Wolven en schapen

In Groep en samenleving is het gedrag van apen en mensengroepen vergeleken. Zowel apen als mensengroepen hebben leiders, en dus ook volgers. Maar studies van apengroepen hebben laten zien dat het natuurlijke gevoel van eigenbelang van de leider(s) in bedwang wordt gehouden door de anderen. Dat zorgt er voor dat de positieve aspecten van een leiderschap: duidelijke gezagsstructuren, niet overschaduwd worden door de negatieve aspecten van uitbuiting en machtsmisbruik. Er is dus, in tegenstelling tot wat sommigen denken, geen direct principieel bezwaar tegen het uitoefenen van leiding of gezag over andere mensen. Een groot orkest heeft een dirigent nodig, die de coördinatie van allerlei gemeenschappelijke zaken verzorgt. Waar de maatschappij een groot samenspel is, zijn er zeer vele dirigentenrollen noodzakelijk.

Het onderscheid tussen gewoon leiding geven en het zijn van een wolf ligt bij de overdadige geneigdheid om te profiteren van de leidersrol ten koste van anderen. Een overzicht van de vertelde en neergeschreven historie van de mensheid laat zien dat er gedurende die tijd een groot aantal van dit soort mensen is geweest. Ergens in de geschiedenis van de mensheid is er dus een moment geweest waarop de natuurlijke vorm van leiderschap is overgegaan in de wolvenvorm. Vermoedelijk hang dit moment samen met het moment waarop de materiële welvaart van de mensheid dusdanig groot werd dat het de moeite waard was om zo’n rol aan te nemen. Ook in onze huidige tijd is dit verband tussen rijkdom en slecht gedrag terug te vinden in alle landen die in korte tijd rijker zijn geworden, zoals de voormalig communistische landen. Die laatste landen werden wel niet rijker, maar kregen wel de beschikking over de mogelijkheden tot invoer van luxe. Prompt ontstonden er uitbuiters en een spectaculaire toename van de criminaliteit.

Om een wolf te zijn is naast een overdadig gevoel voor eigenbelang nog een tweede eigenschap van belang: de capaciteit om andere mensen benadelen. Wolvigheid is een combinatie van deze twee eigenschappen waarbij alle vormen voorkomen: er zijn ook leiders geweest die het schaden van anderen als hoogste doel hadden.

De tegenhanger van de wolf is het schaap (of in abstractere termen: de tegenhangers van roofdier en groepsdier ). De schapen kan men op twee manieren definiëren: de gebruikelijke definitie is die van iedereen die geen wolf is, dat wil zeggen als een tweedeling. Hier wordt het schaap gebruikt als tegenhanger van de wolf aan het andere extreem van het spectrum, dat wil zeggen als de mens die op zich op overdadige wijze ondergeschikt maakt aan de wolven. Een archetypisch schaap is kruidenier Grootgrut uit de Heer Bommel verhalen van Marten Toonder . Grootgrut is overdreven onderdanig aan iedereen, en alle min of meer machtigen in het bijzonder.

De huidige westerse maatschappij onderscheid zich van voorgaande maatschappijen, en niet-westerse maatschappijen nu, in dat de het aantal wolven niet beperkt is tot een of een enkele, maar uitgebreid is tot een hele klasse. De oude situatie kan men nog waarnemen in veel Afrikaanse landen. Als een of andere militair de macht is dat meestal als primus inter paris van een groep opstandelingen. Binnen korte tijd ontwikkelt vrijwel al die figuren zich tot alleenheersende dictators en usurpators van de ergste soort. Een illustratieve bijkomstigheid is dat ze zich fysiek vaak ontwikkelen van het slanke en vitale soort in uniform tot vadsige patser met een overdaad aan gouden sieraden en gewaden.

De westerse wolvenklasse onderscheidt zich qua patserigheid steeds minder van zijn archaïsche tegenhangers. Om deze positie te rechtvaardigen zijn hier nog wel andere instrumenten nodig. Waar de Afrikaanse usurpator zich over niets hoeft te verantwoorden, is dit in het westen (nog) wel het geval. Dat verantwoorden heeft twee hoofdvarianten. De eerste is een beroep op het natuurlijke analogon: het recht van de sterkste, of the survival of the fittest; dit argument wordt hier verder geanalyseerd. De tweede hoofdvariant is het wijzen op hun bovenmatige en onmisbare bijdrage aan de maatschappij, waarop hier verder wordt ingegaan.

Het wolf en schaap dilemma is een uitwas van de spanning in de natuurlijke omgang tussen individuen, hier omschreven als die tussen competitie en samen samenwerking. Daarmee gaan we hier verder.
 

Naar Competitie en samenwerking , Sociologie lijst  , Sociologie overzicht  , of site home .