Oligarchie, het Griekse voorbeeld

16 feb.2012

Op deze website is diverse malen de oude illustratie voor de maatschappelijke driedeling gebruikt die stamt uit de overgang van Middeleeuwen naar Verlichting, van Sebastian Brant in zijn zedenschets Das Narrenschiff  (1494, de houtsnede is vermoedelijk van Albrecht Dürer) :



De boer wordt toch ondanks zijn ijver,
levend gevild door ridder en schrijver

Vertaald naar de moderne maatschappij staat de figuur van "Boer" voor degenen die productief werk verrichten, en de figuur van "Schrijver" voor de intellectuele middenklasse, economen, journalisten en dergelijke. "Ridder" heeft zijn oude betekenis behouden: de maatschappelijke machthebber en zijn bewapende hulpjes.

De gebeurtenissen rond de Europese en met name Griekse financiële crisis van 2012 bieden een pijnlijke illustratie hiervan in de werkelijke wereld.

We beginnen met de rol van de top. Daarvoor zijn een grote hoeveelheid andere voorbeelden beschikbaar, maar in de actualiteit drong de voorman van de werkgeversclubs, Bernard Wientjes, zich met veel ellebogenwerk naar voren. Met deze oproep (Volkskrant.nl, 09-02-2012, ANP/Redactie):

  Wientjes wil nationaal akkoord over algehele nullijn

Het is hoog tijd voor een nationaal akkoord over een nullijn voor iedereen. Hiervoor pleit Bernard Wientjes, voorzitter van ondernemersorganisatie VNO-NCW, vandaag in een ingezonden brief in Trouw. ...


Spijtig voor Wientjes viel dit samen met een ander bericht (De Volkskrant, 10-02-2012, van verslaggever Xander van Uffelen):
  Directeuren boeren goed met aandelen en opties

De beloning in aandelen en opties voor directeuren zit weer in de lift. De inkomsten van bestuurders uit opties en prestatieaandelen van Nederlandse ondernemingen steeg in 2011 met 34 procent naar 41,6 miljoen euro. ... Dat blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van de Volkskrant naar alle 905 aandelentransacties die bestuurders moeten melden bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM).   ...


Nu is dit alom verspreide kennis, dus alleen de timing is wat ongelukkig. Maar dat illustreert toch des te meer de morele positie van Wientjes en zijn sociale klasse: die van de totaal zonder enig geweten opererende groep van roofridders. In de illustratie de man-in-harnas staande links, die onder dreiging met geweld, in de moderne tijd door politie en leger, de opstanden weet te voorkomen uitleg of detail waartoe de bestolen bevolking niet genoeg bereid is. De man die zijn moderne villa of paleisje weet te vullen op precies dezelfde manier waarop de oude roofridder zijn kasteel volstouwde (de Volkskrant, 10-02-2012, door Olav Velthuis):
  Het sjeik-effect

Er zijn inderdaad nogal wat nieuwe rijken die zich via kunst proberen in te kopen in de internationale jetset. Kunst is immers onderdeel geworden van de levensstijl van die jetset. Tot die levensstijl behoort ook een groot jacht in de Méditerranée, een luxe appartement op Manhattan en als het even kan een Britse voetbalclub.   ...
    De opmars van de Russische oligarchen, de oliesjeiks uit het Midden-Oosten, hedgefondsmanagers uit de Verenigde Staten en Chinese industriëlen heeft in het afgelopen decennium geleid tot een normalisering van miljoenenbedragen op de kunstmarkt. Inmiddels zijn er, behalve de Cézanne, al zeven andere kunstwerken voor meer dan 100 miljoen dollar verkocht. Een Duitse - nog levende - kunstenaar als Gerhard Richter, die sinds kort bij zowel Russen als Chinezen in de smaak valt, zag zijn prijsniveau de afgelopen jaren ruimschoots verdubbelen. Zelfs het werk van hedendaagse kunstenaars van wie allerminst duidelijk is of zij in de canon van de kunstgeschiedenis zullen worden opgenomen, zoals Damien Hirst of Richard Prince, wordt voor miljoenen verkocht. De nieuwe rijken hebben het prijsniveau dat op de kunstmarkt als acceptabel geldt met andere woorden naar een hoger niveau getild.


