In de Westerse kapitalistische maatschappij is de homo economicus sterk dominant, omdat de top beheerst wordt door de homo economicus, en de top de rest van maatschappij domineert. Daarbij baseren ze hun manier van besturen van de maatschappij op de bewering dat de rest van de burgers ook zo denkt, hetgeen niet zo is -  al was het maar omdat de meeste mensen hun beslissingen niet op rationele gronden nemen , wat ook geldt voor economen . Nog een stapje verder gaande: namen de meeste burgers wél rationele beslissingen, dat waren de huidige machtigen beslist niet de baas.

Het feit dat Westerse kapitalistische maatschappij gedomineerd wordt door de homo economicus is iets dat door iedereen geconstateerd kan worden, door een bezoek te brengen aan een vrij willekeurige grote stad, en te kijken naar de inrichting van die stad, en wat men er mee doet. Eén van de keuzes waar men in die grote stad vaak voor staat is het behoud van kleinere, oudere gebouwen met veel eigen karakter, of de sloop ten gunste van onpersoonlijke kolossen van beton en glas - het kleinere, oudere, persoonlijke gebouw staat voor een waarde, de onpersoonlijke kolossen van beton en glas staan voor het geld. Het is volkomen duidelijk dat in de Westerse grote steden die keuze meestal uitvalt tegen de waarde, en voor het geld. De kapitalistische kolossen van beton en glas die de westerse grote stad domineren zijn het bewijs dat de homo economicus de westerse maatschappij domineert .

Naast de keuze in geval van de materiële uitingsvormen als gebouwen, zijn er natuurlijk ook keuzes te maken aangaande de inrichting van de maatschappij in het algemeen. ook hier is de keuze duidelijk: aan de ene kant staat de zorgzame maatschappij waarin ook de zwakkeren een fatsoenlijke levenstandaard geboden wordt, en aan de andere kant staat het ieder-voor-zich model. Het eerste is het bekend als de Europese verzorgingsstaten, hier ook het Rijnlandmodel genoemd, het tweede is bekend als de Amerikaanse maatschappij, hier het Angelsaksische model genoemd. Het is ook volkomen duidelijk dat in ieder geval in Europa de lagere klassen kiezen voor het Rijnlandmodel, en de top voor het Angelsaksische. Het is de homo economicus in de maatschappelijk top die zich in de grote steden bevindt die de kolossen van beton en glas laat bouwen.

Voor we persoonlijke voorbeelden geven, eerst het morele oordeel over deze keuzes, dat eigenlijk redelijk voor de hand liggend is, als men bijvoorbeeld een serieus christelijke gelovige is - dewat atheïstischer ingestelde redactie gebruikt hiervoor liever bronnen uit kringen van hen die zich goed kunnen uitdrukken: de artistiek creatieven - een column van filosoof Marjolijn Februari, en dan een nog symbolischer beeldende vorm. Maar we beginnen de weerlegging van de basisveronderstelling van de homo economicus:

Uit: Language in Thought and Action, door S.I. Hayakawa (meer over/uit dit boek hier ).

Chapter 1  Language and survival

Introduction

Red.:   Het boek stamt in zijn originele versie uit 1946 - de mensheid heeft grote moeite met deze wijze les, mede vanwege de druk van de kwaadaardige ideologieën komende uit het Midden-Oosten .
    De Nederlandse inbreng:


Uit: De Volkskrant, 04-03-2006, column van Marjolijn Februari

Eenzaam wacht ik tot voor één keer alles stil wordt

De homo economicus is in al zijn eenvoud nog alom aanwezig, als een eigentijdse sjacheraar

