In principe zijn de verantwoordelijkheden van een functie in de top van de maatschappij groter dan op andere posities. Dit is vanwege de hiërarchische structuur van de maatschappij: wat in de top gebeurt, wordt naar onderen doorgegeven naar grote aantallen mensen. De praktijk is heel anders dan de theorie.

De werkelijke waarde van verantwoordelijkheid blijkt, net als bij alle andere zaken, uit gedrag. En vaak wordt dat gedrag het duidelijkst bij een crisis, want bij een crisis wordt het meest directe beroep op de vaardigheden van mensen gedaan. Bij zowel top als lagere managers, en politici, valt dan te constateren dat vormen van disfunctioneren die bij lagere maatschappelijke klassen tot ontslag zouden leiden, bij de toplagen dat heel vaak niet gebeurt. En dan praten we over zaken die in de publiciteit komen, en dus niet de minst ernstige gevallen. Van die laatste zijn er natuurlijk veel meer (extremen komen altijd het minst voor), en die zaken gaan met nog veel minder (dus bijna geen) sanctie gepaard. In de gevallen dat de zaak uiteindelijk tot ontslag leidt, vinden de betrokkenen vrijwel altijd weer een betrekking op hetzelfde niveau, en vaak zelfs binnen hetzelfde beroep, zodat ook dan de gevolgen zeer beperkt blijven . Cees van der Hoeven, voormalig topman van Ahold, die wegens boekhoudkundige fraude werd ontslagen, stond enkele jaren later in krantenberichten als deelnemer in een zaak waarin honderden  miljoenen werd verdiend. Van der Hoeven kon dus rustig verder werken in het financieel- economische circuit. En zijn geval is slechts een enkel voorbeeld van wat een bijna universele regel is: makers van fouten in de top ontlopen hun verantwoordelijkheid vrijwel altijd, op een of andere manier.

De meest duidelijke voorbeelden zijn te vinden op het terrein waar de feiten het makkelijkst objectief zijn vast te stellen: de techniek. Toen de veerboot Herold of Free Enterprise zonk voor de haven van Zeebrugge omdat zijn boegdeuren nog open stonden, werd als enige verantwoordelijke de bootsman aangewezen die de boegdeuren had moeten sluiten, en die zich op het moment van uitvaren verslapen had. Toen later bekend werd dat de kapiteins aangedrongen hadden op camerabewaking voor de boegdeuren, en dat dit geweigerd was door de directie op grond van kostenoverwegingen, werden daar geen verdere stappen op genomen. Iedereen die werkzaam is veilheidgevoelige terreinen, met als bekendste voorbeeld de lucht- en ruimtevaart, weet dat veiligheid in eerste bestaat uit systemen, en de mens altijd een bron van onveiligheid is. De ware schuldige aan het ongeluk met de veerboot is dus de directie, en niet de bootsman .

Dit proces waarbij de verantwoordelijk voor de gang van zaken bij ongevallen uiteindelijk wordt afgeschoven aan het laagste niveau is meer regel dan uitzondering. Het mooist is natuurlijk het afschuiven op een enkele persoon - dit proces is zo bekend en zo oud, dat het ook het naam heeft: het zondebok-proces . Het is zelfs zo dat gevallen waarin de top wel de verantwoordelijkheid neemt voor gevolgen, en die gevallen komen meestal uit Japan, hier in de TV journaals komen, en gezien worden als iets eigenaardigs uit vreemde streken . Voorbeelden zijn directeuren van vliegtuigmaatschappijen die ontslag nemen na grote ongevallen, of bankdirecteuren die zelfmoord plegen na faillissement. Dit is in sterk contrast tot de westerse houding.

Een ander bewijs van het gebrek aan verantwoordelijk van de top ligt in haar reactie op mensen die falen van hoger geplaatste personen of instituten aan de orde stellen, de zogenaamde klokkenluiders. Op kleine schaal (binnen een bedrijf of instelling) wordt dat meestal niet bekend, maar iedereen kent uit zijn sociale omgeving verhalen van hoe dit vrijwel altijd afloopt: de klokkenluider delft het onderspit. Op grote schaal, daar waar het wel landelijk bekend wordt, ligt het nog veel duidelijker: tot aan de regering van dit land aan toe (één gedomineerd door rechtse politiek in de vorm vat het CDA) weigert men klokkenluiders te beschermen, omdat klokkenluiders een gevaar zijn voor de top: klokkenluiders zijn mensen die falende leiding en falende top bloot leggen, en ter verantwoording  roepen. En het laatste dat leiding van bedrijf of instelling of de top van de maatschappij wil, is ter verantwoording worden geroepen .

Hier tussengevoegd is het geval van een hele economische sector. Inmiddels (we schrijven nu maart 2009) zitten we midden in de kredietcrisis van 2008-2009. Een zaak waar toch ook verantwoordelijkheid een rol speelt. De griezelige werkelijkheid is dat men hiervoor totaal geen enkele verantwoordelijkheid wil nemen, en dus ook niet genomen wordt. Zinkt er een boot, dan zoekt men desnoods een onschuldige in de lagere rangen, zinkt er een economie, wil men niet eens zoeken, want dit bederft alleen maar hogere rangen .

Als er dus een verschil valt waar te nemen in de verantwoordelijkheid voor daden, het juist zo is dat lagere beroepen meer verantwoordelijk worden gehouden voor hun daden dan
hogere . Als het al zo is dat de top ter verantwoording dreigt te worden geroepen, is ze dusdanig actief is in het ontlopen van die verantwoordelijkheid, dat daarbij soms regelrechte wetsovertredingen worden begaan. Die wetsovertredingen worden overigens meestal weer afgedekt door andere vertegenwoordigers van de top, tot aan de rechterlijke macht en de regeringstop aan toe, zoals is gebleken in dit specifieke geval , en het weigeren van de bescherming van klokkenluiders. Ter illustratie van dit netwerk van verbonden processen heeft de redactie het geval van procureur generaal Dato Steenhuis apart gedocumenteerd .

Kortom, als het er op aan komt, bij een crisis, ongelukken of gevallen van klokkenluiden, blijkt dat de top helemaal geen verantwoordelijkheid neemt. Het argument van die verantwoordelijkheid als reden voor een hoog salaris is dan ook volkomen onzin.

Maar het ergste aan deze zaken is dat ook de gewone burger dit opmerkt, en dat het dus een sterk negatieve invloed heeft op het maatschappelijke vertrouwen staat hier .

Naar Houding top I , Sociologie lijst , Sociologie overzicht  , of site home .