Het beeld is volkomen duidelijk - een oud voorbeeld is dat van Lodewijk de Veertiende, in welke tijd een aanzienlijk deel van de staatsinkomsten aan dit soort luxe werd besteed.

De tweede groep, werkende van boven, is die van de "schrijver".  Voor een deel kunnen we die term letterlijk overnemen. De gedrukte media vallen er letterlijk onder, en de collega's in de elektronische versies kunnen zonder er zonder enig bezwaar onder geschaard worden.

De maatschappelijke positie van de actuele en daadwerkelijke maatschappelijke groep der media is even eenduidig als in de illustratie: ze steunen vrijwel universeel de machthebbers. Een duidelijk voorbeeld daarvan is hun houding ten opzichte van één van weinige maatschappelijke wapens van de werkende: de vakbond. Een enkel voorbeeld uit een enkel medium dat zich, volgens de meeste waarnemers, eerder in de linkerkant van het politieke spectrum zit dan de rechter: de Volkskrant (de Volkskrant, 14-01-2012, door Nanda Troost):

  Analyse | Omstandigheden dwingen tot vernieuwing

De vakbonden zullen wel moeten

Heeft de vakbeweging nog toekomst? ...


Voor een lange reeks andere voorbeelden van afkeer van vakbonden, zie hier uitleg of detail . En voor de afkeer van de enige patij die onverkort opkomt voor de belangen van de werkende, de SP, zie hier . En zonder specifieke voorbeelden te geven kunnen we refereren aan de eindeloze stroom klachten over populisme, wat niets anders is dan afkeer van de voorkeuren en belangen van de onderste tweederde van de maatschappij. Dit is allemaal weinig verwonderlijk: de medewerkers in de media, behorende tot de beter-opgeleiden, staan van nature achter begrippen als globalisering, kosmopolitisme en dergelijke, die tegen de directe belangen van de onderste tweederde van de maatschappij ingaan uitleg of detail .

En de media zijn hier slechts een enkel exemplaar van een groot aantal maatschappelijke groepen, waaronder zo'n beetje alle intellectuelen, bestuurders, politici, enzovoort enzovoort enzovoort, vormende het merendeel van de bovenste derde van de maatschappij.

Als brug naar de derde groep, de 'boer", merken we als eerste op dat één van de uitingsvormen van het kosmopolitisme waar de roofridders en de schrijvers zo dol op zijn, de Europese eenwording is. Ongetwijfeld geheel onbewust en deels ongewild heeft die Europese eenwording, en met name de eenheidmunt de euro, een illustratie gegeven van de economische processen die ingevoerd zijn en bestuurd worden door de top, en gesteund door de middenklasse. Die processen hebben namelijk het samenvattende effect dat geld, welvaart, rijkdom, kapitaal of hoe je het ook wilt noemen voortdurend naar boven doorgegeven worden, en kosten, lasten en andere nadelen naar onderen .

Zo hebben de financiële instellingen in Europa honderden miljarden geleend aan "Griekenland", zoals men dat dan zegt, terwijl "Griekenland" nu honderden miljarden tekort komt. Nu beweert de hele top, gesteund door de middenklasse, dat de grote massa van Griekse burgers aardige en hardwerkende mensen zijn, als onderbouwing van het pleidooi dat de Noord-Europese burgers deel van hun pensioen en andere spaargelden moeten doneren aan de Grieken.

Maar als dat over de gewone Grieken waar is, blijven we met één grote vraag zitten: "Waar zijn die honderden aan "Griekenland" geleende miljarden gebleven?"