...   Na jaren heb ik namelijk het artikel uit de Journal of Economic Perspectives teruggevonden waarnaar ik al die tijd wanhopig op zoek ben geweest. Het artikel gaat over de homo economicus, The Revenge of Homo Economicus heet het, en het houdt een pleidooi voor een fijnzinniger visie op de mens in de economische wetenschap. Indertijd heb ik al meteen op de eerste bladzijde een passage onderstreept, omdat die me beviel.
    De auteurs van het artikel, de Amerikaanse economen Samuel Bowles en Herbert Gintis, richten vooral hun pijlen op het neoklassieke model van de economie, waarin het eigenbelang van mensen centraal staat. Dat model voldoet hooguit in een verleidelijk Victoriaanse maar utopische wereld, schrijven ze, waarin misschien conflicten voorkomen, maar waarin een handdruk toch altijd een handdruk is. In zo'n wereld kun je je concentreren op de simpelste economische relaties tussen mensen. ...
    Het pleidooi voor een complexere visie op de mens was niet helemaal onmodisch toen het artikel verscheen in 1993, en Bowles en Gintis waren er dan ook van overtuigd dat de opleving van de politieke economie op handen was. Maar die voorspelling is niet uitgekomen. De homo economicus is tegenwoordig in al zijn eenvoud nog steeds prominent aanwezig. Niet als de Victoriaanse gentleman die hij ooit is geweest, maar als een eigentijdse sjacheraar. Nog steeds wordt hij beschouwd als een individu dat handelt uit eigenbelang en dat op de markt niets meer is dan een consument. Nieuw is dat in de eenentwintigste eeuw die consument zijn simpele en onnozele handelingen wordt geacht te verrichten op een markt waarvan iedereen onmiddellijk toegeeft dat die zelf steeds onoverzichtelijker en complexer wordt - dat wel. ...

Uit: De Volkskrant, 25-01-2007, door Rutger Pontzen

Een symbool van het menselijk tekort
 
De extreme toetakeling van Rodins De Denker, het beeld dat onlangs uit het Singer Museum werd ontvreemd – waarschijnlijk vanwege de bronswaarde –, is niet het eerste voorbeeld van iconoclasme in Nederland. Toch lijkt de ontzetting over het molest anders dan in voorgaande gevallen.

Zo eenvoudig gaat dat dus: je rijdt met een vrachtwagen een hek door, trekt een een paar bronzen beeldhouw-werken van hun sokkel, versleept ze in de laadruimte en scheurt met gierende banden op weg naar een metaalsmelterij.
    Zo gebeurde dat in de nacht van 16 op 17 januari, in de tuin van Museum Singer in Laren. Het leek op een van de eerdere ontvreemdingen die de afgelopen weken in Nederland werden gepleegd. Totdat bekend werd dat onder de gestolen beelden er een was van uitzonderlijke waarde: De denker van Auguste Rodin.
    Afgelopen vrijdag werd het beeld teruggevonden, zonder rechter onderbeen en zwaar gehavend en half gescalpeerd door de pogingen het in stukken te zagen.
    Hoe uitzonderlijk is dit geval? Er zijn in het verleden meer kunstwerken vernield. Ook in Nederland. Zoals onlangs de Schuttersmaaltijd van Bartholomeus van der Helst in het Rijksmuseum en eerder, de ‘Übermahlung’ van een Malevitsj in het Stedelijk Museum of de vernieling van de twee schilderijen van Barnett Newman, eveneens uit het Stedelijk, Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III en Cathedra. Met name de beschadiging van de twee laatste, in respectievelijk 1986 en 1997, bracht een golf van verontwaardiging teweeg. 
   ...Dit soort vandalen laat het oog vallen op dat ene werk dat hun agressie oproept en waarop ze, hoe verwerpelijk ook, hun wraak willen koesteren.
    Daarvan is bij de vernieling van Rodins De denker geen sprake. Hieraan liggen geen privémotieven ten grondslag, laat staan maatschappelijke redenen; wél pragmatische: hoe kan je een beeld in hapklare brokken verzagen zodat het makkelijk en onopvallend verplaatst kan worden. De toetakeling van het beeld is alleen uit oogpunt van transport en financiën gedaan.
    Wat de beschadiging van Rodins beeld verder zo aangrijpend maakt, is dat het molest in dit geval een gezicht heeft – een verzaagd gezicht. Een verminking die beelden oproept van hoe Tutsi’s en Hutsi’s elkaar afslachtten met machetes. Komt bij dat de identificatie met De denker, als een herkenbaar beeldhouwwerk, net iets groter is als met een abstract doek, hoewel de ramp van precies dezelfde omvang is als bij Who is Afraid of Red, Yellow and Blue of Cathedra.
    Juist die herkenbaarheid voedt de verontwaardiging: de empathie die de beschadigde Denker oproept, staat haaks op het feit dat de daders rücksichtslos te werk zijn gegaan, met de botte zaag, sjorrend aan ledematen. Én omdat het om koperdieven zonder scrupules gaat, die van de ene beeldentuin naar de volgende spoorbaan trekken, en voor wie de prijs van koper doorslaggevender is dan de culturele waarde van het beeldhouwwerk. En dat terwijl de opbrengsten van hun roof in het Singer Museum geschat moet worden op maximaal duizend euro.
    Dat het bij deze vernieling uitgerekend om De denker gaat, geeft aan de vernieling een bijzondere bijsmaak. Rodin maakte De denker in 1880, oorspronkelijk als onderdeel van een veel groter beeldhouwwerk: de Poort van de hel. Hoewel nooit definitief uitgevoerd, waren de twee gigantische deuren met brede omlijsting zijn eerste opdracht, bedoeld voor de Ecole des Arts Décoratifs in Parijs. Rodin liet zich in zijn ontwerp leiden door Dantes Divina Comedia, hét geschrift dat uitdrukking gaf aan hoe de maatschappij zal worden beoordeeld in het licht van de gevolgen in het hiernamaals.
    De beeltenis van de denkende man – gespierd, krachtig; type prijsvechter – nam een centrale plaats tussen alle ellende van lijdende figuren op de rest van de poort. Hij moest het geweten personifiëren van alle onrecht en gewelddadigheid waartoe de mensheid in staat is. Als symbool van het menselijke tekort.
    Dat nu juist híj het slachtoffer zou worden van datzelfde menselijke falen, maakt de vernieling navrant.

