaccinatie hartproblemen. Volgens hem zijn het directe effecten van het vaccin.
    Dit soort verhalen ... is vaker te horen in deze buurt. Er is een hardnekkig wantrouwen jegens de overheid. De invoering van de verplichte coronapas lijkt dat alleen maar te versterken.
    ...de 36-jarige Rachid (ook geen achternaam in de krant) aan zijn biceps te werken. Ook hij is ongevaccineerd - 'Ik ben bijna nooit ziek' - dus dat hij hier binnenkort minder gemakkelijk terecht kan, wekt zijn wrevel.
    'We zijn een liberaal land: ik respecteer iedereen die een vaccinatie neemt. Maar omgekeerd krijg ik niet de vrijheid om het vaccin af te slaan.' ...
    'Zijn er ooit besmettingshaarden in sportscholen geweest?', vraagt Mohamed Asil Chakroumi (16). ...
    'Ze zoeken al zo lang naar een medicijn tegen kanker. En nu hebben ze voor corona binnen een jaar een vaccin? Dan ga je wel twee keer nadenken. Ik vertrouw het niet; ik denk de meesten van ons niet. ...'    ...
    Het hardnekkige wantrouwen onder zijn sporters belooft weinig goeds voor Atlas, zegt medewerker Surin Jairam (41). ...
    ... bezoeker Nasser (28) het mee eens. Voor zijn werk moest hij zich wel laten vaccineren, anders had hij ook nog wel even de kat uit de boom gekeken. 'Je moet begrijpen: deze buurt heeft veel meegemaakt. De geruchten over een shariadriehoek, het politiegeweld: dat voedt het wantrouwen tegen de overheid.' ...

En dat is genoeg voor weer meerdere decennia.

Naar Westerse organisatie

, of site home

·.

Bronnen bij Westerse cultuur: vertrouwen

14 jun.2005