Nu, dat weet iedereen ook wel: die zijn naar de rijken gegaan. En die rijken hebben inmiddels dit geld ondergebracht in het buitenland . Dat geld zit dus bij de groepen die we als hierboven eerste belicht hebben. De groep van roofridders die de prijs van de kunst tot in het waanzinnige opdrijven. De baten van de maatschappelijke economische ladder zijn doorgegeven naar boven en liggen nu op buitenlandse banken, en de lasten zijn doorgegeven naar beneden en zijn gekomen bij de gewone burgers.

En wat is dan nu de algemene toestand van de onderste op die ladder, die gewone Griek? Onze actuele boer in de illustratie van Brant ... Nou, zo (De Volkskrant, 08-02-2012, van correspondent Arjen van der Ziel):

  Reportage | Griekenland kampt met een toename van het aantal zelfmoorden

'Bank schuldig aan zijn dood'

Tussentitel: Hij voelde zich aangetast in zijn goede naam - Georgia Petraki - Echtgenote van suïcidepleger

De ogen van Georgia Petraki lopen vol als ze vertelt over de zelfmoord van haar echtgenoot. 'Hij was een groot kind, altijd blij. We waren 37 jaar bij elkaar en ik kan me niet herinneren dat hij ooit iets slechts heeft gedaan. Het is moeilijk te bevatten dat hij er niet meer is.'
    Petraki's echtgenoot Vangelis dreef een groothandel in groente in Heraklion, de hoofdstad van het Griekse eiland Kreta. Door de economische crisis betaalden klanten hem steeds later of zelfs helemaal niet. Banken werden ook alsmaar strikter met kredieten. Vangelis kwam hierdoor steeds dieper in financiële problemen en zag op een gegeven moment geen uitweg meer.
    'Hij heeft eerst geprobeerd zichzelf te doden door benzine te drinken', vertelt Georgia snikkend. 'Toen begon hij te twijfelen. Hij belde onze zoon, die hem naar het ziekenhuis bracht.'
    Maar de tweede poging was wel succesvol. Georgia vond haar man met zijn jachtgeweer en een schotwond in zijn hoofd in de olijfboomgaard van de familie. 'Ik heb zijn handen vastgepakt', fluistert ze. 'Eerst omklemden zijn vingers mijn handen, maar na een tijdje verslapte zijn greep.'    ...


"Levend gevild door ridder en schrijver ..."
    Of een later binnengekomen bron, uit een ander land:


Uit: De Volkskrant, 04-05-2012, van verslaggever Iñaki Oñorbe Genovesi

De weduwen van de crisis huilen

Bijna elke dag zijn er in Italië verhalen over werknemers, ambachtslieden, gepensioneerden, en werklozen die zelfmoord plegen als uitweg voor hun financiële problemen door de crisis.

Ze worden nu al de 'Weduwen van de crisis' genoemd: Italiaanse vrouwen wier echtgenoten zelfmoord pleegden, omdat ze geen uitweg meer zagen voor hun financiële problemen. Met een stille mars in Bologna willen de Vedove della crisi vandaag de regering-Monti aansporen snel iets te doen aan het toenemende aantal suïcides met economische motieven; intussen gemiddeld één per dag. ...


Red.:   Oftwel: de crisi kost direct mensnelevens
    Je kan proberen dit in een meer algemeen sociologische context te formuleren (De Volkskrant, 16-02-2012, rubriek De kwestie, door Peter de Waard):

  Is Griekenland de nieuwe Weimarrepubliek?

Griekenland heeft een Marshallplan nodig, maar krijgt een dictaat van Versailles opgelegd.

De uitzichtloosheid van de Griekse crisis wordt het best geïllustreerd door half afgebouwde autowegen in het land. Griekenland is blut. De minimumlonen gaan omlaag naar 450 euro per maand. Honderdduizenden mensen worden ontslagen. In december daalde de industriële productie met 15 procent. Sinds juni zijn zestigduizend bedrijven failliet gegaan. Er dreigt complete verarming, terwijl de Europese banken worden geholpen met miljarden aan goedkope ECB-leningen waar niets tegenover hoeft te staan.   ...