Red.:   Wat de beeldendieven vergelijkenderwijs in het klein doen, doet de homo economicus in het groot: hij neemt het organische geheel van de voor alle onderdelen van de menselijke maatschappij zorgende verzorgingsstaat, en hakt deze aan stukken, ten einde deze te versmelten in de globale maatschappij waarin het ieder-voor-zich heerst, en waarin de homo economicus de de brokstukken gooit in de pot van de ruim voorradige goedkope mensenkracht uit de overbevolkte delen van de de wereld. Of in de woorden van schrijver Marcel Möring:

Uit: De Volkskrant, 13-10-2007, door Jan Tromp

Beteugeling kan geen kwaad

...     Möring is er niet tegen dat de regering zich met de kwestie van de seksualisering bemoeit. Maar het is een beetje laat, denkt hij. En het is de vraag of het nog helpt. ‘We hebben liefde, seks, erotiek en pornografie volledig uitbesteed aan de commercie.
    ‘We hebben alles verkocht. We hebben de spoorwegen verkocht, we hebben de nutsbedrijven verkocht, de gezondheidszorg. Serieus hoor, we hebben alles van waarde verkocht en nu hebben we geen greep meer op het openbare leven.
    ‘Het publieke domein, dat wilden wij niet meer, wij met z’n allen. We zijn ergens in de jaren tachtig gaan geloven in het sprookje van de wereld als BV. Toen zijn we alles gaan verkopen. Ik heb grote twijfel of er nog een weg terug is. Ik geloof het niet.
    ‘Als we werkelijk de zaken willen veranderen, hebben we het over een omwenteling van jewelste. Dan beslissen we namelijk dat het maatschappelijk kapitaal, het geestelijk kapitaal weer van ons is, en niet van de bedrijven.
    ‘Ik zou graag zien dat we beginnen aan een nieuwe vermaatschappelijking van het leven, inclusief de moraal. Ouderwets hè? Ik zie het eerlijk gezegd niet gebeuren ... .’
 

Red.:   Deze strijd tussen geld en geld en geheel, geld en de goede zaak, geld en moraal, wordt op vele maatschappelijke deelterreinen gestreden - zie voor een voorbeeld uit het arbeidsrecht hier , en uit het belangrijke veld van het onderwijs hier .
    Maar het grootste slagveld ligt wel op het terrein dat al in de term zelf inbesloten zit: het vak van de economie en haar bedrijvers bevat de meest fanatieke exemplaren van de homo economicus - een enkel voorbeeld:

Uit: De Volkskrant, 24-09-2008, door Klaas Elgersma, econoom en registercontroller

Schaf subsidie op hobby's af en verlaag belastingen

De koopkracht kan sterk omhoog door subsidies op hobby's te stoppen, zegt Klaas Elgersma.