Dan staan in dat geval die 'Europese banken' voor de top, de ridders. De slachtoffers hebben we al gezien. En de lakeien zijn al die politici, bestuurders en commentatoren die de gang van zaken als normaal, gewenst of noodzakelijk beschrijven.

Dit wat betreft de feitelijke situatie. Dan is er ook nog de morele kwestie die enig expliciet uitwerken behoeft. In een andere context kwam de redactie bijna gelijktijdig ook de in het abstracte gestelde vraag tegen wat het verschil in schuld is tussen iemand die een ander vermoordt, en iemand die een besluit neemt waardoor een ander mens aan de andere kant van de aarde het leven laat.

Natuurlijk is er de factor "In hoeverre heeft die tweede zicht op de gevolgen", maar voor het soort gevallen waar we het hier over hebben, is het antwoord gegeven door dezelfde klassen die we hier beoordelen. Als het namelijk gaat over gevallen als Karadzjic, Kadhafi, en ten tijde van schrijven, Assad, gaat om mensen die beslist niet eigenhandig iemand gedood hebben, worden dezen ten stelligste veroordeeld door de top en de maatschappelijke middenklasse, onder gebruik van het argument dat ze weliswaar niet zelf gemoord hebben, maar een beleid hebben gevoerd dat noodzakelijkerwijs tot moorden moet leiden.

Het beleid van de maatschappelijke top en middenklasse is dusdanig dat het noodzakelijkerwijs tot achteruitgang van de hele onderste klasse leidt, en even onlosmakelijk daaraan verbonden is dat sommigen daarvan tot in een tot zelfmoord drijvende toestand komen. En de maatschappelijke top en middenklasse zijn dus keihard verantwoordelijk voor deze toename van zelfmoorden, en alle tussenliggende vormen van maatschappelijke ellende.

Dit is een vorm van sociale misdadigheid die het noodzakelijk maakt ook meer persoonlijke morele oordelen te formuleren, in pogingen om iets aan die misdadigheid te doen. De volgende auteur geeft daarvan de beschaafde versie (Volkskrant.nl, Opinie, 13-02-2012, door Mildred Hofkes, reputatiedeskundige en oprichter van het onafhankelijke platform NieuwBestuur.nl.)

  'Zou Wientjes tevreden naar huis rijden na zijn uitspraken over de nullijn?'

Wat is er aan de hand met de besturende en toezichthoudende toplaag van ons land? Hoe is het mogelijk dat ze allemaal met een beroerde reputatie kampen? Dat vraagt reputatiedeskundige Mildred Hofkes zich af.