Wouter Bos heeft de begroting met een positief saldo sluitend gekregen, ...
    Wat ieder jaar en ook nu weer onbelicht blijft, is de enorme stroom subsidies, die door de rijksbegroting en die van andere overheden heenloopt Die subsidies vertekenen de begrotingen sterk, zijn overbodig, concurrentievervalsend en paternalistisch.
    De overheden geven subsidie voor heel veel zaken die in de hobbysfeer liggen, bijvoorbeeld op het terrein van sport en cultuur. Wanneer we zouden besluiten hobby's weer tot de privésfeer te rekenen, dan zouden de (rijks)belastingen fors naar beneden kunnen. Mensen zouden op basis van hun sterk vergrote koopkracht kunnen besluiten om al dan niet naar het museum, de opera, de sporthal, het buurthuis, de bibliotheek etcetera te gaan.
    De bevoogding door de overheid zou sterk afnemen en de inmiddels redelijk hoog opgeleide belastingbetaler zou zelf weer kunnen beslissen over zijn inkomen, zonder de paternalistische inmenging van de politiek.   ...
    Inderdaad zou een aantal instanties de nek worden omgedraaid, maar dat zou geheel conform de wet van vraag en aanbod zijn. Het zou het ultieme bewijs zijn, dat die instanties toch al geen maatschappelijke functie hebben.
    Anderzijds zouden aanbieders van meer gewilde producten en diensten gaan floreren. De economie in haar geheel zou er niet minder van worden. Sterker: een hoger netto inkomen zou mensen meer stimuleren tot (extra) prestaties.
    We weten allang dat subsidies de eigenlijke doelgroep vaak niet bereiken. Zo zijn het niet de mensen met een lage koopkracht, maar de rijken die zich laven aan de klanken van een goed orkest.
    Ook is bekend dat met subsidies veel oneigenlijke concurrentie wordt gestimuleerd, bijvoorbeeld die van buurt- en dorpshuizen tegen de gewone horeca. Ook dat soort misstanden zou ophouden. ...

Red.:   Dit is het gereedschap van de hard boiled homo economicus: halve waarheden en keiharde leugens. Eerste keiharde leugen: het gelijkstellen van cultuur aan hobby - de overeenkomst die Elgersma ziet is dat ze beide geen geld opbrengen - dus zijn het beide hobby's. Tweede keiharde leugen: 'de inmiddels redelijk hoog opgeleide belastingbetaler' bestaat voor zestig procent uit vmbo-niveaus en lager. Eerste halve waarheid: er zijn suvsisies die maar gedeeltelijk goed aankomen - maar dat geldt voor alles. Tweede halve waarheid: er zijn vast horecagelegenheden die last hebben van sportkantines - maar die horecagelegenheden deugen dan niet voor dat publiek of zijn anderszins te duur.
    Kortom: het pleidooi van  Elgersma heeft zo veel gaten, dat het een vergiet is. Waar het Elgersma om gaat, zegt hij zelf, is belastingverlaging. Kijk, dat is nu iets waar wel een sluitende redenering rond is te hangen, want belastingverlaging is vooral voordelig voor de hoge inkomens - dus voor econoom en registercontroller Elgersma (voor aardige reacties zie hier )
    Daarmee zijn we beland bij de bekende trekken van de homo economicus, "kent de prijs van alles en de waarde van niets", de cynicus, de man die een beeld stukzaagt voor het brons, afschaffer van cultuursubsidies, de sloper van cultuur en beschaving. De econoom.
    Meer voorbeelden van dit soort houding in het algemene artikel over economen, zie hier en verder, en voor een individueel voorbeeld hier en verder. Voor de psychologische basis die aan de houding ten grondslag ligt, zie hier .
 

Naar Moraal, lijst , Rijnlandmodel, lijst , Rijnlandmodel, overzicht  , of site home .