Wat hebben bestuurders van voetbalclubs, hoge scholen, zorgbestuurders, bestuurders van woningcorporaties, bankbestuurders, bestuurders van pensioenfondsen, accountants, bestuurders van telecombedrijven, DNB en de NS gemeen? Ze kampen allemaal met een beroerde reputatie in de publieke opinie.
    Wat is er aan de hand met de eens zo vredig besturende en toezichthoudende toplaag van ons land? Hoe staat het er voor met de kwaliteit van ons 'old-boys-network'? De 'besloten' Bilderberg conferentie, waar de bestuurlijke elite van Nederland bij elkaar komt, vond dit jaar plaats op 3 en 4 februari. Het thema was 'Vitale verbinding'. Daar zijn vast prachtige woorden gesproken over wat ons land in crisis nodig heeft. Maar heeft er tijdens die twee dagen ook enige vorm van reflectie plaatsgevonden over de eigen bestuurlijke blinde vlekken?    ...
    De beloning van Nederlandse topbestuurders is in 2011 gestegen met 34 procent. Met 34 procent! Wie dit niet gelooft, kan de komende maanden zelf de jaarverslagen bekijken waarin organisaties hun vaste en variabele beloningen voor hun bestuurders bekend maken.
    Deze week roept Bernard Wientjes (namens diezelfde goed verdienende bestuurders) op tot het hanteren van de 'nullijn' bij de cao-onderhandelingen met de werknemers. Het bevriezen van de salarissen van werknemers is volgens hem nodig 'om daarmee de crisis te lijf te gaan'. 'Het zou van grote verantwoordelijkheid getuigen als de vakbonden daarmee akkoord gaan', aldus Wientjes. Ik verzin dit niet.
    Ik vraag me wel eens af hoe Wientjes na zo'n uitspraak terug naar huis rijdt? Is hij dan tevreden? Of die topbestuurder die miljoenen heeft geïnd door het verzilveren van zijn opties en aandelen; rijdt hij tevreden naar huis? Is hij daarom topbestuurder geworden? Of is hij ooit begonnen aan zijn loopbaan met mooie dromen en plannen om zijn organisatie, en daarbij Nederland, een beetje beter te maken?    ...
    Ik wil graag een quote aanhalen van super-ondernemer Richard Branson: 'All you have in life is your reputation. You have got to make sure that you keep your reputation intact and behave in a way that, if you are going to read about it in the papers the next day, you are not going to be embarrassed.'
    Je reputatie, je eigen geloofwaardigheid. Is dat niet het enige wat echt telt in dit leven? Ik hoop voor de bestuurders van Nederland, de Bilderbergbezoekers en al die andere bestuurders die zich bezig houden met hoogdravende thema's als 'Vitale verbinding', dat zij zich niet hoeven te schamen als zij de kranten lezen. Maar ik vrees het ergste.


Bernard Wientjes heeft, zoals al aangeduid, min of meer pech. Er zouden net zo makkelijk hele volksstammen als alternatieven aan te wijzen zijn. Denk aan iemand als Nout Wellink, die ook ooit eens opriep tot de nullijn voor lonen te midden van algemeen gegraai aan de top. Denk aan mevrouw Kellerman van De Nederlandsche Bank die bezig is met een campagne ter ondermijning van de pensioenen van de werkenden . Of Mark Rutte met de rest van zijn neoliberale boevenbende genaamd de VVD, en de filialen bekend als CDA en D66, met name Alexander Pechtold. Denk aan lieden als de potentiële EU-dictator Barosso , zijn hele politieke entourage inclusief Europese Parlement , die tienduizenden arrogante EU-beleidsambtenaren die er ieder jaar 5 procent bij willen ook als de rest moet inleveren. En denk, last but not least, aan al die leidinggevenden in de financiële sector.

Allemaal even schuldig als Karadzjic, Kadhafi, en Assad.

Het morele oordeel van deze redactie is dan ook wat minder beschaafd geformuleerd. Deze redactie meent dat al deze lieden in mindere of meerdere mate ploerten en psychopaten zijn . Lieden die een onmiddellijk proces verdienen, en een proces waarin de Franse behandeling (guillotine) of de Chinese versie (nekschot) een reële optie moet zijn.

Maar misschien is dit allemaal toch wat te omslachtig. Uit de criminologie komt de wetenschap dat misdaad en straf een relatie met elkaar moeten hebben, iets dat het gezonde verstand allang weet. Dus waar mensen zelfmoord plegen, door een ongelukkig lot veroorzaakt door een groep daders, is het passend dat die dood vergoed wordt door het toeval  iemand uit de dadergroep te laten kiezen, die hetzelfde lot ondergaat. Expliciet voor dood een willekeurige rijke, bankiers of speculant voor iedere zelfmoord van een arme. Met als extra motivatie: doe je het niet georganiseerd, gaan mensen het op den duur zelf ongeorganiseerd doen: bankiers uit de ramen van hun kantoren gooien.


Naar Economen , Economie lijst , Economie overzicht , of site home .